Wszystkiego dobrego, Panie Stefanowicz!

Wcze­śniej­szy wy­wiad z Panem Pro­fe­so­rem o sy­tu­acji wokół Krymu i pra­wie na­ro­dów do sa­mo­sta­no­wie­nia wy­wo­łał falę ko­men­ta­rzy, po­dob­nie jak mocno po­sta­wio­na teza o pol­skiej ru­so­fo­bii…

Prof. Sta­ni­sław Bie­leń: W sto­sun­ko­wo krót­kim wy­wia­dzie nie było miej­sca na wy­czer­pu­ją­cy wy­kład na temat wszyst­kich aspek­tów sa­mo­sta­no­wie­nia na­ro­dów. Z ko­niecz­no­ści ope­ru­je­my skró­ta­mi i uprosz­cze­nia­mi, mając na­dzie­ję, że czy­tel­nik czy słu­chacz ma na tyle wie­dzy i wy­obraź­ni, iż wy­ko­rzy­sta wy­po­wiedź dla wła­snych prze­my­śleń i za­cznie się za­sta­na­wiać nad zło­żo­no­ścią ma­te­rii. Sze­ro­ki odzew wśród in­ter­nau­tów świad­czy jed­nak o wraż­li­wo­ści emo­cjo­nal­nej i po­znaw­czej ludzi z jed­nej stro­ny, ale z dru­giej o ich bez­rad­no­ści wobec trud­nych za­gad­nień z po­gra­ni­cza prawa mię­dzy­na­ro­do­we­go i po­li­ty­ki mię­dzy­na­ro­do­wej.

Jak Pan oce­nia sy­tu­ację po anek­sji Krymu przez Fe­de­ra­cję Ro­syj­ską?

Ro­syj­ska in­ter­wen­cja na Kry­mie i jego in­kor­po­ra­cja w skład Fe­de­ra­cji po­ka­za­ły, jak kru­che jest prawo mię­dzy­na­ro­do­we, jak słabe są moż­li­wo­ści jego eg­ze­kwo­wa­nia. Po­ka­za­ły także mi­ze­rię in­te­lek­tu­al­ną ko­men­ta­to­rów, brak wie­dzy i kwa­li­fi­ka­cji me­ry­to­rycz­nych, aby taką sy­tu­ację kom­pe­tent­nie ana­li­zo­wać i oce­niać. [Zdaniem admina "interwencja" na Krymie pokazała, że gdy Rosja przestrzega prawa międzynarodowego, to i tak jest agresorem i zagrożeniem pokoju na cały szwiat. Natomiast gdy USRael w sposób ostentacyjny, pełen pogardy dla słabszych, setki razy łamie prawo międzynarodowe, to wszystko jest jak w najlepszym porządku. - admin]

Za­miast wie­dzy ana­li­tycz­nej, roz­la­ła się fala hi­ste­rycz­nych ko­men­ta­rzy, które prze­cięt­ne­mu zja­da­czo­wi chle­ba by­naj­mniej nie uła­twia­ją zro­zu­mie­nia isto­ty za­ist­nia­łej sy­tu­acji. Przede wszyst­kim, za­rów­no media jak i po­li­ty­cy po­słu­gu­ją się re­to­ry­ką skraj­nie emo­cjo­nal­ną i ne­ga­tyw­nie war­to­ściu­ją­cą, bę­dą­cą re­zul­ta­tem syn­dro­mu my­śle­nia gru­po­we­go, sku­pia­ją­ce­go uwagę na “agre­sji Mo­skwy”, w ode­rwa­niu od kon­tek­stu i wy­da­rzeń po­prze­dza­ją­cych. Nikt nie chce sły­szeć o przy­czy­nach i po­cząt­kach ca­łe­go pro­ce­su, nie­mal wszy­scy na­to­miast kon­cen­tru­ją uwagę na skut­kach, któ­rych zresz­tą do końca nie znamy.

Na czym ten syn­drom po­le­ga?

