Szaleni twórcy państw

Ach, Królem być, władza absolutna, piękne bale, pałace, kobiety ścielące się u stóp, żyć, nie umierać. Lecz zanim zostanie się władcą, trzeba przeżyć okres pretendowania do tronu, a czas ten bywał okrutny na tyle, że doświadczenia wyniesione z tego okresu niekiedy determinowały resztę życia.

No cóż, życie władcy najczęściej nie jest usłane różami. Dzieci władców to często sieroty społeczne, odrzucone przez rodziców mających ważniejsze sprawy na głowie, wychowywane przez guwernantki, nauczycieli, żyjące w złotej, lecz jakże zimnej klatce. Późniejsi władcy w dzieciństwie często byli świadkami okrucieństw i strachu przekraczającego dziecięcą zdolność zrozumienia, pozostawiającego trwałe ślady w psychice. Takie dzieciństwo często mieli władcy, których dziś historia określa jako twórców państw.

Henryk VIII Tudor

Na listę światowych okrutników z pewnością można wciągnąć Henryka VIII Tudora. Ten piękny za młodu, rosły, silny, o skłonnościach egocentryczny młodzieniec rozpieszczany był i wychowywany w poczuciu, że zawsze ma rację.

Wychowanie takie doprowadziło do utraty elementarnych uczuć współczucia i wdzięczności. W młodości stale musiał potwierdzać swą wartość, zarówno w turniejach, gdzie nie raz zdarzyło mu się po głowie oberwać, jak i w wojnach, czy też amorach. Niedowład nóg w późniejszym okresie powiązany z bólem doprowadził do tego, że stał się również hipochondrykiem. Wszystko to potęgowało jego wybuchowy charakter.

Każde niewłaściwe, jego zdaniem zachowanie mogło stać się przyczynkiem do okrutnej śmierci. Zaś samo wykonanie wyroku inscenizował jako teatralne przedstawienie. Na szafocie życie zakończyły dwie jego żony. Okres jego panowania to krwawa wojna religijna. Na porządku dziennym było wieszanie, ścinanie głów, ćwiartowanie, wyrywanie wewnętrznych narządów ciała osobom jeszcze żyjącym. Ostatni katolicki biskup Canterbury, który odmówił poparcia dla starań o rozwód z Katarzyną Aragońską i sam uciekł za granicę, został ukarany męczeństwem rodziny. Henryk uwięził, a następnie ściął dwóch braci, po czym dalszych krewnych, a na końcu także 70-letnią matkę, księżną Salisbury. Lecz właśnie te rządy stworzyły podwaliny, na których Elżbieta I zbudowała silną i nowoczesną Anglię.

Iwan IV Groźny

Przenieśmy się teraz do XVI wiecznej Rosji. Spotkamy tam inną ofiarę traumatycznych przeżyć w dzieciństwie. Na tronie zasiada Iwan IV, którego czyny nadały mu miano Groźnego. W wieku 3 lat utracił on ojca. Jego matka Helena na oczach syna toczy krwawe boje z potężnymi rodami bojarskimi. Od roku 1538, gdy umiera jego matka (w źródłach historycznych pojawiają się sugestie, że jakoby otruta) 8-letni wtedy chłopiec przeżywa pasmo upokorzeń, pogardy i lęku. I jedynym dla niego pocieszeniem są słowa zawarte w Biblii i zadawanie cierpień złapanym zwierzętom. Odtąd już Biblia stanowiła jego nieodłącznego towarzysza, zarówno w chwilach pokuty i żalu za grzechy, jak i w momentach bestialskich mordów.

Własne lęki leczył mordując w sposób doprowadzający ofiarę do krańcowego upodlenia lub też biorąc udział w pijackich i rozpustnych zabawach, po których wracał do kaplicy, gdzie ze łzami w oczach żarliwie przepraszał za popełnione grzechy. Mordował osobiście, jak również rękami utworzonej przez siebie, bodajże pierwszej na świecie, policji politycznej, której metody z pewnością zadziwiłyby niejednego późniejszego kata.

