Kurs nauki obywatelskiej cz. I - Społeczeństwo i Naród

Jest to pierwsza część zarysu kursu nauki obywatelskiej, w sporej części opartego na zasadach i doświadczeniu przedwojennym. W tamtym okresie, o czym wielu nie wie (bo tego nie uczą w szkołach)Polska po 123 latach niewoli była w sporej części zbiorowiskiem ludzi częściowo zrusyfikowanych i zgermanizowanych. Klasa polityczna i rządząca Polską od początku postawiła na rozwój świadomości Narodowej i partiotycznej ludności co zaowocowało między innymi "Cudem nad Wisłą" w 1920r., Powstaniem Warszawskim i największym Państwem Podziemnym w okupowanych krajach. Po 1989r. nic takiego nie nastąpiło a nawet wręcz odwrotnie - polskość i patriotyzm był i jest wyśmiewany. Ten kurs jest moją propozycją częściowego uzyskania przez nas argumentów do przedstawiania innym dlaczego słowa - Naród, Patriotyzm, Polska itd. są tak ważne. Na koniec tego długiego wstępu chciałbym powiedzieć, że po pierwsze nie mam wykształcenia pedagogicznego (jestem ekonomistą), po drugie mam do wszystkich czytających prośbę o podpowiedzi co jeszcze można podać i co zmienić w tym blogu, ponieważ chciałbym wydać taki kurs w formie książkowej.
No to zaczynamy.
Społeczeństwo i Naród.
Każdy z nas mieszka albo w wielkich, gwarnych miastach gdzie jesteśmy zmieszani z tłumem obcych nam, nieznanych ludzi, albo w mniejszych miasteczkach i wioskach, gdzie znamy prawie wszystkich mieszkańców. Jednak bardzo rzadko spotykamy ludzi którzy mieszkają z dala od innych, zupełnie samotnie, a jeszcze rzadziej zdarza się, że taki samotnik jest ze swego losu zadowolony i nie skarży się, że "nie ma do kogo ust otworzyć". Chęć współżycia z innymi ludźmi, dążność do wymiany myśli i wyświadczania sobie wzajemnych usług leży w naturze człowieka, o ile nie jest dziwakiem. Ta naturalna skłonność do życia w zbiorowości sprawia, że zawieramy związki małżeńskie, zakładamy stowarzyszenia, komunikujemy się na różnych forach internetowych, zrzeszamy w Partiach politycznych itp. Łatwo więc zauważyć że w życiu zbiorowym skupiamy się w różnego rodzaju grupy.
Zastanówmy się więc, jakie formy mogą przybierać te utworzone przez ludzi grupy. W najbardziej ogólnym pojęciu grupą nazwiemy np. publiczność na koncercie, ludzi na dworcu czy lotnisku. Ludzie tam przepychają się, gdzieś się śpieszą. Każdy z tych ludzi ma inny cel, a grupa jako całość jest bezładna i nietrwała, rozporszy się bowiem z chwilą zakończenia koncertu czy też odjazdu pociągu. Popatrzmy na inny przykład: gdzieś w małym miasteczku wybucha pożar drewnianego domu. Sąsiedzi i przechodnie śpieszą na pomoc, cała ta grupa ratowników ma, w odróżnieniu od ludzi na dworcu, wspólny cel. Tym celem jest ugaszenie pożaru i niedopuszczenie do rozprzestrzenienia się ognia. Ale i ta grupa może okazać się nietrwała, zaraz po ugaszeniu pożaru każdy zajmie się swoimi sprawami. Ale przyjmijmy, że wśród tej grupy ludzi jest kilka osób które w związku z powtarzającymi się co jakiś czas pożarami postanowią stworzyć Ochotniczą Straż Pożarną. Zwerbują do tego pomysłu kilku znajmomych, wybiorą naczelnika, zakupią sprzęt i umundurowanie, zaczną wspólnie ćwiczyć gaszenie pożarów. Będzie więc to grupa która w znaczny sposób różni się od grupy przypadkowych ratowników, ta grupa będzie miała wspólny trwały cel. Ponadto grupa ta będzie miała organizację, przejawiającą się w podziale czynności między poszczególnych członków grupy, posiadaniu kierownictwa w postaci naczelnika, wspólnych ćwiczeniach i jednakowym umundurowaniu.