Syn­drom taki, do­brze opi­sa­ny w li­te­ra­tu­rze ame­ry­kań­skiej (także jako syn­drom “ogłu­pie­nia zbio­ro­we­go”), znany jest z cza­sów kry­zy­su ra­kie­to­we­go na Kubie 1962 r. Wtedy o mało co nie do­pro­wa­dził do uru­cho­mie­nia przez USA dźwi­gni ato­mo­wej. Obec­nie po­ja­wił się znowu w kon­tek­ście in­ter­wen­cji Rosji na Kry­mie. Do opi­nii spo­łecz­nej z tru­dem prze­bi­ja się ra­cjo­nal­na ar­gu­men­ta­cja, a zdro­wy roz­są­dek i umiar w re­ago­wa­niu są na wagę złota.

Gdy nieco ochło­nę­li­śmy, za­czy­na się uświa­da­mia­nie ko­niecz­no­ści po­wro­tu do re­ali­zmu i za­cho­wa­nie dy­stan­su do wy­da­rzeń na Ukra­inie za­rów­no na po­zio­mie ofi­cjal­nym, jak i me­dial­nym.

Czy mógł­by Pan jed­nak bli­żej opi­sać isto­tę tego syn­dro­mu?

Psy­cho­lo­gia do­star­cza in­for­ma­cji na temat za­kłó­ceń w po­strze­ga­niu wza­jem­nym stron w sy­tu­acjach kry­zy­so­wych. Pod wpły­wem na­pięć per­cep­cja rze­czy­wi­sto­ści jest ogra­ni­czo­na. Racje scho­dzą na plan dal­szy, a in­te­lek­tem rzą­dzą emo­cje. Uprasz­cza­nie rze­czy­wi­sto­ści pro­wa­dzi do jej fał­szo­wa­nia. Przede wszyst­kim na­stę­pu­je przy­spie­sze­nie akcji i re­ak­cji, co ozna­cza brak czasu na ana­li­zę in­for­ma­cji. Świat po­strze­ga­ny jest w ka­te­go­riach czar­no-bia­łych. Do­stęp do in­for­ma­cji jest zresz­tą znacz­nie ogra­ni­czo­ny, a dez­in­for­ma­cja, se­lek­tyw­ność po­strze­ga­nia oraz śle­po­ta po­znaw­cza są na po­rząd­ku dzien­nym. Ty­po­wy­mi zja­wi­ska­mi są: au­to­glo­ry­fi­ka­cja (sa­mo­uwiel­bie­nie) i brak kry­ty­cy­zmu, ak­sjo­lo­gi­za­cja kon­flik­tu (na­sy­ce­nie war­to­ścia­mi) i de­hu­ma­ni­za­cja (od­czło­wie­cze­nie) opo­nen­ta.

Za­an­ga­żo­wa­ni w kon­flikt w miarę upły­wu czasu stają się coraz mniej zdol­ni zro­zu­mieć po­ło­że­nie dru­giej stro­ny. Prze­sta­je się ro­zu­mieć racje opo­nen­ta, bo on racji po pro­stu nie ma. Druga stro­na z za­ło­że­nia jest po­zba­wio­na wszel­kiej mo­ral­no­ści, jest żądna wy­gra­nej, nic wię­cej. Dla­te­go po­zba­wia się ją cech ludz­kich. Nie jest to part­ner do roz­mów, ale wróg, któ­re­go na­le­ży bez­względ­nie zwal­czać. Nie można z nim roz­ma­wiać, dys­ku­to­wać, za­wie­rać po­ro­zu­mie­nia, nie ma po pro­stu z kim tego robić.

