A pan mi mówi, panie kontrolerze...*

    Wielu już pisało o pani Tokarczuk, więc ja nie będę. Nie wymyśliłbym nic nowego zapewne. Rzuciły mi się natomiast słowa Pera Wästberga z Akademii Szwedzkiej w laudacji na cześć polskiej pisarki. Jeśli wierzyć portalowi TVN24, powiedział on między innymi: "Polska to (...) skrzyżowanie Europy, być może nawet jej serce. (...) Jej traumatyczną historię widzimy w prozie Olgi Tokarczuk.(...) Tokarczuk jako pisarka odkrywa historię Polski jako kraju będącego ofiarą spustoszenia dokonanego przez wielkie siły, lecz również posiadającego swoją własną historię kolonializmu i antysemityzmu.(...) Pisze o tym, o czym nie pisze nikt inny". Tak mi się to jakby przypadkowo skojarzyło z "kontrowersyjną", wielokrotnie cytowaną wypowiedzią pisarki: "„Wymyśliliśmy historię Polski jako kraju tolerancyjnego, otwartego, jako kraju, który nie splamił się niczym złym w stosunku do swoich mniejszości. Tymczasem robiliśmy straszne rzeczy jako kolonizatorzy, większość narodowa, która tłumiła mniejszość, jako właściciele niewolników czy mordercy Żydów”. Zapożyczenie widać jak na widelcu.
    Kim jest Per Wästberg? To 86-letni szwedzki pisarz, członek Akademii Szwedzkiej od 1997, dawniej związany z gazetą "Dagens Nyheter" o profilu liberalnym. Wästberg urodził się w Sztokholmie jako syn dziennikarza Erika Wästberga i Grety z domu Hirsch, posiada dyplom z literatury Uniwersytetu w Uppsali. Wästberg był założycielem szwedzkiego oddziału Amnesty International (1963), prezesem International PEN (1979-1986), zaangażowanym w ruchu antykolonialnym w kampanie na rzecz praw człowieka i przeciwko Apartheidowi (Rodezja, RPA). Jest także członkiem komitetu Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. To piękny i szlachetny życiorys, ale nie mogę oprzeć się wrażeniu że nie jest on wirtuozem wiedzy o historii Polski ani o polskiej literaturze i w tym przypadku lekcji nie odrobił.
    Czym są "wielkie siły" pustoszące Polskę o których mówi? Pomiędzy innymi, w tym  z Rosją i Niemcami, wiążą się z historią Szwecji. Wojny ze Szwecją toczyły się od początku XVII wieku, a "Potop" szwedzki miał miejsce w latach 1655-1660, w sytuacji gdy Polska była osłabiona także innymi toczącymi się konfliktami. Szwedzki rabunek dóbr kultury istniał co najmniej od roku 1626 gdy splądrowano bibliotekę kolegium jezuitów w Braniewie, oraz bibliotekę diecezji warmińskiej we Fromborku (wraz z księgozbiorem kolegium jezuickiego). Między innymi  pierwsze norymberskie wydanie dzieła Mikołaja Kopernika "O obrotach ciał niebieskich" z 1543 roku. Najwięcej książek ze zbiorów Kopernika znajduje się obecnie w Bibliotece Uniwersytetu w Uppsali, "ojczystej" uczelni Pera Wästberga.
Skutki szwedzkiego rabunku przedstawiono w wielu publikacjach, w tym tu: ]]>https://web.archive.org/web/20170628053313/http://nimoz.pl/pl/wydawnictw...]]>. Tekst jest zbyt obszerny aby aby go w pełni cytować.