Straż pożarna stanowić więc będzie grupę społeczną, to znaczy zespół ludzi, związanych wspólnym trwałym celem i wspólną ogrganizacją. Podobnymi grupami społecznymi są np. kibice, członkowie stowarzyszeń czy fundacji, blogerzy. Takich grup można mnożyć ponieważ mogą one mieć różny cel, charakter czy też liczebność.
Jest rzeczą normalną że jedna jednostka może być członkiem wielu grup społecznych naraz. Dzięki różnorodności celów grup społecznych należenie do jednej z nich wcale nie wyklucza przynależności do innej. Człowiek jest przedewszystkim członkiem swojej rodziny, niezależnie zaś do tego wchodzi w skład grupy społecznej utworzonej przez członków gminy w której zamieszkuje. Dalej człowiek może być członkiem różnego rodzaju stowarzyszeń, klubów sportowych, partii politycznych itp. z których każde jest odrębną grupą społeczną. Odbywając służbę wojskową, wchodzi w skład grupy społecznej, jaką jest armia. Zauważmy przy tym, że w niektórych grupach społecznych istnieje przymus przynależności, jak np: u nas do niedawna do wstąpienia do armii zmuszał wszystkich zdrowych mężczyzn obowiązek powszechnej służby wojskowej. Do innych zaś grup społecznych przynależność jest dobrowolna jak na kibicowanie określonej drużynie sportowej lub przynależność do jakiejś partii politycznej. Nawiasem mówiąc przynależność do stowarzyszeń, klubów sportowych czy nawet partii politycznych jest bardzo ważne. Dzięki nim człowiek przestaje obracać się wyłącznie w ciasnym kręgu własnych spraw. Rozszerza zakres swoich zainteresowań na sprawy ogólne, czuje się cząstką większej zbiorowości, w której w razie potrzeby może znaleźć oparcie, staje sie naprawdę czynnym i pożytecznym członkiem społeczeństwa.
Istnieją także takie grupy społeczne do których należenie jest niezależne od nas, wstąpienie do których nie jest przymusowe ani dobrowolne. Taką grupą społeczną jest np. rodzina, gdzie nikt i nic nie ma wpływu że urodzili nas właśnie ci a nie inni rodzice. Decyduje tutaj sama natura i dlatego rodzinę nazywamy naturalną grupą społeczną, to znaczy taką, do której należymy już przez sam fakt urodzenia.
Naród
Poza rodziną naturalną grupę społeczną stanowi Naród. Podobnie jak nikt nie ma wpływu na to, że przychodzi na świat, tak nikt nie ma wpływu na to że urodził się jako Polak, Niemiec, Francuz, Anglik, Norweg. Gdyby nas ktoś z zaskocznia zapytał, dlaczego jesteśmy Polakami? - to odpowiedzielibyśmy że dlatego że urodziliśmy się w Polsce, że nasi rodzice i dziadkowie urodzili się w Polsce, że mówimy po polsku, że taka jest historia tych okolic. Po dłuższym zastanowieniu doszlibyśmy do wniosku, że wraz z podobnie myślącymi ludźmi stanowimy jedną grupę, zupełnie odrębną od grup, utworzonych przez Niemców, Belgów, Francuzów i innych. Stanowimy odrębny naród, który jest naturalną grupą społeczną, związaną całym szeregiem czynników, przyczyniających się do poczucia wzajemnej łączności z jednej strony, a odrębności od innych narodów z drugiej strony.
Należy więc zdać sobie sprawę jakie to są czynniki, które posiadają taką dziwną moc zespolenia w jedną całość miliony jednostek.
- Język -
Najłatwiejszą do uchwycenia, niejako zewnętrzną cechą narodu jest język, którym członkowie danego narodu mogą się między sobą porozumiewać i który odróżnia ich od obcych. Jednakże czasami tego samego języka używają odrębne narody np. Anglicy i Amerykanie używają języka angielskiego a są odrębnymi narodami. Odwrotnie zaś, Szwajcarzy używają w różnych rejonach swojego kraju różnych języków (francuskiego, włoskiego i niemieckiego) a uważają się za jeden naród. Tak więc sam język nie wystarcza do określenia narodu.
