Rzeź Polaków - rozkaz Jeżowa cz.4
Dalszy ciąg rozkazu Ludowego komisarza spraw wewnętrznych Nikołaja Jeżowa adresowanego do najwyższych stopniem funkcjonariuszy NKWD. Jeżow uzasadnia w nim konieczność wymordowania wszystkich Polaków mieszkających w Związku Sowieckim ponieważ kraj spenetrowała Polska Organizacja Wojskowa. Szkopuł w tym, że w dacie rozkazu POW nie istniała już od kilkunastu lat.
Powstanie organizacji i metody infiltracji polskiej agentury do ZSRS
Polska Organizacja Wojskowa powstała w 1914 roku z inicjatywy Piłsudskiego i pod jego osobistym kierownictwem jako organizacja aktywnych zwolenników walki o niepodległość burżuazyjnej Polski, wyszkolonych w organizacjach bojowych Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), na której przede wszystkim opierał się Piłsudski, wyszkolonych w specjalnych szkołach wojskowych stworzonych przez niego w celu przygotowania trzonu przyszłej armii polskiej.
Szkoły te tworzone były przez Piłsudskiego w Galicji w latach 1910-1914, miały na poły konspiracyjny charakter i korzystały z subsydiów i praktycznego wsparcia ze strony wydziału wywiadowczego sztabu generalnego Austro-Węgier. Jeszcze przed wojną imperialistyczną[1], Piłsudski miał do dyspozycji oficerów służby wywiadowczej Austro-Wegier, którzy uczyli piłsudczyków sztuki wojennej, a także techniki wywiadu i dywersji, ponieważ kadra, która stworzyła później POW przeznaczona była do działań we współpracy z armią austro-niemiecką na tyłach wojsk rosyjskich, a także jako uzupełnienie dla legionów polskich w przewidywaniu wojny z carską Rosją.
Dlatego też już wówczas, obok terytorium carskiej Polski[2], członkowie POW byli wysyłani do Rosji i werbowani tu na miejscu, w myśl zasady tworzenia organizacji, gdzie tylko można, przeważnie w dużych miastach, dla ewidencji i mobilizacji swoich ludzi dla łączności i wywiadu.
POW była jednocześnie narzędziem do mobilizacji politycznej przez Piłsudskiego sił, które pod jego przywództwem brały udział w walce o niepodległość Polski. W związku z tym POW potajemnie przenikała do wszystkich polskich partii politycznych – od skrajnie lewicowych do skrajnie prawicowych – werbując wszędzie aktywnych działaczy tych partii w swoje szeregi powołując się przy tym na niekwestionowany autorytet i osobistą wolę Piłsudskiego oraz ideę walki o mocarstwową Polskę w granicach z 1772 roku.
Na podobnych zasadach POW jeszcze w latach przedwojennych zgromadziła bogate doświadczenie w prowokacji wewnątrzpartyjnej i międzypartyjnej, która stanowiła podstawową metodę piłsudczyzny w walce z ruchem rewolucyjnym.
Na czele POW stał wówczas sztab centralny, noszący nazwę Komenda Naczelna (w skrócie KN), który kierował działalnością lokalnych organizacji piłsudczyków noszących taką samą nazwę z dodaniem numeru porządkowego. Na przykład „KN-1” na Białorusi[3], „KN-3”[4] na Ukrainie, itd. Każda z tych lokalnych „komend” stanowiła obwodowy okręg terytorialny POW, który dzielił się na miejscowe komendantury POW. Ich liczbę na danym terytorium ustalano w zależności od miejscowych warunków oraz od zadań wyznaczanych piłsudczyźnie w danym rejonie.
Pod koniec 1918 roku, w związku z powstaniem Polski z Piłsudskim na czele jako jednoosobowym dyktatorem z tytułem „Naczelnika Państwa”, Komenda Naczelna POW weszła w skład Sztabu Generalnego Polski i stworzyła wydział wywiadu sztabu.
W okresie tymczasowego odsunięcia Piłsudskiego od władzy w Polsce (1922-1926) główne dowództwo POW zostało przez endeków całkowicie usunięte z organów rządowych Polski i tylko częściowo zachowało swe wpływy w wydziale wywiadowczym sztabu generalnego, gdzie kontynuowało swą działalność dywersyjno-wywiadowczą na terytorium ZSRS niezależnie od oficjalnych organów wywiadu polskiego i przygotowywało powrót Piłsudskiego do władzy.
Po tak zwanym przewrocie majowym 1926 roku, który przywrócił Piłsudskiego do władzy, przywódcy i aktywiści POW zajęli wszystkie najważniejsze stanowiska i faszystowski aparat władzy w Polsce; znaczna część aktywu POW pozostała w konspiracji, by walczyć z ruchem rewolucyjnym w Polsce metodami prowokacji i rewolucyjnej inspiracji, przede wszystkim celem nielegalnego przeniknięcia różnym drogami do ZSRS.
Działalność konspiracyjna organizacji Piłsudskiego na naszym terytorium aktywizuje się znacznie w 1917 roku, kiedy w związku z wydarzeniami wojny imperialistycznej w różnych punktach naszego kraju zebrały się znaczne, wykwalifikowane kadry zaufanych Piłsudskiego ze środowiska jeńców-legionistów (sformowane przez POW Legiony Piłsudskiego wchodzi w skład armii austro-węgierskiej) i uciekinierów z carskiej Polski okupowanej wówczas przez Niemców.
Tym sposobem jeszcze przed Rewolucją Październikową miał Piłsudski w Rosji znaczne kadry członków POW, zarówno wsród miejscowej ludności polskiej jak i przede wszystkim wśród Polaków ewakuowanych z Polski.
