Film jako źródło wiedzy o świecie

Chaplin w filmie niemym miał największe powodzenie. Żaden mim w chwili powstania filmu dźwiękowego już tego osiągnąć nie potrafił. Nie wyłączając jego. Powód był jasny. Film miał dostarczyć rozrywki. Mimika była tu najlepszym środkiem wyrazu. Słowo ją niejako zagłuszało i czar prysł. Podobnie jest dzisiaj z filmem komediowym. Obecnie trudno o coś dobrego w tej branży, gdyż w gruncie rzeczy, komedia ma bawić, a najczęściej każe się jej wykonać jeszcze dodatkowe zadania. Nierzadko jest narzędziem w przemycaniu czegoś przeciw komuś, lub w implantowaniu jakiejś wartości czy antywartości. Komedia chaplinowska odsłaniała słabostki ludzkie, coś porównywalnego z perypetiami dnia powszedniego, ale trudnego do zauważenia. Wymagało przejaskrawienia. Dlatego to, co robił Chaplin na scenie, czy bracia Marks, było po prostu zabawne.

A cóż robić dziś, kiedy film nie jest zabawny, ale ma jakieś przesłanie, co pozwala nadawać mu rangę sztuki przez duże „S”, a nawet fabrykować mniej lub bardziej „jadalną” ideologię, ferować anatemy, tworzyć coś w rodzaju antydekalogu, a co najważniejsze wynosić na piedestał lub rzucać w przepaść ludzi. Bo, trzeba to koniecznie odnotować, że Film, teatr są o ludziach. Podobnie, jak armatohaubica jest przeciw człowiekowi, a nie przeciwko jakiejś chałupie, którą burzy.

co niżej napiszę jest bardzo osobiste, bo nie chodzi mi o to, co ktoś ogląda, czym się wprawia w nastrój, co przyjmuje jako źródło swej wiary lub wiedzy. To jest bardzo osobiste, de gustibus non est disputandum. Toteż nie twierdzę, że żaden chrześcijanin nie powinien oglądać filmu Kler. Jaki to film jest, jaki poziom sztuki, jakie przesłanie, w czyim interesie się pojawił, przecież to każdy wie, nie musząc wcale tego oglądać. Dodać tu wypada, że film przedstawia metodą pars pro toto pewną kategorię osób, z którymi wiążą się określone wartości i zadania. Film w postaci zbeletryzowanej prezentuje odpowiednio ucharakteryzowanych aktorów, którzy mają stworzyć obraz duchowieństwa katolickiego w Polsce. Ale prawdziwy jego obraz jest jednak zgoła inny. I tu właśnie leży ten przysłowiowy pies pogrzebany. O to twórcom filmu chodziło, żeby obraz ten możliwie najbardziej zdeformować. Dobór aktorów nie jest też przypadkowy, nie może zresztą być. Janusza Gajosa widziałem w kilku filmach i, przyznaję, podziwiałem. Jego udział w Czterech pancernych można było uznać za „grzech młodości”. Ale wypowiedź w wywiadzie z Moniką Olejnik, z której wynika, że obecna Polska nie podoba mu się najbardziej, gdyż rozlicza ona złodziei, którzy tak wiele nakradli dobra publicznego, to już coś, co w dużej mierze każe rozumieć jego rolę w Klerze. Ta rola wszakże czyni go po prostu śmiesznym, ale to wcale nie w sensie komediowym. Śmieszność ta wynika z prezentowania przez aktora karykatury nie przystającej do rzeczywistości. A, jak wiadomo, karykatura jest przedstawieniem kogoś lub czegoś z przesadnym akcentowaniem pewnych właściwości tych obiektów, Zazwyczaj chodzi tu o ośmieszenie człowieka lub zjawiska. W przypadku ról w filmie Kler chodzi o coś znacznie więcej, o dyfamację całego duchowieństwa i to przez ludzi, którzy Kościoła nawet od zewnątrz nie znają. To też wynika z wywiadu Gajosa z inną dziennikarką. Oczywiście mogę tylko powiedzieć coś na ten temat z lektury, sporej, przyznam, na temat tego filmu, gdyż oglądać go nie mam zamiaru. Z kilku zresztą względów. Najpierw, nie poszedłbym na film, nawet najbardziej reklamowany, który by w taki sposób postponował moją matkę, nawet, jeśli miałaby ona rzeczywiście spore braki. Po prostu tego się nie robi, jeśli człowiek chce zachować twarz. To takim czymś właśnie było w czasie okupacji pójście na film gadzinowy, wyszydzający Polaków, nawet niechby w osobach kilku pijaczków. A następnie, powód, dla którego nie obejrzę tego filmu jest ten sam co nie obejrzenie żadnego filmu fabularnego o Janie Pawle II, o Prymasie Wyszyńskim, o Księdzu Popiełuszce itp. Wszystkie te filmy, niezależnie od ich zamysłu, są głęboko nieprawdziwe. Deformują postaci, które się znało. Nawet, jeśli ma to być in plus tych osób. Podobnie nie lubię filmów fabularnych przedstawiających wojnę. Nawet największy realizm w ich wykonaniu nie oddaje jej tragizmu, co najwyżej może pobudzać ludzi o skłonnościach sadystycznych. Niektóre filmy do dziś z powodzeniem eksploatowane są wprost głupie, tak mocno wprasowano je w gorset propagandowy. Wymienię: Czterej pancerni pies (dodam: ze świetnymi aktorami, ale nawet im nie udało się niczego naprawić), dalej, kiczowata Stawka większa niż życie, 17 mgnień wiosny. Jeśli Niemcy mieliby być tak głupi i niedołężni, jak filmy te pokazują, to dlaczego zawojowali kilkadziesiąt milionów kilometrów kwadratowych? Można zapytywać czy takie filmy są szkodliwe? W pewnym sensie tak, gdyż przedstawiają one wojnę jako przygodę, a młodych to bierze.