-Religia-
Niekiedy, obok języka, znaczną rolę w zespoleniu narodu odgrywa wspólna religia. Możemy to najlepiej zaobserwować na przykładzie narodu Żydowskiego, który rozporoszony po całym świecie, przetrwał dzięki religii. Z drugiej znowu strony np. Niemcy, których część wyznaje katolicyzm a część protestantyzm. Jednakże ta różnica nie przeszkadza im uznawać się za jeden naród.
-Poczucie narodowe-
Poza tymi więc zewnętrznymi cechami, jak język i religia, musi istnieć jakiś jeszcze inny czynnik który decyduje o przynależności do tego lub innego narodu. Czynnikiem takim jest tkwiące w prawie każdym człowieku poczucie wspólnych cech narodowych, wspólnej kultury i wspólnej historii. Każdy naród ma swoje własne, odwieczne obyczaje, charakterystyczny i nieraz bardzo malowniczy strój ludowy, wierzenia ludowe, ledendy i podania, własną literaturę i sztukę. Wszystko to stanowi narodowy dorobek kulturalny, wspólny dla wszystkich członków narodu.
Niezmiernie silnym węzłem, łączącym życie wewnętrzne narodu, jest to co nazywamy narodową tradycją historyczną, to znaczy świadomość wspólnej przeszłości, przeświadczenie, że na obecne życie narodu wpłynęły dzieje całego szeregu minionych pokoleń, ożywionych tymi samymi ideami, które kierują pokoleniem współczesnym. I rzecz dziwna - te uczucia zdawałoby się tak nieuchwytne, tak głęboko drzemiące na dnie duszy ludzkiej, że najczęściej sami sobie nie zdajemy z nich sprawy - są właśnie najmocniejszym, najtrwalszym cementem, spajającym poszczególne jednostki ludzkie, jak cegły w olbrzymi gamach narodu. Potęga, spoistość, trwałość narodu zależy w głównej mierze od siły poczucia narodowego jednostek. Z drugiej strony o przynależności jednostki do narodu poczucie narodowe decyduje silniej, niż cechy zewnętrzne, jak np. język (niektórzy Polacy np. zesłańcy czy też osoby deportowane w głąb ZSRR słabo mówią po polsku a jednak fakt, że oni sami czują się Polakami, wystarcza, aby uznawano ich za Polaków). Oczywiście, zdarzają się jednostki, których poczucie narodowe jest słabe i niewyraźne (jak prawie wszystkie ekipy rządzące Polską po 1989r.), które same sobie nie umieją zdać sprawy, do jakiego narodu należą mocą własnego przekonania. Aby więc określić narodowość tych jednostek, musimy brać pod uwagę cechy zewnętrzne, głównie zaś język, którym się posługują.
Na zakończenie części pierwszej omówimy jeszcze w kilku słowach pojęcia patriotyzmu i nacjonalizmu.
Uczucia, jakie żywimy w stosunku do naszego narodu, są jedymi z najszlachetniejszych, jakie zdolna jest odczuwać dusza ludzka. Patriotyzm, czyli gorące umiłowanie kraju i rodaków, poświęcenie wszystkich sił dla dobra narodu, jest pobudką do czynów wielkich i wzniosłych, o których z wdzięcznością pamiętają całe pokolenia. W naszej historii jest mnóstwo takich osób np. Kościuszko, Mickiewicz, Norwid, Traugutt, Piłsudski, Dmowski, Herbert. Można by wymieniać w nieskończoność.
Zdarzają się jednak ludzie, których patriotyzm ulega wypaczeniu. Ci, zaślepieni w swych uczuciach narodowych, odczuwają niechęć a nawet nienawiść do innych narodów, zapominając że i one mają prawo do istnienia. Takie wysuwanie na pierwszy plan własnych wartości narodowych i wrogi ustosunkowanie się do innych narodów nazywamy nacjonalizmem. Nacjonaliści głoszą, że wszystko co nie ma związku z poczuciem narodowym, jest obce i szkodliwe, przez co utrudniają wzajemną współpracę między różnymi narodami. Do klasycznych przykładów nacjonalizmu można w historii zaliczyć partię narodowo socjalistyczną Hitlera a z aktualnych nacjonalizmów - nacjonalizm żydowski.