Podstawowa kadra POW z okresu wojny imperialistycznej składała się z ludzi mniej lub bardziej znanych ze swoich jawnych polsko-patriotycznych przekonań. Z uwagi na zwycięski wzrost wpływów partii bolszewickiej, Piłsudski latem 1917 roku podjął specjalne metody werbunku w celu infiltracji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (bolszewików). Z tą myślą, na osobiste polecenie piłsudskiego jego zaufani rozwinęli szeroką działalność werbunkową wśród polskich socjaldemokratów i w PPS-Lewicy, z których po zjednoczeniu powstała Komunistyczna Partia Polski.
W ciągu 1917 roku znajdujący się wówczas w Moskwie i Piotrogrodzie członkowie centralnego kierownictwa POW – Prystor[5] (późniejszy polski premier), Pużak[6] (sekretarz KC MPS[7]), Makowski (członek moskiewskiego komitetu PPS, później zastępca naczelnika Zarządu Kontrwywiadu OGPU i rezydent wywiadu zagranicznego OGPU w Polsce), Hołówko[8], Józefowski[9] (wojewoda wołyński), Matuszewski[10] (późniejszy szef Oddziału II polskiego Sztabu Generalnego) – wciągnęli do POW wielu polskich socjaldemokratów i członków PPS-Lewicy, którzy zajęli później ważne stanowiska w sowieckim aparacie państwowym: Unszlichta (byłego zastępcę przewodniczącego OGPU i Rady Wojskowo-Rewolucyjnej), Leszczyńskiego[11] (sekretarza KC KPP), Doleckiego[12] (kierownika TASS), Bronkowskiego[13] (zastępcę naczelnika Zarządu Wywiadu RKKA), Muklewicza (dowódcę sił morskich RKKA, zastępcę ludowego komisarza przemysłu obronnego), Łągwę[14] (komkor[15], szefa Zarządu Łączności RKKA) i wielu innych, którzy utworzyli w 1918 roku moskiewską centralę POW i kierowali całą działalnością POW na terytorium ZSRS.
Równocześnie na początku 1918 roku Piłsudski wydał dyrektywę wielu osobiście dobranym członkom POW, którzy należeli do PPS i znajdowali się w ZSRS, by weszli do sowieckiego aparatu państwowego drogą zainscenizowanego zerwania z PPS i przejścia na stronę sowiecką. W ten sposób do sowieckiego systemu przeniknęli agenci: były członek Moskiewskiego Komitetu PPS M.A. Łoganowski (przed aresztowaniem zastępca komisarza ludowego przemysłu spożywczego), Makowski i Wojtyga[16] (przeniknęli do Wydziału Kontrwywiadu i Wydziału Zagranicznego OGPU-NKWD), Barański (naczelnik oddziału w Wydziale Zagranicznym OGPU-NKWD) i wielu innych.
Dążąc do przejęcia kontroli nad naszą działalnością wywiadowczą i kontrwywiadowczą skierowaną przeciwko Polsce, Piłsudski, jednocześnie z wprowadzeniem do WCzK wymienionych wyżej członków POW, podejmuje w latach 1919-1920 i później szereg środków, których celem jest wprowadzenie do WCzK kadrowych wywiadowców o wysokich kwalifikacjach – oficerów Oddziału II polskiego sztabu głównego, którzy przy współdziałaniu Unszlichta, Pilara, Messinga, Miedwiedia i innych wpływowych polskich agentów wśliznęli się na kierownicze stanowiska w sowieckim wywiadzie i kontrwywiadze.
I tak, I.I. Sosnowski (przed aresztowaniem zastępca naczelnika Zarządu NKWD w obwodzie saratowskim), który w 1919 roku był emisariuszem Piłsudskiego i rezydentem Oddziału II polskiego sztabu głownego na terutorium Rosji Sowieckiej, otrzymał wówczas polecenie szefa Oddziału II majora Matuszewskiego, by wniknąć do aparatu WCzK. Wykorzystując swoje aresztowanie przez oddział specjalny WCzK latem 1920 roku, Sosnowski przy współudziale Pilara zainscenizował zerwanie z polskim wywiadem i POW, której był czołowym działaczem, wydał za zgodą Oddziału II znikomą część swojej siatki i przeniknął do pracy w aparacie centralnym WCzK. Sosnowskiemu udało się wkrótce wprowadzić do WCzK całą grupę wybitnych polskich oficerów-wywiadowców: Witkowskiego[17], podpułkownika Oddziału II polskiego Sztabu Generalnego (zajął stanowisko naczelnika wydziału polskiego Wydziału Specjalnego WCzK, a potem przeszedł do pracy w Ludowym Komisariacie Przemysłu Ciężkiego), Kijakowskiego[18] (naczelnika wydziału anglo-romańskiego Wydziału Kontrwywiadu WCzK), Rollera[19] (przed aresztowaniem był naczelnikiem Wydziału Specjalnego Kraju Stalingradzkiego), Brzozowskiego[20] (zastępca naczelnika Wydziału Specjalnego Ukrainy) i innych.
Wielu innych członków POW, poczynając od Bronkowskiego, który przy współdziałaniu Unszlichta zajął stanowisko zastepcy naczelnika Zarządu Wywiadu RKKA, weszło w całą strukturę Zarządu Wywiadu, przejęli oni kontrolę i paraliżowali całą działalność wywiadowczą skierowaną przeciwko Polsce (Budkiewicz[21] – naczelnik wydziału i rezydent zagraniczny, Żbikowski[22], Szeryński,[23] Firin,[24] Jodłowski,[25] Uzdański,[26] Maksimow[27] i inni.
