Niebezpieczeństwa fałszywych symetrii

W salonie24 nagminnie zdarzają się wypowiedzi rozmaitych mało kompetentnych blogerów i komentatorów doszukujących się najrozmaitszych, zwykle fałszywych, symetrii. Jednym z najprostszych przypadków, gdy zabranie komuś argumentów jest odwołanie się do formułki rozpaczy " a u was bijut Niegrow". Innym równie mało sensownym, acz uwielbianym przez palikociarnię, argumentem jest "kiedyś byli czerwoni teraz grabią nas czarni". Ale fałszywe symetrie mogą przydarzyć się każdemu, kto przedłoży retorykę nad racjonalną analizę.

Jak łatwo wpaść w pułapkę poszukiwania fałszywych symetrii pokazuje artykuł Tomasza Wróblewskiego w Plusie/Minusie z 24-25 marca. W swoim editorialu autor dziwi się:

" Co sprawia,że ludzie wykształceni, wrażliwi na ludzką krzywdę i spragnieni wiedzy, nie potrafią przeprowadzić prostej analizy porównawczej efektów jednej i drugiej idei ?" ( chodzi o kapitalizm i socjalizm - zetjot)

Aż dziw bierze, że poważny publicysta już na samym wstępie zaliczył wpadkę przyjmując błędne założenie i sprowadzając kapitalizm i socjalizm do wspólnego mianownika czyli do idei. A przypomnę,że już kiedyś zaliczył wpadkę podobną, przypisując nadmierną wagę czynnikowi indywidualistycznemu z opozycji jednostka:wspólnota. Całe szczęście, że w tym przypadku ten chwyt retoryczny nie ma większego wpływu na sens tekstu.

W rzeczywistośći było zupełnie inaczej - kapitalizm nigdy nie był ideą, lecz praktyką gospodarczą w odróżnieniu od socjalizmu, który był efektem stuleci abstrakcyjnych rozważań. A stało się tak, gdyż działalność gospodarcza zawsze znajdowała się poza sferę dociekań myślicieli i intelektualistów jako że zajmowali się nią ludzie z dołów społecznych, chłopi, niewolnicy i robotnicy. Myśliciele i intelektualiści interesowali się jedynie polityką, a to z tej prostej przyczyny, że władza polityczna dotyczyła ludzi ze szczytu hierarchii społecznej, zawsze była w centrum zainteresowania całej społecznośći, zawsze cieszyła się najwyższym prestiżem, dawała największe profity i budziła najgorętsze emocje ( przykladem rewolucja francuska). Wystarczy popatrzeć na stado szympansów.

Tymczasem działalność związana z codzienną mozolną pracą fizyczną i zarobkowaniem była czymś zbyt przyziemnym i zwyczajnym, wręcz godnym pogardy, by budzić takie emocje jakie ogniskowały się wokół władzy i działalnośći politycznej. Popatrzmy na Rzymian czy polską szlachtę - polityka i wojaczka to były główne dziedziny ich zainteresowań.

Nic więc dziwnego,że władza i polityka, ustrój polityczny oraz konstrukcja państwa fascynowały myślicieli od Platona i Arystotelesa po Hobbesa i Locke'a. I w końcu to idee polityczne, w tym socjalistyczne, zdominowały myślenie o społeczeństwie a apogeum osiągnęły w pracach Marksa, który jednak odwrócił porządek zależności między gospodarką a polityką. Stało się to jednak dopiero wtedy, gdy gwałtowny rozwój technologiczny powodujący zmiany gospodarcze i zakłócenia w porządku społecznym zwróciły uwagę uczonych i myślicieli na rolę niedocenianego do tej pory czynnika ekonomicznego.

Trzeba też dodać, że, wbrew oczekiwaniom Tomasza Wróblewskiego, napięcie między ideami politycznymi a czynnikiem ekonomiczno-gospodarczym nigdy nie zaniknie, bo jest to forma ujawniania się relacji, zależności i napięć między wspólnotą a jednostką i między rozmaitymi sferami życia społecznego ulegającymi dynamicznym zmianom wewnętrznym, co z kolei pociąga za sobą zmianę wagi poszczególnych elementów i ich wzajemnych relacji a to w efekcie prowadzi do zmian systemowych. Z tego zaś wynika, że nie ma czegoś takiego jak uniwersalne prawa ekonomiczne, lecz zdarzają się jedynie okresowe, tymczasowe konfiguracje elementów, sprawiające wrażenie prawidłowości czy regularności. A to wyklucza możliwość znalezienia wyśnionego kamienia filozoficznego, który by raz na zawsze pozwolił ustalić relacje między czynnikiem politycznym a czynnikiem gospodarczym, czy, mówiąc inaczej, między państwem a gospodarką. Podobnie jak nie da się ustalić co było wcześniej, kura czy jajko. Panta rei, panie redaktorze.