Rzesza istnieje i ma granice z 1937 roku

Przed kilkoma dniami śledziłem na platformie X (dawniej Twitter) ciekawą dyskusję nad relacjami polsko-niemieckimi oraz polityczno-prawnym bezpieczeństwie zachodniej granicy RP. Była to dyskusja merytoryczna a jeden z uczestników zamieścił tegoroczne stanowisko Ministerstwa Spraw Zagranicznych w tej materii.

Zgodnie z historyczną rzeczywistością a nie obiegowym poglądem, MSZ stwierdził, że “z uwagi na bezwarunkową kapitulację niemieckich sił zbrojnych  w maju 1945 roku i następującą w ślad za nią likwidacją niemieckiej państwowości, z Rzeszą Niemiecką nie zawarto ani rozejmu…ani traktatu pokojowego”. Przypomnę, że 8 maja 1945 roku w Reims i dobę później w Berlinie kapitulowały Wehrmacht, Luftwaffe i Kriegsmarine. W imieniu państwa, czyli Rzeszy Niemieckiej nie kapitulował nikt.

W obu wersjach (Reims i Berlin) instrument o tytule “Wojskowy Akt Poddania” w punkcie 4 stwierdza, że zostanie on zastąpiony - w niczym go nie naruszając - przez “ogólny instrument poddania narzucony przez Narody Zjednoczone, lub w ich imieniu, który znajdzie zastosowanie do całości NIEMIEC wraz niemieckimi siłami zbrojnymi”. Niestety ani Narody Zjednoczone, ani nikt w ich imieniu nie “narzucił” Rzeszy Niemieckiej “ogólnego instrumentu poddania”.   

Brak formalnej kapitulacji “całości Niemiec”, to znaczy państwa i jego sił zbrojnych, skutkował i skutkuje prawnymi manewrami obliczonymi z jednej strony na wykręcenie się Niemiec od odpowiedzialności za wojnę, zbrodnie wojenne, zniszczenia i grabieże a z drugiej do kwestionowania granicy między Polską a Niemcami i jej rewizji na korzyść Niemiec. Dokumentacja potwierdzająca jest bogata a najbardziej znaczące są w niej orzeczenia Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w Karlsruhe. Oto wybór:

• Orzeczenie z 25 września 1952 roku stwierdza, że Rzesza Niemiecka istnieje nadal jako “jedność państwowoprawna”.
• Orzeczenia z dnia 4 maja 1955 roku (sygnatura akt 1 BvF 1/55) w rozdziale III punkt 1 wyjaśnia: “Ustawa Zasadnicza traktuje Niemcy jako państwo, które obejmuje cały naród niemiecki w granicach z 31 grudnia 1937 roku i które istnieje również obecnie.” Natomiast w punkcie 2 Trybunał dodaje: “Rząd Federalny uważa…że Republika Federalna Niemiec jest tożsama z Rzeszą Niemiecką w granicach z 31 grudnia 1937 roku. Republika Federalna nie tworzy jednak całości, a jedynie tę całość reprezentuje.” Tym razem pojęcie całość obejmowało całe tereny Rzeszy Niemieckiej z 1937 roku, czyli również obszar NRD oraz nasze Ziemie Odzyskane.
• Orzeczenie z 22 września 1955 roku stwierdza: “Miasto Breslau… (chodzi o Wrocław) należy po dziś dzień do terytorium Rzeszy Niemieckiej, dla którego zasięgu miarodajne są granice z 31 grudnia 1937 roku… Co prawda, w okręgu tym ciągle jeszcze niemożliwe jest działanie niemieckiej suwerenności prawnej, ale nie oznacza to, że przestała ona istnieć”.
• Orzeczenie z 17 sierpnia 1956 roku potwierdza, iż Rzesza Niemiecka “pomimo załamania w 1945 roku nie uległa likwidacji”.

Obok orzeczeń istotne są również dokumenty stanowiące tak zwaną “pozycję prawną”.  Doskonały znawca prawa międzynarodowego profesor Alfons Klafkowski przedstawił pozycję prawną Ziem Odzyskanych i polsko-niemieckiej granicy “na świeżo” w 1946 roku. I tak w Jałcie Roosevelt, Churchill i Stalin uznali, że “z ostatecznym wyznaczeniem swej granicy zachodniej Polska powinna zaczekać do układu pokojowego.” Granicę na Odrze i Nysie ustalono i wyznaczono jej przebieg podczas Konferencji Poczdamskiej. Ostateczne zatwierdzenie odesłano do planowanej konferencji pokojowej i traktatu pokojowego kończącego II wojnę światową. W okresie przedtraktatowym ziemie na wschód od linii Odra-Nysa Łużycka oddano w Poczdamie w zarząd państwa polskiego. Znamienne, ale niemiecki tekst umowy poczdamskiej wspomina w kontekście tych terenów o “przejściu pod administrację państwa polskiego” natomiast francuski tekst stwierdza jasno, że chodzi o “byłe terytoria niemieckie”, którymi “administruje państwo polskie”.  W tekście angielskim użyto terminu “administration”, co w anglosaskim znaczeniu obejmuje władzę prawodawczą, wykonawczą i sądową. Przykładem może być termin administracja amerykańska lub waszyngtońska, czyli cały aparat władzy państwowej, a nie zarządcę dozorców z szuflami do odgarniania śniegu jak się rozumie administratora w Europy kontynentalnej.