Jedna z metod wykorzystywania tych cennych szpiegów uplasowanych w działalności Wydziału Wywiadu Zagranicznego [INO – Innostrannyj Otdieł] i Zarządu Wywiadu [RKKA] było podstawianie na szeroką skalę podwójnych agentów w naszych rezydenturach za granicą. Później, drogą zainscenizowanych wpadek, ci podstawieni przez wywiad podwójni agenci przerzucani byli do ZSRS, by podjąć tam działalność szpiegowsko-dywersyjną.
Na odpowiedzialne stanowiska dowódcze w Armii Czerwonej wślizgiwali się w różnych okresach i na nich pracowali polscy agenci: Unszlicht – zastępca przewodniczącego Rady Wojskowo Rewolucyjnej, Muklewicz – dowódca sił morskich, Łągwa – naczelnik Zarządu Łączności RKKA, Kochański[28] – komkor, Kozłowski[29] – komisarz w wielu jednostkach oraz liczni polscy agenci, którzy infiltrowali różne jednostki RKKA.
Podstawową kadrę polskich agentów, którzy wśliznęli się do Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych wprowadził Łoganowski pracujący tam w latach 1925-1931, przy czym i tu polska agentura koncentrowała się na odcinku pracy LKSZ związanym z Polską (referentami w polskich sprawach byli szpiedzy Morsztyn,[30] Konic[31]) i na wielu innych ważnych kierunkach (pełnomocny przedstawiciel Brodowski[32], pełnomocny przedstawiciel Gajkis[33], pełnomocny przedstawiciel Karski[34]).
Po przejęciu kontroli nad organami kierowniczymi KPP i polską sekcją KW MK, POW systematycznie przerzucała swoich członków – szpiegów i dywersantów do ZSRS kamuflując ich jako emigrantów politycznych i wymienianych więźniów politycznych, celowo inscenizując aresztowania i wyroki sądowe członków POW, którzy infiltrowali KPP.
Niezależnie od POW, metoda przerzutu szpiegów do ZSRS pod przykryciem emigrantów wykorzystywana była również na dużą skalę przez polską policję polityczną (Defensywę) mającą w partiach komunistycznych Polski, Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi[35] znaczne liczbowo kadry swojej prowokatorskiej agentury ze środowisk nacjonalistów polskich, białoruskich i ukraińskich, którzy wślizgnęli się do różnych organizacji rewolucyjnych.
Równocześnie różne organy wywiadu polskiego (przeważnie miejscowy aparat Oddziału II polskiego sztabu generalnego – ekspozytury wileńska i lwowska, pograniczne punkty wywiadu – placówki wywiadowcze, policja polityczna tyłowych i przygranicznych rejonów Polski) systematycznie przerzucają na masową skalę do ZSRS szpiegów i dywersantów pod postacią uchodźców.
Przestępcze cele swego przybycia do ZSRS „uchodźcy” ci ukrywali pod różnymi motywami i pretekstami (dezercja ze służby wojskowej ucieczka przed prześladowaniem policji, przed bezrobociem – w poszukiwaniu zarobku, w celu połączenia się z rodziną, itp.)
Jak się teraz okazuje, polscy szpiedzy i dywersanci przerzucani do ZSRS pod pozorem uchodźców mimo, posiadania możliwości samodzielnych dróg komunikacji z Polską, w szeregu przypadkach kontaktowali się na naszym terytorium z członkami POW, działali pod ich kierownictwem, zaś całość masy uchodźców była dla organizacji źródłem aktywnych kadr.
Wielu wykwalifikowanych polskich szpiegów przerzuconych do ZSRS pod przykrywką uciekinierów – żołnierzy, którzy zdezerterowali z armii polskiej, osiedlało się w okręgu saratowskim, gdzie działali polscy agenci Pilar i Sosnowski.
Emigranci polityczni i uciekinierzy tworzą szkielet siatki dywersyjnej Polaków w przemyśle i transporcie, uzupełniający kadry dywersyjne wywodzące się z miejscowych Polaków nacjonalistów i, co jest najważniejsze, z różnych niepolskich elementów antysowieckich.
Na czele organizacji POW na Ukrainie stał Łazowert[36] (Arbitraż Państwowy USRS), pod którego kierownictwem znajdował się częściowo zlikwidowany w 1933 roku ośrodek POW na Ukrainie (Skarbek[37], Politur[38], Wiszniewski[39]), a na Białorusi Bieniek[40] (ludowy komisarz rolnictwa BSRS), który tak jak Łazowert był członkiem moskiewskiego ośrodka POW w 1918 roku.
[1] Chodzi o I wojnę światową.
[2] Oficjalne określenie ziem polskich pod zaborem rosyjskim.
[3] Komenda Naczelna nr 1 (KN-1) mieściła się w Warszawie. Najdalej na wschód wysunięty był jej okręg X – Podlasie. W stadium organizacji znajdował się samodzielny okręg wileński.
[4] Komenda Naczelna nr 3 (KN-3) mieściła się w Kijowie i obejmowała skupiska polskie na Ukrainie, Białorusi i okręg L – Moskwa.
[5] Aleksander Prystor, urodzony 2 stycznia 1874 w Wilnie. Był m.in. członkiem Organizacji Bojowej PPS i POW. Należał do najbliższych ludzi Józefa Piłsudskiego. Zwolniony w 1917 roku z carskiego ciężkiego więzienia w Orle został członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS w Rosji. Reprezentował również PPS w Komisji Likwidacyjnej do spraw Królestwa Polskiego. Po powrocie do Polski w maju 1918 roku dołącza do POW. Jeden z czołowych polityków II RP. Minister w wielu rządach. Był premierem od maja 1931 do maja 1933 roku, dłużej niż którykolwiek z jego poprzedników. W latach 1935-1938 marszałek Senatu. Dzień po sowieckim ataku na Polskę 17 września 1939 roku schronił się na neutralnej Litwie, gdzie pomagał uchodźcom. Po zagarnięciu Litwy przez ZSRS, aresztowany przez NKWD w czerwcu 1940 roku. Wyrok kary śmierci zamieniono w lipcu 1941 roku na 10 lat więzienia. Wycieńczony śledztwem zmarł przed końcem 1941 roku w szpitalu więziennym na moskiewskich Butyrkach. Data smierci nie jest znana.
