Kartka z historii. Powstanie Państwa Podziemnego

27 września. Dzień Polskiego Państwa Podziemnego

Pod koniec września 1939 r., po niemal miesięcznej walce z niemieckim najeźdźcą, kapitulacja Warszawy była już przesądzona, naczelne władze Rzeczypospolitej przebywały poza Polską a jej terytorium zajęte było przez siły obu wrogów - Niemiec i Związku Sowieckiego. W takich okolicznościach, nocą z 26 na 27 września 1939 r. powstała Służba Zwycięstwu Polski - pierwsza organizacja konspiracyjna na terenie okupowanego kraju i zalążek Polskiego Państwa Podziemnego.

Do dowódcy obrony Warszawy gen. Juliusza Rómmla dotarł rozkaz Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, nakazujący budowę organizacji konspiracyjnej. Zadanie „prowadzenia dalszej walki o utrzymanie niepodległości i całości granic” gen. Rómmel powierzył gen. Michałowi Tokarzewskiemu-Karaszewiczowi. Walkę tę prowadzić miała Służba Zwycięstwu Polski. SZP była pierwszą taką organizacją w nowej okupacyjnej rzeczywistości, miała jednak znaczenie nie tylko ściśle militarne. Jej zadaniem oprócz walki o wyzwolenie Polski w granicach przedwojennych, były także odtworzenie i reorganizacja armii polskiej oraz powołanie tymczasowych ośrodków władzy. Stała się ona tym samym jednym z zalążków Polskiego Państwa Podziemnego – nazwą tą już po zakończeniu wojny określono struktury konspiracyjne działające w okupowanej Polsce i podległe rządowi polskiemu na emigracji.

Taka formuła organizacyjna pozwoliła na zachowanie formalnej ciągłości władzy państwowej w warunkach okupacji. Siłami zbrojnymi Polskiego Państwa Podziemnego były kolejno Służba Zwycięstwu Polski, w listopadzie 1939 r. zastąpiona przez Związek Walki Zbrojnej, który z kolei w lutym 1942 r. przekształcono w Armię Krajową. Struktury cywilne w okupowanej Polsce działały pod kierownictwem Delegata Rządu na Kraj i obejmowały pełen zakres odpowiedzialności każdego państwa: sprawy wewnętrzne, tajną oświatę i kulturę, wymiar sprawiedliwości. Rolę podziemnego parlamentu pełniła pod koniec wojny Rada Jedności Narodowej. Całość struktur Polskiego Państwa Podziemnego podporządkowana była władzom RP na uchodźstwie.

Sejm w 1998 r. przyjął uchwałę ustanawiającą 27 września - rocznicę powstania SZP - Dniem Polskiego Państwa Podziemnego. Posłowie podkreślili w niej, że ta rozległa struktura była „fenomenem w dziejach nie tylko II wojny światowej”. „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża szczególną wdzięczność i szacunek twórcom, ofiarnym działaczom podziemnych struktur Państwa Polskiego, a także tym wszystkim, którzy w wyjątkowo trudnych warunkach, z narażeniem własnego życia walczyli o niepodległość Ojczyzny” - napisano w uchwale.

Warto zaznaczyć, że Polskie Państwo Podziemne nie było pierwszym funkcjonującym w warunkach konspiracji. Podczas Powstania Styczniowego w 1863 roku także powołano do życia struktury państwa podziemnego, które kierowały walką z okupantem. Ideę prowadzenia walki w warunkach konspiracyjnych prowadziły w latach 80. XX wieku także Solidarność i Solidarność Walcząca, która czerpała wzory z konspiracji okresu II wojny światowej. 

W 82. rocznicę powstania Polskiego Państwa Podziemnego oddaję hołd wszystkim Polakom, którzy kontynuowali polską państwowość w warunkach konspiracji.

Źródło:

IPN