Budapeszteńskie tropy Katynia

Profesor Ferenc Orsos, specjalista medycyny sądowej, był członkiem powołanej przez Niemców Międzynarodowej Komisji Lekarskiej, która prowadziła badania zwłok odkrytych w katyńskich mogiłach. Orsos posiadał nie tylko odpowiednie kwalifikacje medyczne, ale także dość unikalną, pochodzącą z doświadczenia wiedzę o sowieckiej Rosji, bowiem podczas I WŚ dostał się do rosyjskiej niewoli, a potem był naocznym świadkiem bolszewickiej rewolucji. Znał też język rosyjski i w MKL pełnił również funkcję tłumacza.

Orsos wysłał do Budapesztu swoje sprawozdanie na temat ekshumacji w Katyniu, a także szereg dowodów rzeczowych, m.in. przestrzeloną czaszkę jednej z ofiar, które zostały zdeponowane w skarbcu Głównego Węgierskiego Banku Kredytowego. Sprawozdanie Orsosa oraz dowody rzeczowe wskazywały jednoznacznie na sprawstwo NKWD.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Budapesztu sprawozdanie Orsosa wraz z jego prywatnym archiwum trafiło w ręce „wyzwolicieli” i powędrowało do Moskwy. Jego samego poszukiwał specjalny oddział NKWD. Bezskutecznie. Profesorowi udało się zbiec na Zachód. W roku 1952 zeznawał przed amerykańską, senacką komisją badającą sprawę Katynia.

W 2011 roku nakładem wydawnictwa Znak ukazała się książka brytyjskiego dziennikarza Alexa Kershawa pt. Misja Wallenberga. Pojedynek z Eichmannem o życie 100000 Żydów, w której autor przywołał mało znaną w Polsce hipotezę węgierskiego historyka Krisztiana Ungvary`ego. Mówi ona, że to właśnie znajomość sprawozdania Orsosa była głównym powodem aresztowania Raoula Wallenberga przez Sowietów i jego późniejszego zaginięcia w otchłani gułagu. To pierwszy budapeszteński trop Katynia.

Odkrycie drugiego, również związanego z osobą Ferenca Orsosa, zawdzięczamy pani Eugenii Maresz, autorce niewydanej jeszcze książki pt. Katyń 1940 (tytuł roboczy). Badając archiwa brytyjski i polskie w Wielkiej Brytanii odkryła ona nieznany dotąd fakt, że wywiad Armii Krajowej jeszcze w 1943 roku dotarł do przebywającego w Budapeszcie profesora Orsosa i uzyskał od niego relację dotyczącą katyńskiej ekshumacji, którą przekazano władzom polskim na wychodźstwie.

W siedemdziesiąta rocznicę odkrycia katyńskich mogił warto pamiętać, że wiele aspektów samej tej zbrodni, jak i jej następstw oraz reperkusji pozostaje jeszcze do wyjaśnienia.