Kon­cen­tro­wa­nie się wy­łącz­nie na wła­snej in­ter­pre­ta­cji pro­wa­dzi do “dia­lo­gu głu­chych”. Trwa me­dial­na i po­li­tycz­na akcja ety­kie­to­wa­nia, co łączy się z me­cha­ni­zmem na­zna­cze­nia, zwią­za­nym z dys­kre­dy­ta­cją i styg­ma­ty­za­cją, de­pre­cjo­no­wa­niem po­przez przy­pi­na­nie mu ne­ga­tyw­ne­go znaku. Ety­kie­ta prze­ciw­ni­ka ozna­cza an­ty­cy­po­wa­nie za­cho­wań wro­gich, któ­rych na­le­ży się spo­dzie­wać i na które trze­ba być przy­go­to­wa­nym. W tych pro­ce­sach ujaw­nia się me­cha­nizm “sa­mo­speł­nia­ją­ce­go się pro­roc­twa”.

Po­wsta­je błęd­ne koło re­ak­cji i kontr­re­ak­cji. Wro­gość, która zrazu jest tylko wy­ni­kiem wy­obraź­ni, może prze­ro­dzić się w otwar­ty kon­flikt. To­wa­rzy­szą temu uprosz­cze­nia po­znaw­cze i zu­bo­że­nie in­te­lek­tu­al­ne w prze­ka­zie in­for­ma­cji i ich in­ter­pre­ta­cji, wzy­wa­nie do uży­cia prze­mo­cy i na­ra­sta­ją­ca go­to­wość do po­świę­ceń. Za­an­ga­żo­wa­na emo­cjo­nal­nie stro­na wy­ol­brzy­mia wła­sną po­zy­tyw­ną, nie­mal mi­syj­ną rolę, przyj­mu­jąc na sie­bie rolę obroń­cy przed złem. W związ­ku z tym de­mon­stru­je go­to­wość do po­no­sze­nia ofiar. Nie prze­ra­ża przy tym wizja strat, a wręcz od­wrot­nie, od­czu­wa się sa­tys­fak­cję z tego, że grożą cier­pie­nia, że robi się coś, co jest bar­dzo nie­bez­piecz­ne.

Czy ten syn­drom od­no­si się do Pol­ski w kon­tek­ście kry­zy­su na Kry­mie?

Ten krót­ki zarys symp­to­mów my­śle­nia gru­po­we­go w sy­tu­acjach kry­zy­so­wych wska­zu­je wy­raź­nie, że Pol­ska wpi­sa­ła się nie­mal mo­de­lo­wo w rolę gra­cza ogar­nię­te­go skraj­ny­mi emo­cja­mi, ze szko­dą dla re­ali­stycz­nej oceny prze­sła­nek po­dej­mo­wa­nych po­su­nięć, jak i ich re­zul­ta­tów.

Prze­świad­cze­nie o nad­zwy­czaj­nej misji w spra­wach Ukra­iny skła­nia do po­dej­mo­wa­nia dzia­łań ry­zy­kow­nych wobec Rosji (od za­cze­pek słow­nych, po we­zwa­nia do naj­ostrzej­szych sank­cji). To­wa­rzy­szy temu prze­ko­na­nie o swo­jej mo­ral­nej wyż­szo­ści, ale także takie zja­wi­ska, ty­po­we dla pol­skiej sceny po­li­tycz­nej i me­dial­nej, jak ko­lek­ty­wi­za­cja my­śle­nia, brak kal­ku­la­cji zy­sków i strat, brak dia­gno­zy wła­snych in­te­re­sów, po­czu­cie nie­omyl­no­ści, au­to­cen­zu­ra po­glą­dów nie­zgod­nych z prze­ko­na­nia­mi na­rzu­co­ny­mi od­gór­nie i psy­cho­lo­gicz­na pre­sja na wszel­kiej maści dy­sy­den­tów.

Przy oka­zji ujaw­nia się mi­ze­ria pol­skich ośrod­ków ana­li­tycz­nych i do­rad­czych. Nikt spo­śród nich nie za­su­ge­ro­wał al­ter­na­tyw­ne­go sce­na­riu­sza re­ago­wa­nia, nie po­ja­wi­ły się pra­wie żadne głosy kon­ku­ren­cyj­ne wobec na­rzu­co­nej nar­ra­cji. Wszyst­ko to świad­czy o głę­bo­kim de­fi­cy­cie re­ali­zmu po­li­tycz­ne­go w pol­skiej myśli i prak­ty­ce po­li­tycz­nej. Górę biorą ko­lej­ny już raz eu­fo­rycz­ne unie­sie­nia i zapał do walki za­miast prag­ma­tycz­nej kal­ku­la­cji i kom­pe­tent­nej oceny zda­rzeń.

