Prawo wekslowe ma już 84 lata

Unia Europejska w zakresie ujednolicania prawa w krajach związkowych wcale nie jest prekursorem. Do takiej częściowej co prawda unifikacji doszło jeszcze przed ostatnią wojną. Co ciekawe, mimo upływu tylu lat obowiązuje nadal i nic nie wskazuje, by w najbliższej, a nawet ciut dalszej przyszłości miała nastąpić zmiana.

Dziś weksel stał się na powrót normalny w obrocie. Chociaż nie tak dawno jeszcze był pomijany nawet podczas nauki prawa na studiach uniwersyteckich.

Bo też jego znaczenie w gospodarce socjalistycznej ograniczało się w praktyce do składanie zabezpieczenia za powierzony towar w niektórych sklepach.

Po 1989 roku natomiast pierwsi odkryli jego walory… gangsterzy. Mogli bowiem dość skutecznie wyłudzać pieniądze za jago pośrednictwem, bowiem w polskim systemie prawnym weksel całkowicie odrywa się od przyczyny jego wystawienia. Jest więc papierem wartościowym podobnie jak pieniądz.

Początki prawa wekslowego sięgają średniowiecza. Przyjęło się, że pierwsze weksle zaczęły krążyć w północnych Włoszech jeszcze za czasów Bolesława Krzywoustego.

Pewnie nie doszłoby do ich powstania, gdyby ówczesne państwa były silniejsze, a na drogach porządku skutecznie pilnowałaby jakaś średniowieczna policja.

Niestety. Roiło się od zbójców, których nie odstraszały kary stosowane wobec ujętych.

Można więc było paść ofiarą kolejnych rabusiów tuż obok szubienicy, na której rozpadało się ciało ich kompana.

Pomijam drastyczniejsze przypadki ówczesnej prewencji ogólnej. ;)

Stąd wziął się pomysł weksla.

Zamiast przewozić sakiewkę pełną srebrnych czy złotych monet kupiec brał ze sobą papier, bezwartościowy dla rabusia.

Na kartce tymczasem widniało przyrzeczenie wypłaty oznaczonej sumy w walucie zagranicznej w określonym późniejszym terminie.

Mniej więcej takim, by można było dotrzeć do celu podróży.

Z czasem system udoskonalił się. Coraz potężniejsze banki nie wymagały już przewożenia pieniędzy pod eskortą w konwojach, ale zaczęły ograniczać się do „księgowości papierowej”.

Kupiec wpłacał określoną sumę pieniędzy w banku otrzymywał zaś jednostronne oświadczenie bankiera, tj. list przekazowy, w którym polecał on osobie trzeciej, najczęściej innemu bankierowi, aby dokonała wypłaty oznaczonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie.

Praktycznie system ten niewiele zmienił się do dzisiaj. Wtedy występowały trzy osoby (bankier miejscowy, bankier zamiejscowy i kupiec), dzisiaj natomiast przy wekslu trasowanym mamy wystawcę, trasata i remitenta.

Późniejsze lata, a nawet wieki udoskonaliły system.

Wykształciły się takie instytucje, jak akcept, indos, zwrotne poszukiwanie, protest.

Aż wreszcie przyszła pora na kodyfikację rozproszonych przepisów czy nawet wtłoczenie zwyczajów w ramy prawne.

Najstarszy system francuski oparty na Kodeksie handlowym z 1807 r. charakteryzował się tym, że nadawał zobowiązaniu wekslowemu charakter kauzalny (przyczynowy); uzależniał ważność weksla od gospodarczej przyczyny wystawienia weksla. Wskazywał na ścisły związek interesu prawnego będącego podstawą wydania weksla z samym wekslem, co łączyło się z tzw. teorią pokrycia. Pod względem formy nie wymagał użycia słowa "weksel" w samym tekście dokumentu. Konieczne natomiast było umieszczenie na wekslu klauzuli "na zlecenie".

Jako drugi zaczął obowiązywać system niemiecki, uchwalony już w istniejącym zaledwie 5 miesięcy Cesarstwie Niemieckim. System ten oparty na ustawie z 16.4.1871 r., wywodzącej się z Ogólnej Ordynacji Wekslowej nadawał zobowiązaniu wekslowemu charakter abstrakcyjny, odrywając go od interesu prawnego będącego przyczyną prawną oraz podstawą jego wydania. System ten charakteryzował się dużym formalizmem, wymagał umieszczenia słowa "weksel" w samym tekście dokumentu. Daleko posunięty był również formalizm w zakresie wymagań co do formy weksla. System ten traktował weksel jako dokument, z którego prawa mogą być przenoszone bez potrzeby umieszczania w tekście dokumentu klauzuli "na zlecenie".

I wreszcie trzeci. System anglosaski (anglo-amerykański), którego podstawowe zasady zostały zawarte w ustawie z 18.8.1882 r. w The Bills of Exchange Act charakteryzował się dużą swobodą w zakresie wymagań co do formy dokumentu wekslowego. Słowo "weksel" nie stanowiło koniecznego warunku ważności weksla. Nowością było dopuszczenie możliwości wystawienia weksla, w którym remitentem nie była ściśle określona osoba, lecz okaziciel dokumentu.