    Podczas wojen z Rzecząpospolitą Szwedzi złupili co najmniej 17 archiwów i 67 bibliotek. Liczba mieszkańców stolicy zmniejszyła się z piętnastu tysięcy do sześciu. Najeźdźcy zrujnowali pałace biskupie, bogate rezydencje Kazanowskich, Ossolińskich i Daniłowiczów, a także domy mieszczan.  Zniszczono całkowicie 188 miast, 186 wsi, 81 zamków, 136 kościołów, 30 młynów, 10 browarów, 89 pałaców. W Wielkopolsce trzy czwarte, a na Mazowszu połowa gruntów uprawnych legła ugorem. W Warszawie obrabowano Zamek i pałace królewskie. Kolumna Zygmunta w Warszawie pozostała na miejscu z przyczyn czysto technicznych - nie poradzono sobie z demontażem.
W Krakowie Wawel i katedrę rabowano ośmiokrotnie, w tym zerwano srebrne blachy z ołtarza św. Stanisława, a z trumny Władysława IV wyrwano srebrne gwoździe. Z rezydencji Lubomirskich w Wiśniczu Szwedzi wywieźli 150 wozów pełnych łupów, po czym częściowo ją wysadzili. Zdewastowali też Krzyżtopór, Czersk, Tenczyn, Lanckoronę, Pieskową Skałę. W znacznym stopniu zniszczyli zamki na dzisiejszym Szlaku Orlich Gniazd. Przy następnej okazji Szwedzi zadali też ostateczny cios zamkowi Królewskiemu w Chęcinach, choć przedtem padał on już ofiarą rokoszan Zebrzydowskiego oraz wojsk Rakoczego. Okradano też niezliczone kościoły i klasztory. Szwedzi brali wszystko. W ich ręce wpadały obrazy, biżuteria, zastawy, lustra i obrusy. Z kościołów znikały ołtarze, krucyfiksy, ornaty, kapy, organy, chrzcielnice i świeczniki, puszki, baldachimy i popiersia. Rabowano rzeźby, fontanny, tablice, epitafia, regalia, dzwony. Łakomym łupem okazały się marmury, misy, dzbany i talerze, kominki, a nawet suknie i bielizna; zrywano podłogi i obicia, wywożono skóry zwierząt, militaria, sztandary, namioty, gobeliny, dywany, szafy, fotele, stoły, skrzynie, schody, balustrady, parapety i drzwi razem futrynami, nie ostały się nawet złocenia z listew. Zrabowane z Zamku Królewskiego w Warszawie dwa brązowe lwy zdobią siedzibę królewską w Sztokholmie. Niektóre ze zrabowanych detali architektonicznych wydobyto niedawno z Wisły w Warszawie. Szwedzi nie zdołali ich wywieźć.

Szwedzi rabowali nie tylko Polskę. Z Pragi pochodzi Codex Gigas, największy średniowieczny manuskrypt, który znalazł się w Szwedzkiej Królewskiej Bibliotece w Sztokholmie, przekazany później Szwedzkiej Bibliotece Narodowej, oraz Codex Argenteus, spisany w VI stuleciu w języku Gotów dla Teodoryka Wielkiego, przechowywany obecnie na Uniwersytecie w Uppsali. Mają też hełm cara Iwana Groźnego (obecnie - Livrustkammaren, Pałac Królewski w Sztokholmie). Utracone przez Rzeczpospolitą skarby Szwedzi dumnie wystawiają w swoich muzeach, w tym obok wymienionych, w Muzeum Armii w Sztokholmie, w zbiorach zamków Skokloster oraz Gripsholm.
    Obecnie pojawiają się opinie, że szwedzki rabunek ocalił polskie skarby przed nieuchronnym zniszczeniem podczas II wojny światowej. Specyficzne. Zwłaszcza, że np. oba wspomniane "Codexy" zostały uszkodzone i zdekompletowane już po zrabowaniu przez Szwedów, a "Codex Argenteus" był dodatkowo poddany próbie fałszerstwa: po roku 1670 nieznany fałszerz "poprawił" niektóre litery w tekście w celu poparcia teorii profesora Olofa Rudbecka głoszącego, że Szwecja jest kolebką cywilizacji europejskiej...

Czy na tym miał polegać "polski kolonializm i antysemityzm"?

Linki:

]]>https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/olga-tokarczuk-z-nagroda-nobla...]]>
]]>https://ciekawostkihistoryczne.pl/2018/09/20/byli-gorsi-od-niemcow-i-arm...]]>
]]>https://en.wikipedia.org/wiki/Per_W%C3%A4stberg]]>
]]>http://www.tvn24.pl]]>
]]>https://www.kontrowersje.net/mowa_nienawi_ci_olgi_tokarczuk]]>
]]>https://ciekawostkihistoryczne.pl/2018/09/20/byli-gorsi-od-niemcow-i-arm...]]>
]]>https://web.archive.org/web/20170628053313/http://nimoz.pl/pl/wydawnictw...]]>
]]>https://otwartezabytki.pl/pl/relics/76670-gmina-uppsala-ksiegozbior-pols...]]>
]]>https://pl.wikipedia.org/wiki/Potop_szwedzki]]>
]]>https://dzieje.pl/aktualnosci/potop-szwedzki-przyniosl-polsce-straty-o-w...]]>
]]>https://pl.wikipedia.org/wiki/Livrustkammaren]]>

Zdjęcie: Paradna zbroja Zygmunta II Augusta - Zbrojownia (Livrustkammaren), Zamek Królewski w Sztokholmie. Źródło zdjęcia: ]]>https://www.podrozepoeuropie.pl/palac-krolewski-sztokholm/]]>

* Z tekstu Jana Pietrzaka "Panie kontrolerze".