Skoro, Pana zda­niem, pol­skie elity są ogar­nię­te po­czu­ciem misji wobec Ukra­iny i “skraj­ny­mi emo­cja­mi”, to jak po­win­na wy­glą­dać re­ali­stycz­na ocena sy­tu­acji?

Od­rzu­ca­jąc uprze­dze­nia i ne­ga­tyw­ne emo­cje, na­le­ży przede wszyst­kim uwzględ­nić fakty, które dają wiele do my­śle­nia. Po roz­pa­dzie ZSRR, Rosja zaj­mu­je – czy to nam się po­do­ba, czy nie – do­mi­nu­ją­cą po­zy­cję w prze­strze­ni po­ra­dziec­kiej. Dys­po­nu­je sze­re­giem prze­wag, któ­rych lek­ce­wa­że­nie ze stro­ny Za­cho­du, w tym Pol­ski, koń­czy się wiel­kim za­sko­cze­niem i roz­cza­ro­wa­niem.

Na czym po­le­ga­ją te prze­wa­gi?

Od lat było wia­do­mo, że Rosja nie re­zy­gnu­je z obro­ny “ży­wot­nych” in­te­re­sów, które w dłuż­szych okre­sach biorą górę nad in­te­re­sa­mi in­nych pod­mio­tów. Paul Nitze, ame­ry­kań­ski za­stęp­ca se­kre­ta­rza obro­ny USA, pod­czas kry­zy­su ber­liń­skie­go w 1961 r. sfor­mu­ło­wał tezę, iż na dłuż­szą metę z każ­de­go kon­flik­tu zwy­cię­sko wy­cho­dzi ten, któ­re­go in­te­re­sy są obiek­tyw­nie bar­dziej ży­wot­ne.

Idąc tro­pem Nit­ze­go, można zna­leźć wiele przy­kła­dów prze­ma­wia­ją­cych za tym, że Rosja ma w prze­strze­ni po­ra­dziec­kiej swoje ży­wot­ne in­te­re­sy, które wy­gry­wa­ją w cza­sie z in­te­re­sa­mi państw za­chod­nich. Wiele wska­zu­je na to, że pod wzglę­dem hi­sto­rycz­nym na Za­kau­ka­ziu czy na Ukra­inie Rosja ma in­te­re­sy bar­dziej ży­wot­ne niż USA czy pań­stwa Eu­ro­py Za­chod­niej. W świe­tle ta­kiej wie­dzy pań­stwa an­ga­żu­ją­ce się na Wscho­dzie, w kon­fron­ta­cji z Rosją, ska­za­ne są na po­raż­kę.

A jaką rolę od­gry­wa czyn­nik et­nicz­ny i ję­zy­ko­wy?

Na ko­rzyść Rosji dzia­ła­ją takie czyn­ni­ki jak: dia­spo­ra ro­syj­sko­ję­zycz­na w “bli­skiej za­gra­ni­cy”, silne więzi kul­tu­ro­we i emo­cjo­nal­ne tej lud­no­ści z Rusią i pra­wo­sła­wiem, uży­wa­nie ję­zy­ka ro­syj­skie­go jako “lin­gua fran­ca” w całej prze­strze­ni po­ra­dziec­kiej. Ok. 100 mln nie-Ro­sjan po­słu­gu­je się tym ję­zy­kiem nie tylko w kon­tak­tach ofi­cjal­nych. Zna­jo­mość ję­zy­ka ro­syj­skie­go po­ma­ga mi­lio­nom ludzi z “bli­skiej za­gra­ni­cy” w zna­le­zie­niu pracy w Rosji, pro­wa­dze­niu in­te­re­sów, stu­dio­wa­niu na wyż­szych uczel­niach czy po­ro­zu­mie­wa­niu się na róż­nych szcze­blach życia spo­łecz­ne­go.

