(Nie)naturalna koalicja antyirańska na Bliskim Wschodzie

Pogłoski o wojskowym rozwiązaniu problemu irańskiego programu nuklearnego pojawiają się cyklicznie, niczym kolejne odcinki Mody na sukces. Scenariusz zawsze jest taki sam: Stany Zjednoczone nie wykluczają, a Izrael potwierdza, że rozważa, naloty w celu zniszczenia irańskich instalacji atomowych. Powód? Obawy, że pod przykrywką cywilnego programu kryje się jego wersja militarna. Irańczycy zawsze kategorycznie zaprzeczają i w najostrzejszych słowach krytykują syjonistyczny reżim i amerykański imperializm .

Następnie sprawa jest wyciszana i w regionie utrzymuje się stan, który określiłbym mianem napiętej równowagi . Gdyby nie chodziło o atak, który może zdestabilizować roponośne zagłębie świata, można by stwierdzić, że co jakiś czas mamy do czynienia z teatrzykiem dla ubogich, czymś w rodzaju retorycznych popisów oraz konkursu groźnych pohukiwań. Niestety, sprawa jest naprawdę poważna.

Stąd dziwi mnie niedawna wypowiedź wiceprezydenta USA Joe Bidena, uważanego za specjalistę ds. międzynarodowych. Złotousty Biden stwierdził bowiem w wywiadzie dla telewizji ABC , że Izrael może zrobić z Iranem co uzna za stosowne. Stany Zjednoczone mogą się z tym zgadzać bądź nie, jednak Izrael jako suwerenne państwo ma wolną rękę . Czyż nie brzmi to jak przyzwolenie na ewentualny atak na irańskie instalacje nuklearne? Jeśli Biden znowu nie powiedział o dwa słowa za dużo, co zdarzało mu się często w przeszłości, oznacza to istotną zmianę postawy Stanów Zjednoczonych. Administracja Obamy wykluczała dotychczas siłowe rozwiązanie problemu irańskiego .

Gdy połączymy słowa Bidena z informacją o przepłynięciu Kanału Sueskiego przez izraelską łódź podwodną klasy Dolphin, wyposażoną najpewniej w rakiety cruise z głowicami atomowymi, otrzymamy nową rzeczywistość w regionie. Rzeczywistość, która zdaje się potwierdzać wielce interesujący nieformalny sojusz Izraela, Egiptu i Arabii Saudyjskiej, któremu patronują Stany Zjednoczone. Porozumienie zostało potwierdzone podczas czerwcowej wizyty Obamy w Rijadzie i Kairze.

Połączenie sił przez sojuszników Waszyngtonu ma na celu powstrzymywanie ekspansywnego Iranu. Mocarstwowe ambicje Teheranu w połączeniu z pracami nad atomem i ostrą retoryką budzą niepokój w regionie . Obawy podsyca też irańskie zaangażowanie we wspieranie Hamasu w Palestynie oraz Hezbollahu w Libanie. W tym ostatnim kraju wpływy Iranu i Arabii Saudyjskiej ścierają się w sposób bezpośredni. Nie bez znaczenia na postrzeganie Iranu jest także wielkie zaangażowanie Teheranu w wydarzenia mające miejsce w Iraku.

Irak i Iran to tradycyjni rywale. Obalenie reżimu Saddama Husajna doprowadziło do oddania władzy w Bagdadzie politykom o sympatiach proirańskich. Wycofanie się amerykańskich żołnierzy do baz, a docelowo znaczące zmniejszenie ich ilości nad Tygrysem i Eufratem zwiększa ryzyko swoistego "przejęcia" Iraku przez Iran. Nawet jeśli założymy, że Irak będzie prowadził niezależną politykę zagraniczną, wpływ Iranu na sytuację w Iraku będzie ogromny.

Tak znaczące wzmocnienie pozycji Iranu jest nie w smak państwom bliskowschodnim. Egipt i Arabia Saudyjska, pozostali kandydaci do przewodzenia Bliskiemu Wschodowi, nie zamierzają zostawić Iranowi wolnego pola. Mniejsze kraje czują się realnie zagrożone rosnącą potęgą Iranu i ewentualną koniecznością poddania się jego wpływom . Z oczywistych względów obawia się także Izrael, dla którego każde regionalne mocarstwo jest potencjalnym zagrożeniem.