[6]Kazimierz Pużak, urodzony 26 sierpnia 1883 w Tarnopolu. Polski działacz socjalistyczny ukraińskiego pochodzenia. Po obaleniu caratu i wyjściu z więzienia w twierdzy w Szlisselburgu wszedł w skład Tymczasowego Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS w Rosji. Równolegle działał w Komisariacie do Spraw Polskich i był członkiem zarządu Komisji Likwidacyjnej do Spraw Królestwa Polskiego. Powrócił do polski w 1918 roku. W II RP poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm I, II i III kadencji. W latach 1921-1939 sekretarz generalny Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. W czasie niemieckiej okupacji organizator i sekretarz generalny konspiracyjnej PPS – Wolność, Równość, Niepodległość. Od stycznia 1944 roku Przewodniczący Rady Jedności Narodowej, czyli podziemnego parlamentu. Aresztowany przez NKWD w Pruszkowie wraz z innymi przywódcami Państwa Podziemnego. W tzw. Procesie Szesnastu w Moskwie skazany na 1,5 roku więzienia. Po powrocie do Polski aresztowany powtórnie przez UB w 1947 roku. Rok później skazany na 10 lat więzienia. Zmarł w więzieniu w Rawiczu 30 kwietnia 1950 roku w wyniku pęknięcia aorty po zepchnięciu ze schodów. Pozbawiony pomocy medycznej konał kilka dni.
[7] Zapewne błąd maszynowy w oryginalnym tekście. W przypadku Pużaka winno być KC PPS, w przypadku Makowskiego komitetu MPS, czyli polskiej sekcji Międzynarodówki.
[8] Tadeusz Hołówko, Polak, urodzony 17 września 1889 w Semipałatyńsku. Pochodził rodziny ziemiańskiej zesłanej na Sybir za udział w Powstaniu Styczniowym. Współorganizator POW. Wiceprezes, ideolog i poseł Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Naczelnik wydziału wschodniego ministerstwa spraw zagranicznych. Rzecznik porozumienia polsko-ukraińskiego w ramach ruchu prometejskiego. Zamordowany w Truskawcu 29 sierpnia 1931 roku przez zamachowców z Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.
[9] Błąd w oryginalnym tekście. Winno być Józewski. Henryk Józewski, urodzony 6 sierpnia 1892 roku w Kijowie. W 1915 roku zastępca komendanta KN-3 POW w Kijowie, a w latach 1919-1920 komendant KN-3. W 1920 roku wiceminister spraw wewnętrznych Ukraińskiej Republiki Ludowej w rządzie Symona Petlury. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej ukrył Petlurę, by dopuścić do wydania go stronie sowieckiej. Wojewoda wołyński w latach 1928-1929 oraz 1930-1938. Wojewoda łódzki 1938-1939. Minister spraw wewnętrznych w latach 1929-1930. Jeden z twórców wojskowej konspiracji pod okupacją niemiecką. Współzałożyciel Biuletynu Informacyjnego. Był jednym z najdłużej ukrywających się działaczy powojennego podziemia antysowieckiego. UB wytropiło go i aresztowało dopiero w 1953 roku. Skazany na dożywotnie więzienie wyszedł na wolność po październiku 1956 roku. Zmarł w Warszawie 23 kwietnia 1981 roku.
[10] Ignacy Hugo Matuszewski – urodzony w Warszawie 10 września 1891 roku. Jego ojcem chrzestnym był Bolesław Prus. W czasie I wojny światowej w armii carskiej. W 1917 roku w Piotrogrodzie organizował Zjazd Wojskowych Polaków. Później uczestniczył w formowaniu Korpusów Polskich w Rosji. Sam służył w I Korpusie Polskim dowodzonym przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W kwietniu 1918 roku wstąpił do POW. W listopadzie 1918 roku skierowany do Oddziału II. W szczytowej fazie wojny polsko-bolszewickiej w lipcu 1920 roku zostaje szefem Oddziału II. Pracę jego i jego zespołu Piłsudski ocenił: „mieliśmy więcej informacji o nieprzyjacielu niż on o nas”. Po 1926 roku przechodzi do dyplomacji. W latach 1929-1931 minister skarbu. W 1939 roku organizuje ewakuację 75 ton polskiego złota przez Rumunię, Turcję i Syrię do Francji. Przeciwnik polityki gen. Władysława Sikorskiego. Po kapitulacji Francji wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie zmarł 3 sierpnia 1946 roku w Nowym Jorku.
[11] Julian Leszczyński-Leński – urodzony 8 stycznia 1889 w Płocku. Od 1906 roku w SDKPiL. W sierpniu 1913 roku delegat warszawskiej grupy SDKPiL na zorganizowaną przez Lenina w Poroninie naradę działaczy Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. W listopadzie 1917 roku naczelnik Komisariatu d/s Polskich w Ludowym Komisariacie d/s Narodowościowych. W czasie wojny polsko-bolszewickiej współpracownik Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku. W 1924 roku wyjeżdża do Francji, gdzie działa we Francuskiej Partii Komunistycznej i w Kominternie. Po powrocie do Polski wybrany w 1925 roku do Komitetu Centralnego KPP. Aresztowany ucieka i przedostaje się do ZSRS. W latach 1929-1938 sekretarz generalny KC KPP i stopniowo przekształca partię w agenturę sowiecką. Aresztowany w Moskwie 10 czerwca 1937 roku. Skazany na karę śmierci 21 września 1937 roku za „udział w polskiej organizacji szpiegowsko-terrorystycznej” i tego samego dnia rozstrzelany.
