Między wiarą w demokrację a „żelazną pięścią”. Najważniejsze o wyborach w Turcji

14 maja Turcja wybierze prezydenta i po raz pierwszy od prawie dekady może nie być nim Recep Tayyip Erdogan. Według ostatnich sondaży Kemal Kılıçdaroğlu — kandydat zjednoczonej opozycji i główny rywal Erdoğana — nie pozostaje daleko w tyle pod względem poparcia.

Zachwiać może też stanowisko rządzącej Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) z Erdoganem na czele. Krytykowana jest za to, że państwo nie radziło sobie skutecznie ze skutkami trzęsień ziemi , za kłopoty gospodarcze i za antyzachodnie nastroje obecnego prezydenta. Ale główne pytanie brzmi, czy Turcy mają wystarczające zaufanie do Kylichdaroglu, aby upoważnić go do zostania twarzą zmiany po ponad 20 latach rządów AKR.

Co zmienią dla kraju majowe wybory w Turcji, jakie kwestie najbardziej nurtują Turków w przededniu wyborów i na ile wektor polityki zagranicznej może się zmienić pod rządami nowego rządu i jakie to będzie miało konsekwencje dla Ukrainy - donosi Suspilne

Zaciekli rywale

Kemal Kilicdaroglu, 74-letni były urzędnik państwowy, wykładowca uniwersytecki i członek alawickiej mniejszości religijnej, składa palce w serce i pokazuje symbol tłumowi ze sceny w Izmirze, centrum tureckiej prowincji, która tradycyjnie wspiera kandydatów opozycji w wyborach.

6 marca, po długich sporach, Kylichdaroglu został wybrany jako kandydat zjednoczonej opozycji na prezydenta. „Sojusz Narodowy” — w przeciwieństwie do „Sojuszu Ludowego” utworzonego wokół kandydatury Erdogana , stał się związkiem sześciu partii opozycyjnych. Na czele stoi Republikańska Partia Ludowa (PRP), założona niegdyś przez „ojca Turków” Mustafę Kemala Atatürka, na czele której od 13 lat stoi Kılıçdaroğlu.

Według wcześniejszych sondaży Turcy są gotowi zagłosować na Kilicdaroglu nie mniej niż na Erdogana: odpowiednio 44,9% wyborców wobec 45,2%. Tłum, który przybył, by wyrazić swoją aprobatę dla Kılıçdaroğlu na wiecu przedwyborczym w Izmirze, jest pełen czerwonych flag narodowych. Duża część tutejszych ludzi to młodzi ludzie, którzy po raz pierwszy będą głosować w wyborach. „Upewnię się, że ci ludzie mają prawo do swobodnej krytyki mnie” – mówi Kylichdaroglu.

To pokolenie nie pamięta innej Turcji niż ta, w której AKR i Recep Tayyip Erdogan kierują głównymi procesami w państwie. Od 2003 do 2014 był premierem Turcji, a od 2014 jej stałym prezydentem. W 2017 roku, rok po nieudanej próbie puczu wojskowego w Turcji, Erdogan przeprowadził referendum konstytucyjne, w wyniku którego zniknęło stanowisko premiera w kraju. W rzeczywistości Erdogan zaczął przekształcać Turcję w republikę superprezydencką: mógł więc samodzielnie mianować ministrów bez zgody parlamentu, a także zatwierdzać szefów armii i służb specjalnych. Jedną z głównych obietnic Kilychdaroglu jest zmiana systemu politycznego i powrót kraju do demokratycznej republiki parlamentarnej.

Kilicdaroglu i Erdogan mają innych rywali — Muharrema Ince z Partii Ojczyzny, który startował już przeciwko Erdoganowi w 2018 r., a także Sinana Ogana ze Związku Plemiennego. Jednak ich ocena nie sięga nawet 10%.

„Większość ludzi chce zmian, ale pytanie brzmi, czy Kılıçdaroğlu jest dokładnie osobą, która może je wprowadzić. Turcy uważają, że obecny system nie działa, że ​​polityka gospodarcza cierpi z powodu niewykwalifikowanego zarządzania. Ale Kılıçdaroğlu kandyduje również przede wszystkim dlatego, że inni kandydaci z obóz opozycji, jak burmistrz Stambułu (grozi mu więzienie za krytykę decyzji władz o przeprowadzeniu w 2019 roku reelekcji na burmistrza Stambułu – red.), są wykluczeni z wyścigu wyborczego” – Asli Aydintasbash, były turecki dziennikarz, a obecnie niezależny pracownik naukowy Washington Brookings Institute, wyjaśnia wysoką ocenę Kylichdaroglu.

Aydintashbash dodaje, że obecne wybory pozwolą ocenić, „czy Turcja wreszcie będzie w stanie przestać dryfować w stronę autorytaryzmu”. Jej zdaniem 14 maja będzie swoistym referendum w sprawie zaufania prezydentowi Erdoganowi. Decydującymi aspektami dla wyborców będą tutaj demokracja i gospodarka.

