Anioł ocalony spod sowieckiej okupacji

Trudno rozpoznać w tej twarzy anioła. Może to rezultat modnej w latach sześćdziesiątych formalnej maniery, a może w ten zaszyfrowany sposób artysta sportretował swojego ojca, więźnia politycznego socjalistycznej Czechosłowacji? Ojciec Jaroslava Hovadika skazany bowiem został za działalność opozycyjną na cztery lata więzienia, a w ramach represji i tak lubianej przez komunistów odpowiedzialności zbiorowej, syna wyrzucono z praskiej Akademii Sztuk Pięknych. Może to właśnie przeważyło o losie artysty, który jak wielu jego rodaków zdecydował się na wyjazd z Czechosłowacji, zaraz po inwazji wojsk Układu Warszawskiego.

W paradoksalny sposób, granice okupowanego i pacyfikowanego kraju były przez jakiś czas otwarte. Nie było to rezultatem szatańskiego planu pozbycia się opozycji. Zwyczajnie: służby graniczne zliberalizowanej Czechosłowacji, widząc przetaczające się przez kraj dniami i nocami czołgi, pozwalały na masowy exodus ludności. Tak prawdopodobnie wyjeżdżał Jaroslav Hovadik - samochodem, a może pociągiem, które mimo paraliżu komunikacji jakoś kursowały. Do walizki włożył zapewne plik swoich grafik, które w ten sposób dotarły do Kanady, kraju jego emigracji.

Kiedy w ulubionym sklepie komisowym, gdzie można czasem za grosze kupić piękne rzeczy, zobaczyłem grafikę zatytułowaną "Anioł", datowaną 1967 i sygnowaną czeskim nazwiskiem, byłem w kropce. Czesi przyjeżdżali do Kanady po sześćdziesiątym ósmym roku, grafika zdawała się więc nie mieć żadnej znaczącej historii, a na pewno nie pasowała do politycznej układanki epoki. Dopiero poszukiwania w internecie pozwoliły odsłonić te małe prawdy jednego losu i jednego dzieła sztuki, które w sumie tworzą wielką prawdę o dramacie i fatum całych generacji, mielonych w totalitarnym młynie jedynie słusznej ideologii.

A wywieziony w walizce anioł Hovadika jest symbolem ocalenia najwyższych wartości, za cenę utraty ojczyzny i osobistych dramatów. Emigracja jest zjawiskiem pozytywnym, ale często za poszerzone horyzonty płaci brakiem stabilnego punktu widzenia. Anioły ocalone spod sowieckiej okupacji rozpostarły skrzydła i nie mogły znaleźć miejsca, by wylądować na stałe. Jaroslav Hovadik po blisko trzydziestu latach pobytu w Kanadzie przeniósł się do Francji, a teraz dzieli miejsce zamieszkania pomiędzy Niemcami i Republiką Czeską.

Jego wywieziona po sierpniu 1968 praca pozostaje tymczasem w Toronto. Trudno rozpoznać w odbitej na pożółkłym papierze twarzy anioła. Klasyczny profil i kreska zagłuszone są współczesnym chaosem i bezmyślną litanią gazetowych fraz. Nie widać skrzydeł, ale nie ma wątpliwości, że mamy przed sobą wizerunek świętego cywilizacji łacińskiej, powoli wypieranej z europejskiej świadomości barbarzyńskim bełkotem.