Bywało za pradziadów naszych siła zwycięstw...

Obrazek użytkownika Anonymous
Historia

Lubię czytać biografie, różne – oparte na dokumentach prace historyków, fabularyzowane powieści biograficzne czy autobiografie. Zapoznałam się z życiorysami kilku polskich władców. Rewelacyjną książkę J. Widackiego o kniaziu Jaremie dosłownie pochłonęłam. Przeczytałam „Annę Solidarność” i „Obrączki” o Marii i Lechu Kaczyńskich, prześledziłam „Życie ściśle tajne” pułkownika Kuklińskiego, przebrnęłam przez tekst i przypisy w osławionym „przyczynku do biografii” Lecha Wałęsy. Wciąż z tym samym zachwytem zaglądam do książki Adama Zamoyskiego o Chopinie, a od kilku dni przed zaśnięciem przeglądam „Zgreda” Ziemkiewicza. I ciągle mi mało.

Wstęp nieco przydługi, a chcę napisać o królu Zygmuncie III – po mieczu Waza (ojciec – książę Finlandii Jan, późniejszy król Szwecji), po kądzieli Jagiellon (matka Katarzyna Jagiellonka). 380 rocznica śmierci tego władcy minęła 30 kwietnia br.

***

Zygmunt urodził się 20 czerwca 1566 r. w trudnych warunkach więziennych warownego zamku na wyspie Gripsholm niedaleko Sztokholmu. Kiedy miał 3 lata, jego rodziców koronowano na króla i królową Szwecji i los chłopca odmienił się jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki – z małego więźnia został szwedzkim królewiczem.

O sukcesję po śmierci swego królewskiego małżonka Stefana Batorego dla 21-letniego Zygmunta zabiegała niezwykle skutecznie jego ciotka – Anna Jagiellonka. Dyplomacją, pieniądzem i siłą (wojska Jana Zamoyskiego) wyeliminowała pretendenta do tronu, arcyksięcia Maksymiliana. Był rok 1587.

***

Ze swą pierwszą żoną Anną Habsburżanką (Austriaczką) Zygmunt ożenił się mając 26 lat. Było to małżeństwo z rozsądku, miłość przyszła później, a królowa nauczyła się nawet polskiego. Spośród licznego potomstwa do lat doszedł jedynie pierworodny Władysław. Niestety, szczęście małżeńskie trwało krótko, królowa zmarła w połogu wraz z noworodkiem. Widocznym znakiem smutku męża po śmierci Anny jest kaplica Zygmuntowska na Wawelu.

Po raz drugi król ożenił się 7 lat po śmierci Anny z... jej siostrą Konstancją. Było to dość częste w tamtych czasach. Drugie małżeństwo trwało 26 lat, urodziło się siedmioro dzieci, jednak przeżyło tylko pięcioro, a wśród nich Jan Kazimierz – późniejszy król. Owdowiawszy po raz drugi podupadł na zdrowiu i zmarł w niecały rok później, wiosną 1632 roku. Doczesne jego szczątki spoczywają na Wawelu.

***

Już podczas swego panowania król doczekał się wielu ocen. Ganiono go za ciągłe wojny, które wprawdzie przyniosły Rzeczypospolitej nowe terytoria, ale niszczyły kraj finansowo i gospodarczo. Źródła porażek w polityce wewnętrznej historycy upatrują w niechęci do polskiej szlachty i narzucanie jej swojej woli. Dzięki uporowi swej rodzicielki, na luterańskim dworze szwedzkim został wychowany w wierze katolickiej. Jako król Polski popierał kontrreformację, ograniczał niekatolikom dostęp do urzędów i godności, tolerował wystąpienia przeciwko innowiercom, co przyzwyczajonej do swobody sumienia szlachcie podobać się nie mogło. Przyłapanie zaś króla na tajnych pertraktacjach z Habsburgami, mających na celu odsprzedanie polskiej korony, nie mogło przysporzyć mu zwolenników.

Szlachtę raziła dumna wyniosłość króla, jego małomówność i oschłość, niechęć do poznawania polskich obyczajów, otaczanie się cudzoziemcami. Zaczęły narastać opozycyjne nastroje przeciwko próbom wzmocnienia władzy królewskiej, lub jak kto woli, ograniczanie swobód szlacheckich, co doprowadziło w końcu do rokoszy Zebrzydowskiego, a w wiele lat potem do zamachu na życie monarchy. Zbrodnię królobójstwa zaplanował i usiłował przeprowadzić Michał Piekarski. Skazany został na karę śmierci przez rozdarcie końmi. Tę barbarzyńską egzekucję poprzedziły okrutne tortury, które wykonywał specjalnie sprowadzony z Drohiczyna kat. Straszny los zamachowcy przetrwał w polszczyźnie w postaci frazy „pleść jak Piekarski na mękach”.