[12] Dolecki Jakow Henrykowicz (prawdziwe nazwisko Fenigsztejn) – urodził się 22 lutego 1888 roku na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim. W 1904 roku wstąpił do SDKPiL. W latach 1919-1920 w Polskim Biurze Agitacji i Propagandy przy KC WKP(b). W latach 1925-1937 kierował agencją prasował TASS. Zastrzelił się 19 czerwca 1937 roku na wieść, że ma być aresztowany.
[13] Bronisław Bronkowski (pseudonim używany w Kominternie, prawdziwe nazwisko Bortnowski) – urodził się 8 kwietnia 1894 w Warszawie. W 1912 roku wstąpił do SDKPiL. W sierpniu 1914 roku aresztowany i wywieziony do Saratowa. W 1917 roku organizuje grupe SDKPiL w Saratowie. Podczas rewolucji październikowej walczył w Czerwonej Gwardii w Saratowie. W połowie 1918 roku jest sędzią śledczym w Wydziale Walki z Kontrrewolucją WCzK .W grudniu 1919 zastępcą naczelnika Wydziału Wywiadowczego sztabu Rewolucyjnej Rady Wojennej Frontu Zachodniego, a w październiku 1920 naczelnikiem Zarządu Wywiadu Frontu Zachodniego. W latach 1922-1924 kieruje berliński ośrodkiem Zarządu Wywiadu RKKA. Od 1922 roku równolegle szef legalnej rezydentury wywiadu NKWD w Berlinie. W latach 1925-1929 zastępca naczelnika Zarządu Wywiadu RKKA. W 1930 roku przeniesiony do rezerwy. Przeszedł do pracy w kierownictwie KPP i Kominternu. Aresztowany 10 czerwca 1937 roku, skazany na karę śmierci i rozstrzelany 3 listopada 1937 roku.
[14] Łągwa Roman Wociechowicz – Polak, urodzony 9 lipca 1981 roku w Warszawie. Członek PPS-Lewica. Zmobilizowany do armii carskiej w latach I wojny światowej ukończył szkołę oficerską. W czasie rewolucji październikowej był komendantem Poczty i Telegrafu w Petersburgu. W czasie wojny polsko-bolszewickiej, od sierpnia do października 1920 roku, dowodził Polską Armią Czerwoną, zbrojnym ramieniem Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Od listopada 1920 do listopada 1921 naczelnik Zarządu Wywiadu Wojskowego przy sztabie polowym Komitetu Rewolucyjnego Republiki. W latach 1925-1926 był sekretarzem komisji do spraw Chin, a w latach 1926-1927 attaché wojskowym przy poselstwie ZSRS w Chinach. Od 1930 roku w Zarządzie Łączności RKKA, a od roku 1935 naczelnik tego zarządu. Aresztowany 21 maja 1937 roku. Rozstrzelany 8 lutego 1938 roku.
[15] Stopień wojskowy komandir korpusa, odpowiednik generała dywizji.
[16] Wojtyga Jan Janowicz, Polak, urodzony w Krakowie w 1894 roku. Członek WKP(b). Naczelnik wydziału w Głównym Zarządzie Dróg NKWD. Aresztowany 13 maja 1937 roku. Rozstrzelany 21 sierpnia 1937 roku.
[17] Witkowski-Marczewski Wiktor, Polak, urodzony w 1891 roku (według sowieckich danych w 1895 roku) w Warszawie, pułkownik Oddziału II Sztabu Generalnego. Podczas pobytu na placówce w sowieckiej Rosji został przewerbowany w 1920 roku przez Artura Artuzowa naczelnika Wydziału Kontrwywiadowczego WCzK i zatrudniony w Wydziale Specjalnym WCzK. Jeden z sygnatariuszy opublikowanego szeroko w sowieckiej prasie w lipcu 1920 roku apelu do kolegów z POW o przechodzenie na stronę bolszewików. W latach 1930-tych zastępca naczelnika do spraw polskich 3 Wydziału GUGB. Poźniej ekonomista w wydziale transportu Ludowego Komisariatu Przemysłu Ciężkiego. Aresztowany 29 kwietnia 1937 roku. Rozstrzelany 21 września 1937 roku.
[18] Jedno z operacyjnych nazwisk jakich używał w ZSRS Wiktor Steckiewicz, Polak, urodzony w 1889 roku w Warszawie. Członek POW. Wysłany z misją do Piotrogrodu w 1920 roku został aresztowany i przewerbowany osobiście przez Feliksa Dzierżyńskiego. Wydał całą swoją siatkę. Jeden z sygnatariuszy opublikowanego szeroko w sowieckiej prasie w lipcu 1920 roku apelu do kolegów z POW o przechodzenie na stronę bolszewików. Pod nazwiskiem Kijakowski działał w w Wydziale Specjalnym WCzK. Pod nazwiskiem Kosiński prowadził działalność wywiadowczą w Finlandii i na Łotwie. Był jednym z twórców dezinformacyjnej gry operacyjnej „Trust”. Pod nazwiskiem Koleśnikow działał w państwach bałtyckich i w Polsce. Po próbie samobójstwa wycofany z gry i od 1922 roku był naczelnikiem oddziału anglo-romańskiego w Wydziale Kontrwywiadowczym OGPU. W roku 1932 wysłany jako instruktor do Mongolii, gdzie zginął podczas powstania religijnego (według innych źródeł został zamordowany w niejasnych okolicznościach).
