Potop - Czyli podszywając się pod Sienkiewicza

Cicho tam! hrabia chce przemówić! — poczęto wołać naraz w różnych końcach stołu.
— Hrabia chce przemówić!
Uciszyło się zupełnie i wszystkich oczy zwróciły się na Komorowskiego, który stał, podobny do olbrzyma, z kielichem w ręku. Lecz cóż za widok uderzył oczy ucztujących!...
Twarz hrabiego była w tej chwili po prostu straszna, bo nie blada, ale sina i wykrzywiona jak konwulsją uśmiechem, który hrabia usiłował na usta przywołać. Oddech jego, zwykle krótki, stał się jeszcze krótszy, szeroka pierś wzdymała się pod złotogłowiem, a oczy nakrył do połowy powiekami i zgroza jakaś była w tej potężnej twarzy, i lodowatość, jakie bywają w krzepnących rysach w chwili skonu.
— Co jest hrabiemu? co tu się dzieje? — szeptano naokół niespokojnie.
I złowrogie przeczucie ścisnęło wszystkie serca; trwożliwe oczekiwanie osiadło na obliczach.
On tymczasem mówić począł krótkim, przerywanym przez astmę głosem:
— Mości panowie!... Wielu spomiędzy was... zdziwi... albo zgoła przestraszy ten toast... ale... kto mi ufa i wierzy... kto prawdziwie chce dobra ojczyzny... kto wiernym mojego domu przyjacielem... ten go wzniesie ochotnie... i powtórzy za mną:
— Vivat Wladymir Putin rex... od dziś dnia łaskawie nam panujący!
— Vivatl— powtórzyli dwaj ulubieńcy Wajda i Bartoszewski oraz kilkunastu z honorowego komitetu.
Lecz w sali zapanowało głuche milczenie. Pułkownicy i szlachta spoglądali na siebie przerażonym wzrokiem, jakby pytając się wzajem, czy hrabia zmysłów nie utracił. Kilka głosów ozwało się wreszcie w różnych miejscach stołu :
— Czy my dobrze słyszym? Co to jest?
Potem znów nastała cisza.
Zgroza niewypowiedziana w połączeniu ze zdumieniem odbiła się na twarzach i oczy wszystkich znów zwróciły się na Komorowskiego, a on stał ciągle i oddychał głęboko, rzekłbyś: niezmierny jakiś ciężar zrzucił z piersi. Barwa wracała mu z wolna na twarz; następnie zwrócił się do pana Tuska i rzekł:
— Czas promulgować ugodę, którąśmy dziś podpisali, aby ichmościowie wiedzieli, czego się mają trzymać. Czytaj wasza miłość!
Tusk wstał, rozwinął leżący przed sobą pargamin i począł czytać straszną ugodę rozpoczynającą się od słów:
"Nie mogąc lepiej i dogodniej postąpić w najburzliwszym teraźniejszym rzeczy stanie, po utraceniu wszelkiej nadziei na pomoc Unii Europejskiej, my, panowie i stany Polskie, koniecznością zmuszeni, poddajemy się pod protekcję najjaśniejszego króla wszechrusi na tych warunkach:
1) Łącznie wojować przeciw wspólnym nieprzyjaciołom, wyjąwszy Unię Europejską.
2) Polska nie będzie do Rosji wcielona, lecz z nią takim sposobem połączone, jak dotąd z Unią Europejską, to jest, aby naród narodowi, senat senatowi, a rycerstwo rycerstwu we wszystkim było równe.
3) Wolność głosu na sejmach nikomu nie ma być bronioną.
4) Wolność religii ma być nienaruszona..."
I tak dalej czytał pan Tusk wśród ciszy i zgrozy, aż gdy doszedł do ustępu: "...Akt ów stwierdzamy podpisami naszymi za nas i potomków naszych, przyrzekamy i warujemy" — szmer uczynił się w sali, jakby pierwsze tchnienie burzy wstrząsnęło borem. Lecz nim burza wybuchła, siwy jak gołąb pułkownik Zeleśkiewicz zabrał głos i począł błagać:
— Mości hrabio! Uszom własnym wierzyć nie chcemy! Na rany Chrystusa! także to ma pójść wniwecz dzieło Władysławowe i Zygmunta Augusta? Zali można, zali godzi się braci odstępować, ojczyzny odstępować i z nieprzyjacielem unię zawierać? Mości hrabio, wspomnij na imię, które nosisz, na zasługi, które ojczyźnie oddałeś, na sławę niepokalaną dotąd rodu twego i zedrzyj, i podepcz ten dokument haniebny! Wiem, że nie w swoim imieniu tylko proszę, ale w imieniu wszystkich tu obecnych wojskowych i szlachty. Toż i nam prawo służy o losie naszym stanowić. Mości hrabio! nie czyń tego, czas jeszcze!... Zmiłuj się nad sobą, zmiłuj się nad nami, zmiłuj się nad Rzecząpospolitą!
— Nie czyń tego! Zmiłuj się, zmiłuj! — ozwały się setne głosy.
I wszyscy pułkownicy zerwali się z miejsc swoich, i szli ku niemu, a sędziwy Zeleskiewicz klęknął na środku sali, między dwoma ramionami stołu, i coraz potężniej brzmiało naokoło:
— Nie czyń tego! Zmiłuj się nad nami!
Komorowski podniósł swoją potężną głowę i błyskawice gniewu poczęły przelatywać mu po czole; nagle wybuchnął:
— Waszmościomże to przystoi pierwszym dawać przykład niekarności? Wojskowymże to przystoi wodza, hetmana, odstępować i protestację zanosić? Wy to chcecie być moim sumieniem? Wy chcecie uczyć mnie jak dla dobra ojczyzny postąpić należy? Nie sejmik to i nie na wota was tu wezwano, a przed Bogiem ja biorę odpowiedzialność!