Jakie inne atuty ma Rosja w prze­strze­ni po­ra­dziec­kiej?

Rosja ma więk­sze niż inne po­tę­gi moż­li­wo­ści sto­so­wa­nia na­ci­sków eko­no­micz­nych i po­li­tycz­nych, nie wy­łą­cza­jąc in­ter­wen­cji zbroj­nych w pań­stwach są­siedz­kich. Dzia­ła ona nie­ja­ko “na miej­scu” i w znacz­nie le­piej roz­po­zna­nym czy “spe­ne­tro­wa­nym” śro­do­wi­sku niż Unia Eu­ro­pej­ska. Biu­ro­kra­tycz­na in­er­cja apa­ra­tu unij­ne­go nie po­zwa­la na szyb­kie re­ak­cje i uzgod­nie­nie sta­no­wisk państw człon­kow­skich. Do tego do­cho­dzą roz­bież­ne in­te­re­sy Nie­miec, Fran­cji, Wiel­kiej Bry­ta­nii czy Włoch, co ozna­cza trud­no­ści w kon­so­li­do­wa­niu po­li­ty­ki Unii Eu­ro­pej­skiej jako ca­ło­ści.

Rosja do­star­cza także ma­te­rial­nych (in­sty­tu­cjo­nal­nych) gwa­ran­cji dla utrzy­ma­nia bez­pie­czeń­stwa w prze­strze­ni po­ra­dziec­kiej, choć­by w po­sta­ci baz wo­jen­nych, sta­cjo­no­wa­nia wojsk na gra­ni­cach, do­staw broni i uzbro­je­nia, ofert ne­go­cja­cyj­nych i me­dia­cyj­nych na rzecz roz­wią­zy­wa­nia spo­rów. Stoi za tym ro­syj­ska po­zy­cja prze­tar­go­wa, opar­ta na sile go­spo­dar­czej, mo­no­po­lu ener­ge­tycz­nym, a także mo­bil­no­ści in­ter­wen­cyj­nej.

A jak wy­glą­da sto­so­wa­nie przez Rosję soft power, np. po­przez media?

Rosja upra­wia “geo­po­li­ty­kę in­for­ma­cyj­ną” na ob­sza­rze po­ra­dziec­kim, na­rzu­ca­jąc swój punkt wi­dze­nia. Ro­syj­skie wła­dze kon­tro­lu­ją media ma­so­we, co po­zwa­la na utrzy­my­wa­nie spój­nej in­ter­pre­ta­cji zda­rzeń, która kie­ro­wa­na jest za­rów­no do od­bior­ców we­wnętrz­nych, jak i za gra­ni­cę.

Warto bo­wiem za­uwa­żyć, że media ro­syj­skie, zwłasz­cza te­le­wi­zja, cie­szą się dużą po­pu­lar­no­ścią w pań­stwach “bli­skiej za­gra­ni­cy”, a także w Pri­bał­ty­ce, wśród lud­no­ści ro­syj­sko­ję­zycz­nej. Ro­syj­ska prze­strzeń in­for­ma­cyj­na jest więc waż­nym uwa­run­ko­wa­niem od­dzia­ły­wa­nia w in­nych dzie­dzi­nach. Media sprzy­ja­ją kul­ty­wo­wa­niu pew­nej no­stal­gii za im­pe­rium ra­dziec­kim, two­rząc wra­że­nie, że Mo­skwa po­zo­sta­je je­dy­nym opie­ku­nem po­im­pe­rial­nej sche­dy, przy­naj­mniej w wy­mia­rze ide­olo­gicz­nym.