[19] Roller Karl Francewicz, Polak, urodzony 24 października 1896 we wsi Mnich w Galicji. Członek WKP(b). Jeden z sygnatariuszy opublikowanego w lipcu 1920 roku apelu do członków POW o przechodzenie na stronę bolszewików. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w antypolskim oddziale kontrwywiadu RKKA. W 1927 roku szef referatu anglo-franko-włoskiego w Wydziale Kontrwywiadu OGPU. Naczelnik wydziału więziennictwa Ukraińskiego NKWD okręgu Kurskiego. Aresztowany 6 maja 1937 roku. Rozstrzelany 21 sierpnia 1937 roku.
[20] Brzozowski Henryk Józefowicz, Polak, urodzony w 1899 roku w Warszawie. Od 1918 roku członek KPP i równolegle WKP(b). Wysłany do Polski, gdzie do 1923 roku prowadził nielegalną działalność partyjną. Po powrocie do ZSRS, od 1924 roku pracuje w kontrwywiadzie, a później w wywiadzie OGPU-NKWD. Wysłany w misjach specjalnych do Japonii i Czechosłowacji. W 1935 roku rezydent wywiadu zagranicznego GUGB-NKWD w Finlandii. Odwołany w połowie 1936 roku. Aresztowany w listopadzie 1936 roku. Rozstrzelany 21 sierpnia 1937 roku.
[21] Budkiewicz Stanisław Ryszardowicz, Polak, urodzony 14 kwietnia 1897 w Łodzi. Działacz PPS-Lewicy. W partii komunistycznej od 1905 roku. W szeregach RKKA od 1919 roku. W latach 1925-1926 pod fałszywym nazwiskiem Osowski na placówce wywiadowczej we Francji. W latach 1928-1930 ukończył wieczorowe wyższe kursy Akademii Sztabu Generalnego RKKA. W 1935 roku mianowany komisarzem brygady – odpowiednikiem stopnia kombryga w korpusie oficerów politycznych. Aresztowany 9 czerwca 1937 roku. Rozstrzelany 21 września 1937 roku.
[22] Żbikowski Stefan, Polak, urodzony 12 marca 1891 roku w Woli Osowińskiej na Podlasiu. Członek WKP(b) od 1918 roku. W 1918 roku wstapił do RKKA i został komisarzem formowanej polskiej Zachodniej Dywizji Strzelców. W grudniu 1918 roku pod nazwiskiem Jana Zasurskiego wysłany do Polski, gdzie tajnie organizował struktury KPP. Aresztowany w 1919 roku, wymieniony na polskich jeńców w 1921 roku po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej. W 1921 roku rozpoczyna pracę w Zarządzie Wywiadowczym RKKA. W 1922 roku nielegał w Gdański i na Górnym Śląsku. W 1923 roku nielegał, instruktor wojskowego aparatu Komunistycznej Partii Niemiec. Od maja 1923 roku rezydent w Czechosłowacji. W 1924 roku nielegał w Niemczech. W 1925 roku nielegał w Wielkiej Brytanii. W 1927 roku w moskiewskiej centrali Zarządu Wywiadowczego RKKA. W latach 1928-1929 kierował wojskową szkołą Kominternu. W latach 1930-193 prowadził w Moskwie szkołę wojskową dla członków KPP. W latach 1934-1935 wykładowca Akademii Wojskowej RKKA im. Michaiła Frunzego. Aresztowany 14 czerwca 1937 roku. Rozstrzelany 26 października 1937 roku.
[23] Szeryński Zdzisław, Polak, urodzony w 1888 roku. Działacz SDKPiL. W Zarządzie Wywiadu RKKA na początku lat 1930-tych. Wykładowca kursów dowódczych Smoleńskiego Okręgu Wojskowego. Uznany za trockistę i usunięty z RKKA w 1936 roku. Uważany za rezydenta Oddziału II Sztabu Głównego WP. Zginął w 1936 roku.
[24] Firin Siemion Pupko Grigoriewicz, Żyd, urodzony w Wilnie 30 czerwca 1898 roku. Członek WKP(b). Zastępca naczelnika Głównego Zarządu Obozów (GUŁag) NKWD. Naczelnik Dmitrowskiego Obozu Pracy Przymusowej NKWD. Starszy major NKWD (odpowiednik kombryga w Armii Czerwonej). Aresztowany 22 kwietnia 1937 roku. Rozstrzelany 14 sierpnia 1937 roku.
[25] Jodłowski Aleksander Maksymowicz, Polak, urodzony 26 lutego 1900 roku w Warszawie. Członek WKP(b) od 1919 roku. W czasie wojny domowej walczył przeciwko wojskom polskim pod Perekopem. Pułkownik. W Zarządzie Wywiadowczym RKKA. W 1923 roku przebywał z misją wywiadowczą w Niemczech. W 1924 roku przebywał w Polsce, gdzie rozbudował sieć wywiadowczą. W grudniu 1926 roku przybył ponownie do Warszawy pod nazwiskiem Jana Kowalskiego. Został aresztowany 26 lutego 1927 roku przez Policję Państwową, ale nie zidentyfikowany jako Jodłowski. Skazany na 4 lata więzienia. Wyszedł na wolność i wrócił do Moskwy w marcu 1931 roku. Od lutego 1935 do czerwca 1937 na placówce wywiadowczej w Berlinie. Odwołany do Moskwy, a po przyjeździe aresztowany 11 lipca 1937 roku. Rozstrzelany 21 sierpnia 1937 roku.