IX rozdział umowy poczdamskiej stwierdza też dobitnie, że Ziemie Odzyskane nie mogą być uważane za część sowieckiej strefy okupacyjnej, ani też nie podlegają kompetencjom sojuszniczej Komisji Kontroli nad Niemcami (German Control Commission), która do 1949 roku suwerennie rządziła okupowaną Rzeszą Niemiecką. Wynikający z umowy stan prawny świadczy, że ziemie leżące na wschód od polsko-niemieckiej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej są bezdyskusyjnie polskie i zdaniem głównego oskarżyciela brytyjskiego w Procesie  Norymberskim, Sir Hartley’a Shawcrossa  granice Polski “nie mogą być kwestionowane nawet na ostatecznej konferencji pokojowej”.

Niemiecka wersja pozycji prawnej ziem na wschód od granicy Odra-Nysa jest konsekwencją przyjętej opinii, że umowa poczdamska z 1945 roku w niczym nie wiąże prawnie Niemiec, gdyż Rzesza Niemiecka nie była jej stroną i nie uczestniczyła w Konferencji w Poczdamie. Stąd orzeczenia Federalnego Trybunału Konstytucyjnego o istnieniu Rzeszy Niemieckiej w granicach z 1937 roku i podtrzymywanie tezy, że kwestia niemiecka pozostaje otwarta aż do konferencji pokojowej i traktatu pokojowego. A jeśli pozostaje otwarta, to Polska nie posiada suwerennego władztwa nad Ziemiami Odzyskanymi a tylko nimi tymczasowo zarządza. Podobnie aż do zawarcia regulacji pokojowej z Niemcami,  tymczasowy jest charakter polskiej granicy na Odrze i Nysie.

Powyższa pozycja prawna stanowi fundament polityki Berlina wobec Warszawy, co podkreśla orzeczenie Trybunału w Karlsruhe z dnia 31 lipca 1973 roku (sygnatura akt 2 BvF 1/73) gdzie w punkcie (d) Trybunał stwierdza: “Żaden organ konstytucyjny Republiki Federalnej Niemiec nie może zrezygnować z politycznego celu jakim jest przywrócenia jedności państwa; wszystkie organy konstytucyjne są zobowiązane do działania na rzecz osiągnięcia tego celu”.  Nieco dalej orzeczenie zobowiązuje instytucje państwa do dbałości, aby “roszczenie do zjednoczenia”  nie zostało zapomniane w Niemczech oraz do jego “wytrwałej obrony” na zewnątrz kraju. W kontekście tym Trybunał w punkcie (g), powołując się na art. 23 Ustawy Zasadniczej (Grundgesetz),  “zabrania rządowi federalnemu przyjmowania w traktatach pozycji zależnej, która uniemożliwi legalne, samodzielne włączenie innych części Niemiec uzależniając ten akt od zgody drugiej strony traktatu.”

Skoro Trybunał zabrania niemieckiemu aparatowi władzy rezygnować z obowiązku “przywrócenia jedności państwa”, to jak ocenić  wartość układów polsko-niemieckich dotyczące granicy na Odrze i Nysie? We wspomnianym na wstępie stanowisku, polski MSZ stwierdza: “Z sukcesyjnymi państwami Rzeszy Niemieckiej, czyli RFN i NRD, zawierane były traktaty nie noszące charakteru traktatu pokojowego ale regulujące niektóre sprawy tradycyjnie rozstrzygane w takich traktatach”. Dyskutanci na platformie X przywoływali układ z 7 grudnia 1970 roku. Niemieckie stanowisko wobec tego układu określiła rezolucja wszystkich partii Bundestagu z 17 maja 1972 roku, która stwierdza krótko: “Układy nie wykluczają uregulowania problemu Niemiec w traktacie pokojowym i nie stwarzają żadnej podstawy prawnej dla istniejących dziś granic.” Kropkę nad “i” postawił Trybunał Konstytucyjny, który 7 lipca 1975 roku orzekł, że postanowienia terytorialne układu z grudnia 1970 roku  należy rozumieć jako konkretyzację wyrzeczenia się siły w stosunku do granic a nie jako ich uznanie. Mówiąc prościej w układzie z 7 grudnia 1970 roku Niemcy nie uznały granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej a jedynie wyrzekły się użycia siły lub groźby jej użycia w celu jej zmiany.

Podpisany 14 listopada 1990 roku traktat o potwierdzeniu granicy istniejącej między Polską a Niemcami nie wnosi nowych elementów w stosunku do układu z 1970 roku. To co było w 1970 roku w treści Artykułu I znalazło się 20 lat później w treści Artykułów 1, 2 i 3. Wiele wskazuje, że w niemieckiej pragmatyce również nie zaszły większe zmiany w stosunku do opinii Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, że postanowienia terytorialne układu należy rozumieć jako konkretyzację wyrzeczenia się siły w stosunku do granic a nie jako ich uznanie. Świadczy o tym choćby prowadzona różnymi drogami ekonomicznymi, demograficznymi, kulturowymi i agenturalnymi pełzająca germanizacja polskich Ziem Odzyskanych. Jak najbardziej pokojowa i bez użycia siły. Jeszcze nie jest do końca skuteczna, ale już jest niesłychanie niebezpieczna. Zwłaszcza obecnie. Trzeba uważać. Wszystko co zostało nam w Poczdamie dane, może być odebrane.

Premiera: tysol.pl

PS: Chętnym głębszych studiów dokumentów polecam pracę: Witolda M. Góralskiego (oprac.) “Prawno-polityczne aspekty zachodnioniemieckiego rewizjonizmu”, Warszawa, 1980. tom 1 i 2. Jest dostępna w co lepszych bibliotekach w tym w Bibliotece Sejmowej.