Rosja i jej fatum

Pełna analiza sytuacji Rosji wymagałaby użycia rozbudowanej aparatury - analizy wątków historycznych, strukturalnych i aktualnych, rozpatrzenia zależności między kwestiami geograficznymi, geopolitycznymi i geostrategicznymi, a to przekracza moje możliwości. Ograniczę się więc do minionych uwarunkowań, które w sposób absolutny zdeterminowały historię Rosji i nadal będą oddziaływać.

Zacznijmy od uwarunkowań geograficzno-klimatycznych, które wpłynęły na charakter rozwoju produkcji rolnej w Rosji. W średniowieczu jedno zasiane ziarno dawało w tym rejonie świata plon w wysokości 3 ziaren, podczas gdy w Zachodniej Europie proporcja była minimum 1:5. Taka niska efektywność, związana z krótkim okresem wegetacji, determinuje wszystko - całość infrastruktury materialnej jak i infrastruktury społecznej - demografię, produkcję zwierzęcą, charakter przestrzeni, mozliwości handlu, rzemiosła i przemysłu. 

Dany kawałek ziemi nie mógł wyżywić większej populacji, więc zaludnienie było rzadkie i rozciągnięte na dużej przestrzeni. Linie komuniacyjne były więc długie, nie było bodźców do handlu, bo niska nadwyżka ledwie pozwalała wyżywić chłopa i jego inwentarz, a długie dystanse i rzadka populacja czyniły handel nieopłacalnym. Nie było komunikacji między rejonami nie było więc interakcji i rozwoju relacji społecznych. Nie mógł powstać na takim terenie żaden racjonalny rynek wewnętrzny. 

Obrona mieszkańców na tak rozległej przestrzeni i przy nikłych zasobach finansowych generowanych przez taką bida-gospodarkę sprawiało, że koszty administracji państwowej były ogromne, a do tego państwo musiało zabezpieczać pewne funkcje gospodarcze, głównie zaopatrzenie w żywność, których nie było w stanie zapewnić społeczeństwo oddolnie. Jeżeli do tego dodamy kilkusetletnią dominację mongolską i charakter władzy ukształtowanej pod jej wpływem nie powinien nas dziwić zamordystyczny charakter państwa rosyjskiego. 

Ten splot czynników jest niereformowalny.  

Rozwój państwowości mógł się odbywać tylko przez ekspansję terytorialną i kolonizację, bo dany obszar nie mógł wykamrmic większej populacji i trzeba było nadmiar ludzi przesiedlać by uniknąć niepokojów społecznych. Dopiero ekspansja w kierunkach południowych na nieco bardziej żyzne tereny była w stanie podnieść na nieco wyższy szczebel handel i rozwój gospodarczy. Ale i tak Moskwa nie była w stanie, z uwagi na taki a nie inny model władzy, wykorzystać takiego atutu jakim było przejęcie Nowogrodu Wielkiego, znakomicie rozwijającej się w ramach porozumień Hanzy republiki kupieckiej. Rozmaite chwilowe momenty ożywienia gospodarczego trwały krótko i przemijały bezpowrotnie, bo nie były kompatybilne ze strukturami i procedurami państwa.

Potem Rosja stała się zagłębiem wydobycia surowców naturalnych, a to też jest tylko model gospodarki ekstensywnej. Rosja nie ma więc przyszłości, bo i przeszłości specjalnej nie miała. Nie wytworzyła niezależnego społeczeństwa, które z kolei mogłoby wygenerować odpowiadającą mu władzę. Te dwa aspekty społeczne rozwijały się więc obok siebie, a nie współzależnie. Geografia i klimat nie uległy zmianie i nie ulegną zmanie oparte na niich głębokie struktury cywilizacji rosyjskiej. Co do przyszłości nie będę bawił się w proroka, mogę jedynie stwierdzić, że Rosja przyszłości nie ma. Nie ma szans na zmianę utrwalonych przez stulecia mechanizmów, tym bardziej w warunkach wspólczesnej globalnej niestabilności. 

Tak więc nie należy sobie zanadto obiecywać, jeśli codzi o możliwości demokratyzacji i modernizacji Rosji. To państwo jest ofiarą splotu paru czynników tworzących pętlę błędnego koła. Z powoduu geografii dany teren jest w stanie wygenerować tylko niewielką nadwyżkę energii, która może zaspokoić tylko bardzo ograniczone potrzeby ograniczonej populacji. W efekcie dana społeczność jest słaba i zagrożona i tu wkracza państwo zapewniając minimum bezpieczeństwa zewnętrznego i żywnościowego. Żeby zapewnić bezpieczeństwo zewnętrzne trzeba zdobyć tereny buforowe a następnie je zasiedlić, ale to tylko rozwiązanie na chwilę, które trzeba będzie za jakiś czas powtórzyć i w taki sposób ukształtował się rosyjski imperializm. Tylko dzięki wyćwiczonej przez stulecia i wymuszonej zdolności do wyrzeczeń społeczeństwa państwo jest w stanie funkcjonować, ale skazane na powtarzanie działań w ramach mechanizmu pętli tego błędnego koła. Takie fatum. 

Jedyne co się Rosji może przydarzyć to konflkty z sąsiadami i wewnętrzne wywołujące okresy smuty, po których następuje powrót w stare koleiny.