Jednym z przykładów jego szaleństwa było ukaranie mieszkańców Nowogrodu podejrzanych o chęć przyłączenia się do Polski. Kara była sroga. Car wraz ze swoim synem na czele karnej kompanii dzieli czas między zadawaniem śmierci, zabawą przerażeniem ofiar oczekujących wymyślnych tortur, orgiami z kobietami i pobożnym uczestnictwem w nabożeństwach. Całkowita liczba ofiar wyprawy, która doprowadziła do upadku bogatego miasta, jakim był Nowogród, zależnie od źródeł określana jest na 18 tysięcy (wg. III Kroniki Nowogardu) do 60 tysięcy (wg. Kronik Pskowa).

Pewnego dnia sprowadzono na plac 80 małżeństw, z których mężczyzn zamordowano na placu, a kobiety potopiono w rzece. Zeznania od kobiet z wysokich rodów wydobywano między innymi poprzez sadzanie na linie i długotrwałe nią pocieranie przecinające ciało torturowanej. Mężczyzn między innymi zanurzano naprzemiennie we wrzątku i w lodowatej wodzie, aby łatwiej skóra schodziła. Kaźnią dla członków znaczniejszych rodów często było wbicie na pal, na którym śmierć przychodziła dopiero po kilku dniach. Cierpienia zadawano zarówno w formie fizycznej, jak i psychicznej. Przykładem niech będzie Fiodor Basmanow, któremu w zamian za zasztyletowanie ojca obiecano ułaskawienie, a później oznajmiono, że ojcobójca nie ma prawa żyć.

Innym sposobem rozładowywania własnych lęków było intensywne życie seksualne. Iwan IV miał 7 żon, lecz również współżył z żoną swego syna. Gdy któregoś dnia syn jego sprzeciwił się biciu małżonki, po prostu go zabił. Później długie godziny spędził na modlitwach i płaczu za utraconym następcą.

​​​​​​​

Piotr I Wielki

Kolejnym władcą, w którym traumatyczne przeżycia z dzieciństwa zabiły czułość na cudze cierpienie, był car Piotr I Wielki, tak, właśnie ten car, który wybudował Sankt Petersburg, zreformował państwo, armię, pismo i otworzył Rosję na arenę międzynarodową. Wielkim był on przynajmniej z trzech powodów: wielki wzrostem (ok. 2 m), wielkim ze względu na reformy i rozwiązania polityczne i wielkim ze względu na śmierć i cierpienia, jakie jego rządy przyniosły.

Ogłoszony współcarem w wieku 10 lat, jako dziecko przeżywa bunt pułków strzeleckich, dziecięcymi oczami widzi śmierć, krew i strach. W tym czasie jego życie zależało od szczęśliwego splotu przypadków. Jak głoszą źródła, wtedy nie pokazywał po sobie strachu, lecz odreagował trochę później. Na zmiany w psychice dodatkowo nałożył się alkohol, spożywany w dużych ilościach. Budowa nowej stolicy na błotach pochłonęła życie tysięcy rodaków. W cerkwi urządzał pijackie orgie, nierzadko z udziałem spędzanych tam nagich kobiet, sam ścinał głowy, po czym przerażonemu tłumowi pokazywał elementy anatomiczne, jak żyły łączące głowę z resztą ciała.

Bał się samotnie spać, stąd też, jeżeli nie było w pobliżu żadnej damy, zasypiał w ramionach służących. Ulgą dla niego była druga żona, niepiśmienna Katarzyna, której również nie szczędził upokorzeń. Między innymi ściętą głowę jej kochanka kazał zakonserwować w spirytusie i umieścić na poczesnym miejscu jej sypialni. Podobnie jak Iwan IV, zamordował swego syna. Przy czym, w tym wypadku śmierć nie była dziełem chwilowego wybuchu złości, lecz dokonana z zachowaniem czasu dla przemyślenia decyzji. Ponoć za nieposłuszeństwo kazał mu wsadzić rozżarzone żelazo do odbytu.