[26] Uzdański Stefan Łazarewicz, Żyd, urodzony w Warszawie 14 lutego 1898 roku. Zgłosił się na ochotnika do wojska i od października 1917 roku służył w Czerwonej Gwardii w Sokolnikach. Brał udział w rewolucji październikowej. Od listopada 1918 roku członek WKP(b). Od grudnia 1918 roku w RKKA. Tłumił bunt marynarzy w Kronsztadzie. Od sierpnia 1922 roku w dyspozycji Zarządu Wywiadowczego RKKA. W latach 1922-1924 był zastępcą rezydenta pod przykryciem attache w poselstwie w Warszawie. Posługiwał się nazwiskiem Jeleński. W latach 1924-1925 pod tym samym nazwiskiem pełnił oficjalnie funkcję attache w poselstwie w Wiedniu. W latach 1926 był nielegałem we Francji. Aresztowany przez francuska policję w kwietniu 1927 roku. Skazany na 3 lata więzienia. Wyszedł na wolnośc w 1931 roku i powrócił do Moskwy, gdzie zajmował kierownicze stanowiska w Zarządzie Wywiadowczym RKKA. Aresztowany 17 czerwca i rozstrzelany 3 listopada 1937 roku.
[27] Maksimow Maks Hermanowicz, prawdziwe nazwisko Friedman, Żyd, urodzony w Łodzi 25 maja 1894 roku. Krewny Józefa Unszlichta. W RKKA od października 1923 roku. Pułkownik. W dyspozycji Zarządu Wywiadu RKKA. W latach 1923-1929 nielegał w Niemczech i Holandii. Po ukończeniu kursów sztabowych w Moskwie od listopada 1931 do lutego 1936 roku nielegał w Niemczech. Za wyniki w tej pracy nagrodzony w 1935 roku złotym zegarkiem. Aresztowany 16 maja 1937 roku. Skazany za szpiegostwo i rozstrzelany 1 listopada 1937 roku.
[28] Kochański Władysław Stanisławowicz, Polak, urodzony w 1897 roku w Łodzi. Syn fabrykanta i właścicielki majątku ziemskiego. Uczestnik rewolucji październikowej. Członek WKP(b). Walczył w wojnie domowej. W 1923 roku ukończył Akademię Wojskową RKKA. W latach 1927-1928 w dyspozycji Zarządu Wywiadu RKKA, a później służył w broni pancernej i lotnictwie. W 1935 roku awansowany do stopnia komdywa. Od 1 stycznia 1937 roku dowódca V Korpusu Ciężkiego Lotnictwa Bombowego w Zabajkalskim Okręgu Wojskowym. Aresztowany 28 maja (według innych źródeł 7 czerwca) 1937 roku. Rozstrzelany 28 lipca 1938 roku.
[29] Kozłowski Anatol Dmitriewicz, Rosjanin urodzony w 1903 roku w Siedlcach. Służył w lotnictwie. Szef sztabu 3 brygady lotnictwa w Charkowie. Aresztowany 8 września 1937 roku. Skazany na śmierć za udział w „wojskowo-faszystowskim spisku w RKKA”, sabotaż oraz szpiegostwa na rzecz „jednego z krajów kapitalistycznych”. Rozstrzelany 28 października 1937 roku.
[30] Morsztyn Hieronim Markowicz, Żyd, urodzony w Łodzi 14 maja 1901 roku. Członek WKP(b). Zastępca kierownika referatu ekonomicznego Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych. Aresztowany 9 czerwca 1937 roku. Rozstrzelany 25 sierpnia 1937 roku.
[31] Konic-Garfinkel Eugeniusz (Solomon) Łazarewicz, Żyd, urodzony w Sierpcu w 1897 roku. Członek KPP. Referent wydziału krajów bałtyckich i Polski w Ludowym Komisariacie Spraw Zagranicznych. Aresztowany 9 czerwca 1937 roku. Rozstrzelany 21 sierpnia 1937 roku.
[32] Brodowski-Bratman Stefan,Polak, urodzony 27 lipca 1880 roku w Warszawie. Od 1903 roku członek SDKPiL. Od 1906 do 1917 roku w kierownictwie partii. Poźniej członek WKP(b). W latach 1917-1918 sekretarz komitetu emigrantów w Szwajcarii. W latach 1918-1919 pracownik sowieckiej misji dyplomatycznej w Szwajcarii. Od marca 1919 roku członek rady wojskowej 16 Armii RKKA, komisarz polityczny Zachodniej Dywizji Strzelców (polskiej). W latach 1919-1920 w Ludowym Komisariacie Łączności. Sekretarz Polskiego Biura KC WKP(b). Później na placówkach dyplomatycznych w Niemczech i Szwajcarii. W 1933 roku poseł ZSRS na Litwie (według innych źródeł na Łotwie). Aresztowany 2 czerwca 1937 roku. Rozstrzelany 27 października 1937 roku.
[33] Gajkis Leon Jakowlewicz, (prawdziwe nazwisko Leon Chajkis), Polak urodzony w 1898 roku w Warszawie. Członek WKP(b) od 1917 roku. Poseł ZSRS w Hiszpanii. W latach 1935-1936 konsul generalny w Stambule. W roku 1936 radca poselstwa ZSRS w Hiszpanii. Podczas wojny domowej w Hiszpanii jeden z głownych doradców politycznych władz republikańskich. Aktywnie realizował politykę Stalina wobec regiony Półwyspu Iberyjskiego. Wezwany do Moskwy i po przybyciu aresztowany 15 czerwca 1937 roku. Rozstrzelany 21 sierpnia 1937 roku.
[34] Karski Michaił Andrejewicz, Żyd, urodzony w Woroneżu w 1900 roku. Członek WKP(b) od września 1917 roku. W latach 1918-1919 zwiadowca bolszewickiego wywiadu wojskowego na tyłach wojsk Denikina. W latach 1922-1923 współpracownik wywiadu wojskowego pod przykryciem poselstwa ZSRS na Litwie, a w latach 1923-1924 w Polsce. W opinii służbowej podkreślono jego duże doświadczenie w pracy operacyjnej. Od grudnia 1930 do listopada 1936 pełnomocny przedstawiciel ZSRS na Litwie W maju 1937 roku mianowany pełnomocnym przedstawicielem ZSRS w Turcji. Aresztowany 18 lipca 1937 roku. Skazany na śmierć za szpiegostwa na rzecz Polski 25 listopada 1937 roku. Rozstrzelany następnego dnia.