Warto pa­mię­tać, że isto­tą od­dzia­ły­wań przy po­mo­cy “soft power” jest opa­no­wa­nie sfery sym­bo­licz­nej, dzię­ki czemu można na­rzu­cać po­żą­da­ną, zgod­ną ze swo­imi in­te­re­sa­mi wizję świa­ta. Rosji udało się to osią­gnąć w swo­jej stre­fie wpły­wów, po­dob­nie jak Za­cho­do­wi udaje się to samo w swo­jej stre­fie od­dzia­ły­wań.

Jak więc po­ra­dzić sobie z Rosją w przy­pad­ku Ukra­iny?

Sy­tu­acja na Ukra­inie jest nie­zwy­kle trud­na. Pod wie­lo­ma wzglę­da­mi pań­stwo to znaj­du­je się na gra­ni­cy upad­ku. Jest też ty­po­wym bu­fo­rem, któ­re­go losy za­le­żą bez­po­śred­nio od ście­ra­ją­cych się wokół niego potęg, w tym przy­pad­ku Rosji i Za­cho­du. Sami bo­ha­te­ro­wie z ki­jow­skie­go Maj­da­nu nie grze­szą aten­cją dla de­mo­kra­cji i kom­pro­mi­su. Prze­mil­cza się też ich na­cjo­na­li­stycz­ną pro­we­nien­cję.

Wy­da­je się, że nie­za­leż­nie od po­tęż­nej mo­bi­li­za­cji w spra­wie sank­cji, Unia Eu­ro­pej­ska i Stany Zjed­no­czo­ne nie będą w sta­nie po­ra­dzić sobie bez Rosji. Można oczy­wi­ście na­rze­kać na cy­nicz­ną grę Wła­di­mi­ra Pu­ti­na i de­za­wu­ować go przy po­mo­cy wojny psy­cho­lo­gicz­nej, ale to nie zmniej­szy ro­syj­skich prze­wag, z któ­ry­mi Za­chód musi się li­czyć. [Lobuz i bandyta narzeka na cynika? - admin]

Co nas zatem czeka: eska­la­cja czy de­eska­la­cja kon­flik­tu na linii Mo­skwa-Za­chód? Jak Pan widzi dal­szy bieg zda­rzeń?

Gdy opad­nie fala ne­ga­tyw­nych emo­cji wokół Krymu, przyj­dzie czas na chłod­ną dia­gno­zę in­te­re­sów. Za­chód musi skal­ku­lo­wać, czy przy obec­nym sto­sun­ku sił w prze­strze­ni po­ra­dziec­kiej może sobie po­zwo­lić na eska­la­cję wro­go­ści wobec Rosji, czy też jak naj­szyb­ciej za­siąść z jej udzia­łem do stołu ro­ko­wań.

Nikt prze­cież przy zdro­wych zmy­słach nie jest w sta­nie urzą­dzać prze­strze­ni po­ra­dziec­kiej bez udzia­łu Rosji. Geo­po­li­ty­ka, wska­zu­jąc na re­al­ny układ sił, jest w tym wzglę­dzie bez­li­to­sna. Sank­cje nie po­mo­gą, a ra­czej za­szko­dzą na dłuż­szą metę w roz­wią­za­niu pro­ble­mu ukra­iń­skie­go. Z tych wzglę­dów Unia Eu­ro­pej­ska musi prze­war­to­ścio­wać swoją stra­te­gię wobec Ki­jo­wa i Mo­skwy. Lek­ce­wa­że­nie roli Pu­ti­na, choć­by w kon­tek­ście boj­ko­tu przez po­li­ty­ków za­chod­nich igrzysk olim­pij­skich w Soczi, oraz błędy po­peł­nio­ne pod­czas ne­go­cja­cji sto­wa­rzy­sze­nio­wych z Ukra­iną, łącz­nie z bra­kiem gwa­ran­cji dla otwar­cia go­spo­dar­ki ukra­iń­skiej na kon­ku­ren­cję z Za­cho­du, wy­ma­ga­ją re­wi­zji do­tych­cza­so­we­go sta­no­wi­ska.

Kto po­wi­nien sfor­mu­ło­wać plan od­bu­do­wy dla Ukra­iny?