Wracając do filmu Kler kwalifikacja jest inna. On w zamyśle ma być szkodliwy i z całą oczywistością jest jednym z uderzeń w Kościół. Ateistyczne koła światowe nie kryją swego zamiaru zadania Kościołowi śmiertelnego ciosu. Czynią to per fas et ne fas. Katolik musi zdawać sobie sprawę, że popierając to, stawia się, jeśli nie formalnie, to faktycznie poza Kościołem. Kościół jest społecznością wiernych, a więc ludzi, a więc grzeszących. Jest po to, by ich z tych grzechów dźwigać. Źle jest, kiedy duchowni grzeszą, ale i oni nie otrzymali żadnego immunitetu. I oni wymagają szczególnego wsparcia, tak jak każdy. Bo istotą miłosierdzia będącego głównym narzędziem ekonomii Bożej jest nieustanne dźwiganie przez każdego człowieka swego krzyża. Św. Paweł pisał: „Jeden drugiego brzemiona noście i tak wypełniajcie prawo Chrystusowe. Bo kto uważa, że jest czymś, gdy jest niczym, ten zwodzi samego siebie. Niech każdy bada własne postępowanie, a wtedy powód do chluby znajdzie tylko w sobie samym, a nie w zestawieniu siebie z drugim. Każdy bowiem poniesie własny ciężar”. Gal. 6,2-5.

W tym zdaniu jest wszystko, co winien człowiek wiedzieć zanim rzuci kamień na drugiego. Obojętnie czy to jest człowiek, czy jak to jest w przypadku Kleru, Kościół. Trzeba ufać, że kamienie te nie sięgną ponad wierzchołek wierzy kościelnej, nawet jeśli wśród miotających będą ci, którzy nazywają sami siebie jego wiernymi.

Zygmunt Zieliński.