Zygmunt III Waza był miłośnikiem sztuki. W jego czasach tworzyli Szymon Szymonowic, Piotr Skarga, Mikołaj Sęp Szarzyński. Za jego panowania rozkwitała muzyka (Bartłomiej Pękiel, Adam Jarzębski), malarstwo (Tomasso Dolabella - spolonizowany włoski malarz przybyły na zaproszenie króla). Powstawały świątynie barokowe i świecka architektura pałacowa (Ujazdów). Król zamówił nowe arrasy, przebudował Wawel, rozbudował zamek w Warszawie, dokąd przeniósł z Krakowa królewską siedzibę.

***

Pretensje Zygmunta III do korony szwedzkiej doprowadziły do wojen polsko-szwedzkich, ciągnących się przez dziesięciolecia. Warto przypomnieć kilka zwycięstw w tej dziwnej wojnie: hetmana polnego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza pod Kircholmem (dziś Salaspils 18 km od Rygi), Arenda Dickmanna, Jana Storcha i Hermana Witte w bitwie morskiej pod Oliwą, hetmana polnego koronnego Stanisława Koniecpolskiego pod Trzcianą (dziś Trzciano w woj. pomorskim).

Politykę króla na wschodzie determinowała obawa przed porozumieniem szwedzko-rosyjskim, które mogło zagrażać jego powrotowi do gry o koronę szwedzką. W 1610 roku hetman wielki koronny Stefan Żółkiewski pokonał rosyjską armię w bitwie pod Kłuszynem (na zachód od Moskwy). Na plecach panicznie uciekających wojsk ruskich, dowodzonych przez wielkiego księcia Dymitra Szujskiego, Polacy podeszli pod Mokwę, zdobyli miasto, w konsekwencji na mocy pisemnego układu z bojarami 15-letni królewicz Władysław został ogłoszony carem. Rozpoczęła się dwuletnia okupacja Moskwy przez Polaków.

29 października 1611 r. hetman Stefan Żółkiewski przywiózł do Warszawy rosyjskich jeńców: cara Rosji Wasyla IV Szujskiego, jego żonę carycę Katarzynę, następcę tronu Wielkiego Księcia Iwana, dowodzącego armią Wielkiego Księcia Dymitra, a także wielu bojarów. W Warszawie, na wieść o wielkim zwycięstwie polskiego oręża, przed odnowionym i przebudowanym już zamkiem wzniesiono łuk tryumfalny, pod którym 29 października 1611 roku pieszo (!) przeszli rosyjscy jeńcy w drodze do Sali Senatorskiej, gdzie polski król w obecności posłów, senatorów i wojewodów, prymasa i biskupów, przyjął ich hołd.

Podczas uroczystości podkanclerzy Feliks Kryski tak powiedział: Bywało siła tryumfów, bywało za pradziadów naszych siła zwycięstw, ale hospodara moskiewskiego tutaj stawić, gubernatora ziemi wszystkich przyprowadzić, głowę i rząd państwa moskiewskiego tego panu swemu i ojczyźnie oddawać, to dopiero dziwy, nowina, męstwo rycerstwa i sama sława!

Próżno szukać opisu hołdu ruskiego w podręcznikach historii czy encyklopediach. Brak, niestety, choćby małej wzmianki o tym wydarzeniu w „Słowniku władców polskich”, mimo że wśród jego autorów znajdują się wybitni mediewiści, a książkę wydano w 1997 roku w wolnej Polsce. Mało tego – jako podsumowanie biogramu, jego autor (podpisany inicjałami M.S., pozwalającymi się domyślać Macieja Serwańskiego) umieścił następujące słowa: Niezwykle trafna wydaje się ocena J. Maciszewskiego, że po Zygmuncie III „pozostała tylko kolumna na placu Zamkowym w Warszawie, bardziej symbol miasta niż świadectwo pamięci o osobie, której wizerunek utrwalił ongiś w spiżu artysta”.

Na szczęście mamy kogoś takiego jak prof. Józef Szaniawski, który opisuje ceremonię hołdu i jego konsekwencje polityczne. Dzięki niemu nie są też tajemnicą łacińskie inskrypcje na tablicach przytwierdzonych do cokołu kolumny Zygmunta.

***

Źródła:

1. Słownik władców polskich, Poznań 1997. (Józef Dobosz, Jacek Jaskulski, Tomasz Jurek, Andrzej Kamieński, Maciej Michalski, Maciej Serwański). http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Dobosz

http://www.bkpan.poznan.pl/biblioteka/sprawozdania/bkpan-sprawozdanie2010.pdf http://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz_Jurek

http://www.kultura.amu.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=24&Itemid=17 http://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Jerzy_Serwa%C5%84ski

2. Rozmowa z prof. Józefem Szaniawskim:

http://www.youtube.com/watch?v=LmtpaH-nUyg

3. Wadysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, PIW 1987, s. 858.

4. Wikipedia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_K%C5%82uszynem http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Oliw%C4%85http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Kircholmem http://pl.wikipedia.org/wiki/Trzciano_(wojew%C3%B3dztwo_pomorskie)http://pl.wikipedia.org/wiki/Kolumna_Zygmunta_III_Wazy_w_Warszawie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Piekarski

0
Brak głosów