Autorytet i autorytaryzm Erdogana

Dwadzieścia lat temu Erdogan miał wizerunek prozachodniego polityka reformistycznego. Jednak w 2013 roku doszło do stłumienia protestów (które rozpoczęły się jako wiec przeciwko wycięciu parku, a później stały się antyrządowe) w stambulskim Gazi Park, a w 2016 roku doszło do masakr osób podejrzanych o udział w zamachu zamach stanu: setki przeciwników Erdogana skazano na dożywocie. Polityka Erdogana stała się bardziej autorytarna. Władze zwiększyły presję na aktywistów i media. Obrońcy praw człowieka referendum w sprawie zmiany ustroju Republiki Turcji z parlamentarnego na prezydencki w 2017 r. nazwali „ niebezpiecznym dla demokracji”. Co więcej: w tym samym czasie Erdogan „wyzerował” sobie jedną kadencję i zalegalizował prawo do kandydowania w 2023 roku.

Stopniowo zmieniał się również religijny koloryt rządów Erdogana. Jego partia zainicjowała zniesienie obowiązującego od 1980 r. zakazu noszenia chust i hidżabów przez urzędniczki. Erdogan i jego władza polityczna byli od tego czasu krytykowani za podważanie zasad sekularyzmu (oddzielenie religii od państwa), na których opierała się Republika Turecka Atatürka. W szczególności wspieranie inicjatyw islamistycznych. Krytykę w 2020 roku wywołała decyzja władz o przekształceniu Hagia Sophia w Stambule , która od dawna była muzeum, w meczet. Prezydent odpowiedział, że popiera prawo Turków do bardziej otwartego wyrażania swoich poglądów religijnych.

Znacznie ważniejsza jest jednak kwestia gospodarki tureckiej — jednej z 20 największych gospodarek świata . W pierwszej dekadzie rządów AKR i Erdoğana udało się powstrzymać rosnącą inflację i zwiększyć dochody ludności. Ale potem wszystko poszło nie tak – tylko w zeszłym roku turecka lira straciła 30% swojej wartości w stosunku do dolara. Defne Arslan, starszy dyrektor programowy w Radzie Atlantyckiej w Turcji, wyjaśnia: „ Rząd od dawna upiera się przy niewłaściwej polityce gospodarczej – opiera się ona na niskich stopach procentowych w kontekście wysokiej inflacji”. Bank Centralny Turcji pod rządami Erdogana stał się instytucją od niego zależną . Odzyskanie niepodległości to jedna z przedwyborczych obietnic opozycji.

„Około 10 milionów Turków żyje według standardów europejskich i większość z nich głosuje na SNR. Ale większość populacji jest w bardzo złej sytuacji: po pandemii, po kryzysie za kryzysem. Jeśli odwiedziłeś Turcję cztery lata temu, a teraz przyjechałeś znowu, nie uwierzyłbyś w te ceny. My sami w to nie wierzymy. Dla wielu osób oznacza to, że stać ich tylko na chleb, ser, oliwki to teraz bardzo drogie produkty" - mówi Yumit Kivanc, turecki pisarz, dziennikarz i dokumentalista

Erdogan próbuje odwrócić uwagę od tego wszystkiego, wskazując na liczne sukcesy, jakie Turcja osiągnęła pod jego rządami. Niedawno zainaugurował pierwszą w kraju elektrownię jądrową, świętował odkrycie dużego złoża gazu na Morzu Czarnym, zasiadł za kierownicą pierwszego tureckiego samochodu elektrycznego i odsłonił pierwszy lotniskowiec.

Czynnik trzęsienia ziemi

Na początku lutego w Turcji miała miejsce seria trzęsień ziemi , które pochłonęły życie prawie 50 tysięcy osób, pozostawiły ponad milion bez dachu nad głową i kosztowały państwo około 34 miliardów dolarów odszkodowań. Przede wszystkim zarzucano władzom niewystarczająco szybką reakcję na zaistniałą sytuację – potem sam Erdogan przyznał się do tego i przeprosił . W sieciach społecznościowych wybuchło oburzenie działaniami rządu, który przede wszystkim spieszył się z kontaktami z wójtami gmin, którzy byli partyzantami Erdoğana. Po tweecie : „Gdzie jest rząd?” człowieka, który bezskutecznie szukał wśród gruzów bliskich, wytoczono mu sprawę o „obrazę państwa”. Wkrótce Twitter został tymczasowo zablokowany w kraju.

Po drugie, rząd został oskarżony o tolerowanie zaniedbań deweloperów. Po potężnym trzęsieniu ziemi w Izmirze w 1999 roku w Turcji wprowadzono specjalny podatek, który należy przeznaczyć na wzmocnienie budynków, aby wytrzymały trzęsienia ziemi. Ponadto wprowadzono znacznie surowsze przepisy budowlane. Jednak po zapłaceniu kar deweloperzy mogli oddać budynki do użytku z pominięciem tych norm. W 2019 r. Erdogan opowiadał , jak rozwiązał „problem mieszkaniowy” tysięcy mieszkańców Kahramanmaras, a już w 2023 r. miasto to okazało się jednym z najbardziej dotkniętych trzęsieniem ziemi.

„Istotą tego systemu prezydenckiego jest przyspieszenie podejmowania decyzji – powinno być skuteczne. Ale jak widzieliśmy na przykładzie reakcji na trzęsienia ziemi, nie do końca tak jest. Z badań opinii publicznej wynika, że poziom zaufania do rządu spadł, ale AKR bardzo wspiera regiony dotknięte trzęsieniem ziemi. Więc nawet jeśli zobaczymy spadek poparcia, to i tak będzie dużo poparcia” – mówi Çiğdem Ustun, szef EDAM Center for Economic and Foreign Policy Research w Stambule.