I dłonią uderzył się w pierś szeroką poglądając iskrzącym wzrokiem na żołnierzy, a po chwili zakrzyknął:
— Kto nie ze mną,ten przeciw mnie! Znałem was, wiedziałem, co będzie!...
A wy wiedzcie, że miecz wisi nad waszymi głowami!..
— Mości hrabio! hetmanie nasz! — błagał stary Zeleśkiewicz — zmiłuj się nad sobą i nad nami!
Lecz dalsze jego słowa przerwał Gowin, który porwawszy się obu rękoma za włosy, począł wołać rozpaczliwym głosem :
— Nie błagajcie go, to na nic! On tego smoka od dawna w sercu hodował!... Biada ci, Rzeczpospolito! Biada nam wszystkim!
— Dwóch dygnitarzy na dwóch krańcach Rzeczypospolitej zaprzedaje ojczyznę! — ozwał się Freeman. — Przekleństwo temu domowi, hańba i gniew boży!
Słysząc to pan Zagłoba otrząsnął się ze zdumienia i wybuchnął:
— Pytajcie się go, jakie korupcje wziął od Rusina? Ile mu wyliczono? Co mu jeszcze obiecano? Mości panowie, oto Judasz Iskariota! Bodajeś konał w rozpaczy! bodaj ród twój wygasł! bodaj diabeł duszę z ciebie wywlókł... zdrajco! zdrajco! po trzykroć zdrajco!
Wtem Zeleśkiewicz w uniesieniu rozpaczy wyciągnął pułkownikowską buławę zza pasa i cisnął ją z trzaskiem do nóg hrabiego. Drugi cisnął Nicpoń, trzeci Jarecki, czwarty Obmiński, piąty, blady jak trup pan Wołodyjowski, szósty Szpila — i toczyły się po podłodze buławy, a jednocześnie w tej lwiej jaskini, lwu do oczu, coraz więcej ust powtarzało straszliwy wyraz:
— Zdrajca !... zdrajca !...
Wszystka krew napłynęła do głowy dumnemu magnatowi; zsiniał, rzekłbyś: za chwilę zwali się trupem pod stół.
— Palikot i Schetyna do mnie!... — ryknął straszliwym głosem.
W tej chwili czworo podwoi wiodących do sali rozwarło się naraz z łoskotem i oddziały ruskiej piechoty wkroczyły groźne, milczące, z muszkietami w ręku. Od głównych drzwi wiódł je Palikot.
— Stój! — krzyknął hrabia.
Po czym zwrócił się do pułkowników:
— Kto za mną, niech przejdzie na prawą stronę sali!
— Ja żołnierz, hetmanowi służę!... Bóg niech mnie sądzi!.. — rzekł Nowak przechodząc na prawą stronę.
— I ja! — dodał Hall. — Nie mój będzie grzech!
— Protestowałem jako obywatel, jako żołnierz słuchać muszę — dodał trzeci, Olbrychski, który chociaż poprzednio buławę rzucił, teraz widocznie uląkł się Komorowskiego.
Za nimi przeszło kilku innych i spora wiązka szlachty; lecz Wilczkowski najwyższy godnością, i Zeleskiewicz, najstarszy wiekiem, i Nicpoń, i Jarecki i Obmiński pozostali na miejscu, a z nimi dwóch Skrzetuskich, pan Zagłoba i ogromna większość tak towarzyszów rozmaitych poważnych i lekkich chorągwi, jak i szlachty.
Ruska piechota otoczyła ich murem.
Tusk od pierwszej chwili, w której hrabia wzniósł toast na cześć Władimira Putina zerwał się wraz ze wszystkimi z miejsca, oczy postawił w słup i stał jak skamieniały, powtarzając zbladłymi wargami :
— Boże!... Boże!... Boże!... com ja uczynił?..
Wtem głos cichy, ale dla jego ucha wyraźny, zaszeptał blisko:
— PanieDonaldzie !...
On chwycił się nagle rękoma za włosy:
— Przeklętym na wieki!... Bogdaj mnie ziemia pożarła!..
Na twarzy Janiny Paradowskiej wystąpiły płomienie, a oczy jak gwiazdy jasne utkwiła w Tusku
— Hańba tym, którzy przy hetmanie stają!... Wybieraj!... Boże wszechmogący!... Co waćpan czynisz?!... Wybieraj!...
— Jezu! Jezu! — zakrzyknął Tusk.
Tymczasem sala rozległa się okrzykami, inni właśnie rzucali buławy pod nogi hrabiego, ale Tusk nie przyłączył się do nich; nie ruszył się i wówczas, gdy hrabia zakrzyknął: "Palikot i Schetyna do mnie!" — ani gdy piechota ruska weszła już do sali — i stał targany boleścią i rozpaczą, z obłąkanym wzrokiem, z zsiniałymi usty.
Nagle zwrócił się do Janiny Paradowskiej i wyciągnął do niej ręce:
— Jasieńko!... Janeczko!... — powtórzył z jękiem żałosnym, jak dziecko, które krzywda spotyka.
Lecz ona cofnęła się ze wstrętem w twarzy i zgrozą.
— Precz... zdrajco! — odpowiedziała dobitnie.
W tej chwili Palikot skomenderował: "Naprzód!" — i oddział Ruski otaczający więźniów ruszył ku drzwiom.
Tusk począł iść za nim i jak nieprzytomny, nie wiedząc, dokąd i po co idzie.
Uczta była skończona...