[35] KPZB i KPZU były autonomicznymi organizacjami wewnątrz struktury KPP. Zostały rozwiązane w 1938 roku równolegle z KPP.
[36] Łazowert Samuel, Żyd, urodzony w 1885 roku. Od 1904 w SDKPiL. W latach 1910-1912 we władzach Komitetu Warszawskiego, a w latach 1912-1914 we władzach centralnych partii. W 1919 roku we władzach centralnych Republiki Litewsko-Białoruskiej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej sekretarz Polskiego Biura przy KC WKP(b). W latach 1930-tych dyrektor Instytutu Polskiej Kultury Proletariackiej Wszechukraińskiej Akademii Nauk. W latach 1927-1934 członek KC KP(b) Ukrainy. W latach 1935-1937 arbiter państwowy przy Radzie Komisarzy Ludowych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej. Aresztowany i rozstrzelany w 1937 roku.
[37] Skarbek-Szacki Bolesław, Polak urodzony w Kuźniecku w 1888 roku. W latach 1908-1910 członek PPS-Frakcja Rewolucyjna. Słuchacz kursów w krakowskiej centralnej szkole PPS. Od 1917 roku członek WKP(b). W 1918 roku krajowy komisarz d/s polskich. Organizator KPP na Ukrainie. Filar polskiego biura agitacji i propagandy przy Komitecie Centralnym KP(b) Ukrainy. W latach 1920-tych brał aktywny udział w walce z Kościołem Katolickim i w likwidacji jego infrastruktury. Mimo to nie awansował do Biura Agitacji i Propagandy przy KC WKP(b) w Moskwie, gdyż w opinii o nim znajdowało się stwierdzenie „może poddać się naciskom i obróbce piłsudczyków”. W sierpniu 1933 roku naczelnik ukraińskiego GPU, W. Balicki napisał w notatce dla Stalina i zastępcy przewodniczącego OGPU G. Jagody, że Skarbek jest aktywnym członkiem siatki POW i należy go aresztować. Skarbek został aresztowany 15 sierpnia 1933 roku i po 4 dniach przesłuchań przyznał sie do przynależności do POW. Rozstrzelany 9 marca 1934 roku.
[38] Politur-Radziejowski Henryk, Polak urodzony w 1899 roku. Członek POW, a później działacz komunistyczny. W KP(b) Ukrainy od 1919 roku. W 1920 roku komisarz polityczny w RKKA. Współorganizator Instytutu Polskiej Kultury Proletariackiej przy Ukraińskiej Akademii Nauk. Aresztowany 8 września 1933 roku pod zarzutem działalność kontrewolucyjnej. Skazany na 8 lat łagra. Rozstrzelany 4 października 1937 roku.
[39] Wiszniewski Konstanty Teofil, Polak urodzony w 1893 roku. Jako student brał udział w rewolucji październikowej. Członek KP(b) Ukrainy od 1919 roku. W 1921 roku zastępca sekretarza Biura Polskiego przy KC KP(b) Ukrainy. W 1929 r. delegat na I zjazd Polaków z zagranicy w Warszawie, ale nie został wpuszczony przez władze polskie. W latach 1930-tych pracował w oświacie rolniczej. Prorektor Wyższej Komunistycznej Szkoły Rolniczej w Smoleńsku. Aresztowany 28 grudnia 1933 roku. Rozstrzelany 17 września 1937 roku.
[40] Bieniek Kazimierz Francewicz, Polak urodzony 5 lutego 1895 roku w Radoszewicach w województwie łódzkim. Brał udział w rewolucji październikowej w Moskwie. Członek WKP(b) od 1917 roku. Od lutego 1918 roku w Czerwonej Gwardii na Ukrainie. Od grudnia 1918 komisarz polityczny w oddziałach RKKA na Białorusi. Od 1924 roku na wysokich stanowiskach KP(b) Białorusi. W latach 1934-1937 ludowy komisarz rolnictwa Białorusi. Aresztowany 25 maja 1937 roku i w zwiazku z aresztowaniem usunięty z partii. Rozstrzelany 13 lutego 1938 roku.
- Blog
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz
- 3696 odsłon
Komentarze
Szacunek Panie Doktorze!
27 Września, 2014 - 11:57
"Mówienie prawdy w epoce zakłamania jest rewolucyjnym czynem"
/G. Orwell
Mind Service - 1do10.blogspot.com
@ Mind Service
27 Września, 2014 - 12:50
Serdecznie dziekuje. Tak sympatyczne slowa przekonuja mnie, ze nie zmarnowalem czasu zbierajac dokumenty i ukladajac rozne informacje w spojna calosc.
Pozdrawiam,
RB
Rafał Brzeski
Zmarnowanie czasu?
27 Września, 2014 - 13:54
- nic z tych rzeczy!
Panie Doktorze, ma Pan za dużą wiedzę i za dużo lat, aby nie wiedzieć jak Pańskie badania i opracowania są ważne i potrzebne. I jak bardzo nielubiane przez pewną frakcję tutejszych blogerów. Podaje Pan fakty, a z faktami trudno się nie zgadzać.
Dla mnie to ogromny zaszczyt, że mogę Pana czytać tutaj, a nawet komentować i rozmawiać. Co mnie niestety bardzo onieśmiela i powstrzymuje przed zabieraniem głosu, przy takim fachowcu jak Pan...
Pozdrawiam serdecznie i życzę sukcesów!
Mirosław Szczepaniak, Mind Service
"Mówienie prawdy w epoce zakłamania jest rewolucyjnym czynem"
/G. Orwell
Mind Service - 1do10.blogspot.com