26 marca 1943 roku, u zbiegu ulic Długiej i Bielańskiej w Warszawie, w pobliżu budynku Arsenału,
członkowie Grup Szturmowych Szarych Szeregów, pod dowództwem Stanisława Broniewskiego "Orszy", dokonali udanej akcji odbicia z rąk gestapo Janka Bytnara "Rudego" oraz innych więźniów.
W nocy z 18 na 19 marca 1943 r. Gestapo aresztowało Henryka Ostrowskiego "Heńka" - dowódcę hufca-plutonu "Praga" Grup Szturmowych Szarych Szeregów.
Kilka dni później, w nocy 22 na 23 marca, w kamienicy przy al. Niepodległości, ta sama ekipa gestapowców aresztowała "Rudego".
Jan Bytnar ps. Rudy z Szarych Szeregów
Po tych wydarzeniach Tadeusz Zawadzki "Zośka", zastępca dowódcy warszawskich Grup Szturmowych, nawiązał kontakt z Naczelnikiem Szarych Szeregów Florianem Marciniakiem oraz komendantem Chorągwi Warszawskiej i komendantem Grup Szturmowych w Warszawie Stanisławem Broniewskim, przedstawiając im koncepcję odbicia "Rudego".
Plan akcji o kryptonimie ”Meksyk II”
26 marca z al. Szucha wyruszył transport z "Rudym". Akcja, rozpoczęła się o godz. 17.30. Sekcja "Anody" obrzuciła butelkami szoferkę nadjeżdżającej więźniarki, która stanęła w płomieniach.
Twórcą planu akcji był "Zośka". Jego koncepcja zakładała zaatakowanie budy więziennej na łuku zakrętu z Bielańskiej w Nalewki, kiedy prędkość samochodu była najmniejsza. Tu "Zośka" postanowił ustawić pierwszy element dowodzonej przez siebie grupy "Atak" - sekcję "Butelki", dowodzoną przez Jana Rodowicza "Anodę".
Gdyby pomimo obrzucenia butelkami zapalającymi buda się nie zatrzymała, następnym elementem ataku miało być ostrzelanie szoferki samochodu z pistoletu maszynowego przez sekcję "Sten I", dowodzoną przez Sławomira Bittnera Maćka.
Kolejną sekcją stojącą w głębi Nalewek był "Sten II" dowodzony przez Jerzego Gawina "Słonia". Uzbrojeni w jeden pistolet maszynowy Sten i broń krótką członkowie sekcji mieli za zadanie ostatecznie zatrzymać samochód.
Ostatnią zaporą na drodze więźniarki miała być sekcja "Granaty" dowodzona przez Macieja Aleksego Dawidowskiego "Alka". Jej zadaniem było rozbicie granatami motoru samochodu. Dodatkowo mieli osłaniać akcję z kierunku Nalewki-Getto.
Obok grupy "Atak" w skład oddziału wchodziła jeszcze grupa Ubezpieczenie dowodzona przez Władysława Cieplaka Giewonta. Jej zadaniem było niedopuszczenie do terenu walki przypadkowych sił wroga. Grupa składała się z sekcji: "Stare Miasto", "Getto" i ubezpieczenia wozu, którym miano ewakuować "Rudego".
W akcji pod Arsenałem uwolniono 21 więźniów, wśród nich, obok "Rudego", także Henryka Ostrowskiego "Heńka".
"Alek" i "Rudy" zmarli jednego dnia - 30 marca 1943 r. 2 kwietnia w szpitalu zmarł również "Buzdygan". Po stronie niemieckiej było czterech zabitych i dziewięciu rannych.
Tablica na pamiątkę akcji fot. Lech Marcinczak
Brawurowa akcja, która otrzymała kryptonim "Meksyk II", została przeprowadzona w biały dzień, na skrzyżowaniu ulic Bielańskiej i Długiej. Dowodzili nią: całością - Stanisław Broniewski "Orsza", a bezpośrednio - Tadeusz Zawadzki "Zośka". Polacy zaatakowali niemiecki konwój, niszcząc jedną ciężarówkę i zdobywając dwa auta.
W czasie akcji rannych zostało dwóch żołnierzy AK; jednego złapano i później rozstrzelano. Z powodu obrażeń odniesionych w walce zmarli Aleksy Dawidowski "Alek" i Tadeusz Krzyżewicz "Buzdygan", a cztery dni później również Jan Bytnar "Rudy". Zgon byłego członka Grup Szkolnych Obozu Narodowo Radykalnego nastąpił wskutek obrażeń doznanych w czasie gestapowskich przesłuchań. Ponadto śmierć poniosło czterech niemieckich żołnierzy, a dziewięciu odniosło rany.
rzyż na grobie Jana Bytnara na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
W odwecie za Akcję pod Arsenałem, 27 marca 1943 roku Niemcy zamordowali 140 więźniów Pawiaka. Komentatorzy podkreślają, że to brawurowe przedsięwzięcie było jednym z największych wyczynów Polskiego Państwa Podziemnego i miało wielkie znaczenie psychologiczne. Wcześniej Polacy ograniczali się jedynie do pojedynczych potyczek oraz wykonywania wyroków.
Była to jedna z największych masowych egzekucji cywilnej ludności Warszawy. Liczba rozstrzelanych ofiar została przebita dopiero po zamachu na Franza Kutscherę 1 lutego 1944 roku. Wtedy dokonano egzekucji 300 osób.
Aleksy Dawidowski - Alek
Tadeusz Zawadzki - Zośka
Wojnę przeżyło 11 uczestników akcji. Dwóch z nich zostało zamordowanych przez komunistów, w Polsce Ludowej. "Meksyk II" został opisany w w książkach: "Kamienie na szaniec" Aleksandra Kamińskiego oraz "Akcja pod Arsenałem" Stanisława Broniewskiego.
Cześć Ich Pamięci!