Za­miast szu­kać win­nych kry­zy­su ukra­iń­skie­go, do któ­re­go eska­la­cji przy­czy­ni­li się naj­bar­dziej sami Ukra­iń­cy, warto za­sta­no­wić się nad “wiel­kim pla­nem”, który można wy­pra­co­wać je­dy­nie przy udzia­le Rosji. Aż dziw bie­rze, jakim pa­ra­li­żem ini­cja­tyw­no­ści w tym wzglę­dzie ob­ję­te były do­tych­czas or­ga­ni­za­cje mię­dzy­na­ro­do­we, od ONZ po­czy­na­jąc, po­przez OBWE, Radę Eu­ro­py, po Ini­cja­ty­wę Środ­ko­wo­eu­ro­pej­ską.

Jako zwo­len­nik re­ali­zmu po­li­tycz­ne­go je­dy­ną na­dzie­ję po­kła­dam w dy­plo­ma­cji mo­car­stwo­wej, która od cza­sów kar­dy­na­ła Ri­che­lieu sta­no­wi­ła praw­dzi­wą, bo po­ko­jo­wą i in­te­li­gent­ną, deskę ra­tun­ku. Trze­ba więc do­ło­żyć wię­cej wy­sił­ku in­te­lek­tu­al­ne­go i zdo­być się na od­wa­gę, cha­rak­te­ry­stycz­ną dla wiel­kich po­sta­ci hi­sto­rycz­nych, aby od kon­fron­ta­cji przejść jak naj­szyb­ciej do dzia­łań ko­ope­ra­cyj­nych.

Przed po­ko­jo­wym No­bli­stą z Wa­szyng­to­nu ry­su­je się epo­ko­wa szan­sa uwia­ry­god­nie­nia swo­ich za­sług, któ­rych nie było w mo­men­cie wer­dyk­tu Nor­we­skie­go Ko­mi­te­tu No­blow­skie­go. Nie ma prze­cież sensu ani nowa “zimna wojna”, ani lek­ce­wa­że­nie Rosji ze wzglę­du na zwią­za­ne z nią in­te­re­sy Za­cho­du w roz­wią­zy­wa­niu kwe­stii afgań­skiej, sy­ryj­skiej, irań­skiej, ko­re­ań­skiej i wielu in­nych.

A jaką rolę przy­pi­su­je Pan Unii Eu­ro­pej­skiej w roz­wią­za­niu tego kry­zy­su?

Unia Eu­ro­pej­ska nie jest nie­ste­ty sku­tecz­nym gra­czem geo­po­li­tycz­nym, zresz­tą nie może nim być z sa­me­go za­ło­że­nia, bo nie dla ta­kich celów zo­sta­ła po­wo­ła­na. Jej udział w roz­wią­za­niu kry­zy­su ukra­iń­skie­go jest jed­nak ogrom­ny.

Po­win­na przede wszyst­kim pa­tro­no­wać i pil­nie kon­tro­lo­wać prze­bieg we­wnętrz­nej trans­for­ma­cji ustro­jo­wej pań­stwa ukra­iń­skie­go, dążyć do jego sta­bi­li­za­cji po­przez utwo­rze­nie rządu zło­żo­ne­go z re­pre­zen­ta­cji wszyst­kich sił po­li­tycz­nych i wszyst­kich re­gio­nów, prze­pro­wa­dze­nie re­for­my ustro­jo­wej, ozna­cza­ją­cej fak­tycz­ną fe­de­ra­li­za­cję pań­stwa, do­ko­na­nie z udzia­łem in­sty­tu­cji mię­dzy­na­ro­do­wych ro­zum­nych re­form go­spo­dar­czych, w tym za­gwa­ran­to­wa­nie sku­tecz­nej kon­tro­li nad wy­ko­rzy­sta­niem środ­ków po­mo­co­wych.