Fryderyk II Wielki

Dzieciństwo tego monarchy poddane było rygorowi wojskowemu. Przy czym mógłby on zazdrościć niejednemu „kotu" poddanemu „fali wojskowej". Do normalnych metod wychowawczych zaliczano bicie, głodzenie, zamykanie w zimnej celi. Jako 18-latek próbował wyzwolić się spod ręki ojca uciekając za granicę. Został schwytany, oskarżony o zdradę i więziony w twierdzy kostrzyńskiej, a jedną z kar była obecność przy ścięciu jego przyjaciela, który pomógł mu w ucieczce.

Jemu współcześni wspominają go jako wiecznie zmarzniętego (prawie cały rok grzał się przy kominku), pogrążonego we własnym świecie, prowadzącego dialogi nacechowane szyderstwem w stosunku do rozmówcy. Trauma dzieciństwa wywołała u niego pogardę do słabszych i osób, które uznał za niższych sobie. Gardził nie tylko Rzeczpospolitą, nazywając Polaków „Irokezami Europy", lecz również własnymi poddanymi. Nigdy nie nauczył się biegle mówić po niemiecku, mówiąc i pisząc po francusku.

Chorobliwe skąpstwo Fryderyka II prowadziło do oszczędzania na wszystkim. Sam żył oszczędnie i oszczędnie musiał żyć aparat państwowy. Urzędnikom tłumaczył, że za wynagrodzenie musi im starczyć poczucie dobrze spełnionego obowiązku. Na prośbę dyplomaty o zwiększenie funduszu reprezentacyjnego odpowiedział „Pan jest rozrzutny: trzeba bowiem wiedzieć, że o wiele zdrowiej jest przejść się pieszo, niż korzystać z powozu, a co do jedzenia - cudze przyjęcie jest zawsze lepsze".

No cóż, niewielkie państwo chcące mieć silną armię i dokonywać podbojów musiało żyć oszczędnie. Cóż można powiedzieć o jego dokonaniach? Drakońskimi oszczędnościami, fałszowaniem pieniądza (w 1752 masowe fałszowanie i zaniżanie ilości kruszcu w pieniądzu Polskim i Saksońskim), nakładaniem nienależnych ceł na państwa ościenne (cła w Kwidzynie na towary polskie spławiane Wisłą) rujnował gospodarki państw ościennych, co prowadziło do masowych bankructw w Europie, tworząc podstawy silnego państwa Pruskiego, nastawionego na ekspansję. W późniejszym okresie państwo to doprowadziło do dwóch wojen światowych, które pochłonęły miliony ofiar.

Historia pisana jest przez tych, co wymordowali bohaterów

Zdumiewającym jest fakt, że osoby, których czyny z pewnością zasługują na miano zbrodni, w których zachowaniu lekarze znajdują znamiona poważnych chorób psychicznych, historia uznaje za wielkich reformatorów, twórców podwalin silnych państw. No cóż, władza absolutna i terror dają możliwości wprowadzania reform, kształtowania kraju zgodnie z własnym wizerunkiem, lecz równocześnie stają się przyczynkiem do demoralizacji. Zaś ciągły strach o własne życie często potęguje ukryte cechy patologiczne. Mówi się, że aby stworzyć prężną firmę, pierwszy milion trzeba ukraść. Czyżby prawdziwą była również teza, że aby stworzyć silne państwo, trzeba być pozbawionym skrupułów psychopatą?

Źródła:

Inspiracją dla tego artykułu był artykuł w miesięczniku Fokus (II.2007),

Informacje o Fryderyku II zaczerpnięte zostały z artykułu publikowanego w dwutygodniku „Temat" autorstwa Jerzego Brudzia.

Informacje o Iwanie IV Groźnym pochodzą z książki Henri Troyat „Iwan Groźny. Krwawy twórca imperium".

prawa autorskie: jestem autorem tekstu i zdjęć