Jednak coraz większa wymiana handlowa zaczęła wymagać dostosowania systemów do siebie. Inaczej mogłoby się okazać, że kariera weksla powoli acz nieubłaganie dobiegała by końca.

A przecież z jego wartości dla rozwoju i bezpieczeństwa handlu każdy zdawał sobie sprawę.

I tak doszło do konferencji międzynarodowych w Hadze, podczas których podjęto decyzje umożliwiające unifikację prawa wekslowego na kontynencie (1910 i 1912). A potem w w Genewie (1930). Ta ostatnia zaowocowała uchwaleniem trzech konwencji (wszystkie z 7.6.1930 r.).

Pierwsza Konwencja genewska. Pierwsza konwencja w sprawie jednolitego prawa wekslowego dotyczyła wprowadzenia jednolitej ustawy o wekslach. Wzorowana jest na postanowieniach konwencji haskiej. Dokonane zmiany miały w zasadzie charakter kosmetyczny i redakcyjny.

Pierwsza konwencja, oprócz tekstu samej konwencji, zawierała dwa załączniki. Załącznik I obejmował przepisy jednolitego prawa wekslowego w 78 artykułach. Załącznik II wyliczał wszystkie zagadnienia wekslowe, które mogły być odmiennie uregulowane przez państwa podpisujące konwencję lub do niej przystępujące, określając tzw. rezerwaty krajowe.

Konwencja zobowiązywała układające się strony do wprowadzenia na swych obszarach tekstu jednolitej ustawy wekslowej w brzmieniu ustalonym w załączniku I do konwencji. Odstąpienie od treści ustalonego prawa wekslowego dopuszczalne zostało tylko w granicach zastrzeżeń wymienionych w załączniku II do konwencji.

Druga Konwencja genewska. Druga konwencja dotyczyła uregulowania kolizji ustaw w przedmiocie weksli trasowanych i własnych. Konwencja ta ustanawiała jednolite normy kolizyjne dla zakresu przepisów wekslowych. Zobowiązywała do wzajemnego stosowania zasad wymienionych w konwencji w celu rozwiązania kolizji ustaw w materii weksli trasowanych i własnych.

Przyczyną ustalenia kwestii kolizji norm w zakresie prawa wekslowego było umożliwienie poddania się tym normom również przez państwa, które nie przystąpiły do pierwszej konwencji genewskiej, a które skłonne byłyby podpisać drugą konwencję.

Trzecia Konwencja genewska. Trzecia konwencja dotyczyła opłat stemplowych w przedmiocie weksli trasowanych i własnych. Konwencja ta wprowadziła zasadę, że ważność zobowiązań wekslowych lub wykonywanie praw wynikających z weksli nie może być uzależnione od zachowania przepisów o opłatach stemplowych.

(komentarz)

Niestety, do dzisiaj nie udało się pogodzić systemu anglosaskiego z kontynentalnym, chociaż próbowano tego jeszcze w 1988 roku.

A w Polsce?

Pierwsza kodyfikacja wekslowa to Konstytucja Sejmowa z 13.4.1775 r. Niestety, nie przetrwała zbyt długo. Księstwo Warszawskie opierało się już tylko na prawie francuskim w tym zakresie.

Zabory oznaczały rozbicie Polski także pod względem prawa.

Stąd po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku mieliśmy aż pięć różnych uregulowań – system niemiecki, austriacki, rosyjski, francuski i węgierski.

Ten ostatni, przypominam, na Spiszu i Orawie.

I dlatego w 1924 r. wprowadzono rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 14.11.1924 r. (Dz.U. Nr 100, poz. 926) jednolite dla całego państwa polskiego prawo wekslowe.

Był to jeden z pierwszych aktów prawnych stanowiących wspólne prawo dla całej Rzeczpospolitej. Na marginesie – prawo cywilne zostało ujednolicone dopiero po wojnie.

Pamiętajmy jednak, że powojenna kodyfikacja cywilna oparta była o pracę przedwojennych prawników.

Wróćmy jeszcze do prawa wekslowego.

Na mocy konwencji genewskiej z dnia 7 czerwca 1930 roku w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych państwa – strony zobowiązały się do inkorporowania (wcielenia) do własnych systemów prawnych tzw. jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych, stanowiącej załącznik konwencji.

Polska jako sygnatariusz genewskiego porozumienia zrealizowała postanowienia uchwalając 28 kwietnia 1936 roku ustawę Prawo wekslowe.

Weszła w życie 1 lipca 1936 roku.

A jeśli ktoś mówi, ze to jest strasznie długi okres obowiązywania, to zapraszam do skorzystania z Internetowego Systemu Aktów Prawnych (ISAP). Proszę odnaleźć pochodzący z 11 października 1946 r. dekret Krajowej Rady Narodowej, którego postanowienia wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 1947 roku.

Dekret ten uchyla m. in. w art. IV § 1 pkt 2 dekret nadworny z dnia 24 stycznia 1818 r.

Bagatela, raptem po 128 latach obowiązywania. ;)

28.04 2020

W tekście wykorzystałem fragmenty Komentarza do Prawa wekslowego autorstwa Lidii Bagińskiej i Marka Czarneckiego (2018 r.).