Obec­ny rząd Ukra­iny, któ­re­go Rosja nie uzna­je za pra­wo­wi­ty, chciał­by jak naj­szyb­ciej sto­wa­rzy­szyć się z UE. Jakie Pan widzi nie­bez­pie­czeń­stwa na dro­dze ta­kie­go sto­wa­rzy­sze­nia?

Ro­man­tycz­na i opty­mi­stycz­na wizja sto­wa­rzy­sze­nia Ukra­iny z Unią Eu­ro­pej­ską wcale nie musi nieść wszyst­kim miesz­kań­com tego kraju per­spek­ty­wy ba­jecz­nej przy­szło­ści. Nie ma żad­nej pew­no­ści, że obie­cy­wa­na Ukra­inie “droga do kra­iny szczę­śli­wo­ści” nie skoń­czy się jesz­cze bar­dziej dra­ma­tycz­nym roz­war­stwie­niem spo­łe­czeń­stwa, a ceną za mo­der­ni­za­cję cy­wi­li­za­cyj­ną i efek­tyw­ność go­spo­dar­ki nie sta­nie się pau­pe­ry­za­cja mi­lio­nów Ukra­iń­ców.

Kto za­gwa­ran­tu­je, że w tej zbio­ro­wo­ści ludzi roz­cza­ro­wa­nych i nie­przy­zwy­cza­jo­nych do kul­tu­ry de­mo­kra­tycz­ne­go kom­pro­mi­su nie doj­dzie do ko­lej­nych bun­tów spo­łecz­nych, a nawet do wojny do­mo­wej? Kto wtedy za­ra­dzi groź­bie roz­pa­du pań­stwa?

Przy róż­nych oka­zjach po­ka­zu­ję, że Ukra­ina jest pań­stwem o cha­rak­te­rze bu­fo­ro­wym. Ma nie­zwy­kle zło­żo­ną cha­rak­te­ry­sty­kę hi­sto­rycz­ną, et­nicz­ną, re­li­gij­ną i geo­po­li­tycz­ną. Prze­cią­ga­nie Ki­jo­wa siłą na któ­rą­kol­wiek stro­nę do­pro­wa­dzi nie­uchron­nie do jej roz­pa­du. Dla­te­go słu­cha­jąc rad jed­ne­go z naj­mą­drzej­szych współ­cze­snych re­ali­stów po­li­tycz­nych, Henry’ego A. Kis­sin­ge­ra, na­le­ży zro­bić wszyst­ko, aby stała się ona “po­mo­stem” łą­czą­cym Rosję z Za­cho­dem, a nie wro­giem Rosji.

Jaką rolę w tej spra­wie ma do ode­gra­nia Pol­ska?

Atu­tem Pol­ski są do­świad­cze­nia po­ko­jo­wej trans­for­ma­cji ustro­jo­wej. Po­la­cy udo­wod­ni­li, że są w sta­nie drogą dys­ku­sji, a nie wojny roz­wią­zy­wać pro­ble­my we­wnętrz­ne. Do­ro­bek “okrą­głe­go stołu” po­wi­nien być wzo­rem god­nym na­śla­do­wa­nia, a nie ko­ja­rzyć się z me­blem z la­mu­sa hi­sto­rii. Szko­da zatem, że stro­na pol­ska nie prze­ko­na­ła Ukra­iń­ców do na­ro­do­wej zgody i kom­pro­mi­su, który mógł­by – jak w Pol­sce – przy­nieść stop­nio­wą de­le­gi­ty­mi­za­cję sta­re­go re­żi­mu, nie wy­wo­łu­jąc po­pło­chu w ro­syj­sko­ję­zycz­nej czę­ści Ukra­iny i gwał­tow­nej re­ak­cji Krem­la.

Nigdy nie jest jed­nak za późno. Ukra­inie po­trzeb­na jest przede wszyst­kim na­ro­do­wa zgoda i re­ali­stycz­na ocena sy­tu­acji. Pol­scy po­li­ty­cy mają szan­sę wy­ka­zać się w tej spra­wie mą­dro­ścią i roz­trop­no­ścią.