Naturalne więc jest połączenie sił przez świecki Egipt, teokratyczną Arabię Saudyjską oraz Izrael, aby powstrzymać Iran i zachować równowagę sił. Układowi patronują Stany Zjednoczone, dla których utrzymanie obecnego balansu sił jest bardzo ważne. Jako regionalny hegemon w Zachodniej Hemisferze Stany Zjednoczone dbają o to, aby w pozostałych regionach nie wyrośli miejscowi hegemoni, którzy mogliby zagrozić amerykańskim interesom. Nawet gdyby na Bliskim Wschodzie nie było ani kropelki ropy, Waszyngton montowałby koalicję przeciwko rozpychającemu się łokciami Iranowi .

Podobnie rzeczy się mają z mniejszymi graczami. Zupełnie naturalna jest opozycja do potencjalnych hegemonów . Przekonał się o tym nasserowski Egipt, przekonała się o tym także w ubiegłych dekadach Syria oraz Irak. Zmiany sojuszy na Bliskim Wschodzie były normą, a wczorajsi przyjaciele następnego dnia zostawali zagorzałymi przeciwnikami. I nie miały tu znaczenia kwestie ideologiczne bądź jakiekolwiek inne. Gdy było trzeba, rewolucjoniści łączyli siły z reakcjonistami.

Alternatywą dla budowania sojuszy mających na celu powstrzymywanie wzrostu potęgi danego państwa/państw jest przyłączenie się do niego/nich, tzw. bandwagoning . Opcja ta jest jednak stosowana przez państwa dużo rzadziej, a potencjalny hegemon bądź agresor może cieszyć się poparciem mniejszych/słabszych państw dopóty odnosi zwycięstwa i prze do przodu. Gdy ofensywa zostaje zatrzymana, dawni sojusznicy opuszczają szeregi dotychczasowej koalicji i przechodzą do przeciwnego obozu.

Opcja alternatywna znajduje zastosowanie głównie przy ogromnej dysproporcji sił i potencjałów między zainteresowanymi państwami , a w przypadku państw arabskich mieliśmy z nią do czynienia w trakcie wojen izraelsko-arabskich w 1967 i 1973 roku. Wówczas koalicja antyizraelska oparta była jednak na idei panarabskiej, choć dominująca rola Egiptu zasługuje na podkreślenie.

W obecnej sytuacji przyłączenie się do Iranu nie wchodzi w grę. Iran jest za słaby, żeby państwa pokroju Arabii Saudyjskiej bądź Egiptu przyłączyły się do niego, rezygnując tym samym ze swoich priorytetów w polityce zagranicznej. Naturalna tendencja do równoważenia potencjalnych hegemonów, presja ze strony Stanów Zjednoczonych oraz podważanie dominującej pozycji Rijadu w świecie muzułmańskim, a wszystko to na tle atomowego grzyba sprawia, że trzy najważniejsze państwa regionu: Izrael, Egipt i Arabia Saudyjska stworzyły taktyczną koalicję wymierzoną w Iran.

Pojawiły się nawet doniesienia sugerujące wyrażenie przez Arabię Saudyjską zgody na przelot izraelskich samolotów przez jej terytorium w razie ataku na Iran . Izraelskie lotnictwo intensywnie przygotowuje się do misji dalekiego zasięgu. Nawet jeśli do nalotów jest daleko (może ich w ogóle nie być), sformowanie się antyirańskiej koalicji regionalnych potęg pokazuje, że państwa regionu ani Stany Zjednoczone nie zamierzają bezczynnie przyglądać się wzrostowi potęgi Iranu .

Wątpliwe jednak jest, aby odpowiedź Iranu była inna od zwiększenia determinacji do kontynuowania obecnego kursu. Taka jest logika stosunków międzynarodowych. Poddanie się nie jest rozwiązaniem. W związku z tym napięcie powinno powoli rosnąć, tak jak dotychczas, a konfrontacji zbrojnej nie można wykluczyć . Wzajemny brak zaufania oraz przekonanie o słuszności obranego kierunku są niczym kwadratura koła - nie da się ich pokonać.

Przy okazji warto pamiętać, że antyirańska koalicja jest bytem tymczasowym, a jej członkowie mają często bardzo odmienne interesy. Chwilowa współpraca w żadnym przypadku nie oznacza, że w przyszłości między dzisiejszymi sojusznikami wystąpią poważne napięcia.

Piotr Wołejko

Wcześniejsze wpisy o Bliskim Wschodzie:

• Spacer w betonowych butach
• Zrobieni w Mahmuda
• Mozolna wspinaczka

Więcej tekstów oraz autorów na portalu Polityka Globalna :