Jan Matejko kontra „ludzie w czerni”

          Jako że zbliża się kolejna rocznica intronizacji Najświętszej Maryi Panny na Królową Polski, warto rzucić kilka promieni światła na rzeczywistość usankcjonowaną bezprecedensowym aktem polityczno-religijnym dokonanym w 1656 roku, aktem, wokół którego do dziś dzieją się rzeczy nie poddające się ściśle racjonalno-empirycznemu opisowi. Niech posłuży nam do tego garść rozważań zainspirowanych niezwykłym obrazem Jana Matejki, tylko z pozoru będącym bierną ilustracją jednego z wielu wydarzeń z naszej dumnej przeszłości.

         Zanim przyjrzymy się płótnu potocznie acz niepoprawnie nazwanemu Ślubami Jana Kazimierza, warto odnotować fakt wielkiego zainteresowania, jakie niemiecka Ahnenerbe wykazywała wszystkim, co dotyczyło naszego wielkiego malarza. Powojenna Informacja Wojskowa na szczęście nie ruszyła tropem, który pojawił się w przejętych – szczątkowych co prawda – dokumentach będących spuścizną po Ahnenerbe, chyba najbardziej tajemniczej organizacji działającej w III Rzeszy. Jeszcze przed wybuchem wojny Heindrich Himmler powołał wewnątrz tej organizacji ściśle zakonspirowaną grupę o kryptonimie „Stuhl”, na czele której stanął archeolog Alexander Langsdorff. Przed grupą tą postawiono dwa cele. Pierwszym było odnalezienie legendarnego tronu Karola Wielkiego, który miał zostać ofiarowany Bolesławowi Chrobremu przez Ottona III i ukryty w nieznanych okolicznościach gdzieś na ziemiach polskich. Nie mniej ważnym drugim zadaniem było przejęcie klejnotów koronnych polskich królów, które wbrew pruskiej propagandzie ukrywane są od 1795 roku przez tajne sprzysiężenie patriotów. Trudno dziś powiedzieć, co skłoniło Niemców do powiązania Matejki z istnieniem tego sprzysiężenia. Cokolwiek by to nie było, pozwala przypuszczać, że ten wielki polski malarz dysponował wiedzą niebezpieczną dla wrogów narodu polskiego. Czy podjął artystyczną próbę podzielenia się nią z przyszłymi pokoleniami Polaków?

          Nie będę tu rysował okoliczności, w których w lwowskiej katedrze doszło do aktu intronizacji. Zawarłem je w dostępnym w sieci internetowej eseju pt. Kto się boi Królowej Polski? i do niego odsyłam czytelników tego tekstu. Zwracam tylko uwagę, że od co najmniej XVII wieku istniało w Polsce sprawnie działające stronnictwo sprzeciwiające się rozwojowi kultu Maryjnego. Jednym z jego niewątpliwych sukcesów było zablokowanie ustanowienia Orderu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Ze środowiskiem tym związanych było dwóch bohaterów Matejkowskich Ślubów Jana Kazimierza.

          Pierwsza postać, na którą zwracam uwagę czytelników, to wojewoda łęczycki Jan Leszczyński. Matejko umieścił go tuż przy ołtarzu i „kazał” mu oprzeć się lewym łokciem o ten wyjątkowy atrybut każdego kościoła katolickiego. Gest ten negatywnie wyróżnił wojewodę spośród osób znajdujących się w katedrze. Jest to postawa lekceważąca nie tylko rangę wydarzenia, ale przede wszystkim miejsce, na którym dokonuje się święta tajemnica przeistoczenia Ciała i Krwi Pańskiej. Co takiego Matejko wiedział o Leszczyńskim, że tak ostentacyjnie wyraził jego dezaprobatę wobec aktu intronizacji? Czy więzy krwi z nieżyjącym już wówczas przywódcą kalwinistów w Koronie przekładały się na jego niejawne zaangażowanie przeciw katolickiemu obliczu królestwa?

          Tajemnicą poliszynela były jego znakomite stosunki z Jerzym Sebastianem Lubomirskim, marszałkiem wielkim koronnym, przemożnym promotorem żywiołu żydowskiego i heretyckiego w podległych mu dobrach. Matejko w ciemnych barwach zilustrował całą postać Lubomirskiego. Ten nie jest w ogóle zainteresowany tym, co dzieje się przy ołtarzu. Charakterystycznym „diabelskim” chwytem prawą dłonią trzyma laskę marszałkowską symbolizującą urząd imienia królewskiego. Lewą natomiast ukradkiem wskazuje coś stojącemu obok szlachcicowi. To „coś” można z trudem dostrzec w osi symetrii całego obrazu, na przecięciu się jego przekątnych. To trupio-blade oblicze zjawy na chwilę odsłonięte zostało dzięki powiewającemu sztandarowi koronnemu. Czy ktokolwiek oprócz Lubomirskiego zauważa to fatum znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie króla? A jeśli jest to dane tylko marszałkowi, to skąd taki nietypowy przywilej? Czy źródło tego przywileju tkwi w upodobaniu marszałka do krwawej przemocy, której najlepszym dowodem była bezprzykładna rzeź dokonana przez jego wojsko na jeńcach z obozu królewskiego w 1666 roku?

          Co tak naprawdę łączyło Leszczyńskiego i Lubomirskiego? Kto przyczynił się do tego, że śluby z 1656 roku nie zostały przez Polaków wypełnione, a intronizacja – zapomniana? Dlaczego niemieccy okultyści szukali pamiątek po Janie Matejce? Czy PRL-owscy archeolodzy znaleźli regalia ukryte w południowej Wielkopolsce? Na te i inne pytania bezpośrednio rzutujące na naszą dzisiejszą rzeczywistość odpowiem w książce, która zostanie wydana jesienią tego roku. Wszystkich zainteresowanych tematem zachęcam do kontaktu mailowego lub telefonicznego (kzagozda@o2.pl; tel. 513056985).