Kompromis z prawdą czy z wiedzą?

„Gazeta Wyborcza” komentując artykuł Tomasza Panfila wydrukowany w „Gazecie Polskiej” wybiera jego fragmenty, na które się tu powołuję, gdyż tekstu oryginalnego nie mam przed sobą.

„Co ciekawe twierdzi [Panfil]- ZZ], że sytuacja polskich Żydów na początku okupacji nie była taka zła, a Polacy zawsze im chętnie pomagali. „Wprawdzie władze okupacyjne objęły ich nakazem pracy, nakazały noszenie opasek z gwiazdą Dawida, obciążyły potężnymi podatkami, rozpoczęły wyznaczanie stref tylko dla Żydów, ale jednocześnie zezwoliły na tworzenie judenratów, czyli organów samorządu” – pisze IPN-owski historyk, którego domeną dotąd była heraldyka…”

Sytuację Polaków w tamtych dramatycznych czasach ocenia jako zdecydowanie gorszą. I kontynuuje: „Judenraty i policja żydowska bardziej służyły Niemcom niż rodakom, gorliwością kupując sobie najpierw przywileje, a potem również życie. Żydzi zaczynali rozumieć, że największą szansę na przeżycie daje wyrwanie się z gett i szukanie schronienia wśród Polaków”.

Zakładam, że podane w GW wyjątki artykułu Panfila są autentyczne. W takim razie twierdzenia zawarte w tych skąpych zdaniach budzą spore wątpliwości. Po prostu nie można twierdzić, że Żydzi na początku wojny mieli pod okupacją lepiej aniżeli Polacy. Wiadomo, że w ideologii i planach Hitlera było wytępienie Żydów jako nacji. Nieważne czy było tak z motywów rasistowskich czy innych, ale że tak było, to nie ulega wątpliwości. Jeśli utworzenie judenratów uważa się za gest życzliwości w stosunku do Żydów, to znaczy, że nic się na ten temat nie wie. Judenraty były najbardziej perfidnym posunięciem Niemców wobec Żydów, bo zmuszały ich do wyznaczania swych współbraci na śmierć. Nie będę tu przypominał Czerniakowa, Ringelbuma i wielu świadków epoki, bo należy zakładać, że piszący o Żydach w czasie wojny te rzeczy zna. Chyba, że…? A jeśli do końca się tego nie zna, lepiej nie pisać. Podobnie, twierdzenie, że policja żydowska bardziej służyła Niemcom niż rodakom świadczy co najmniej o relatywizowaniu rzeczy dobrze znanych z ich właściwej strony. Policja ta nie tylko pomagała maltretować Żydów, ale dostarczała ich na Umschlagplatz, a przede wszystkim niweczyła w Żydach świadomość własnej tożsamości, godność ludzką, morale. Ciekawe co takiego dobrego czyniła dla swych rodaków?

Nie ulega wątpliwości, że każdy, w tym Żydzi, usiłowali się ratować wszelkimi sposobami. Polacy, przynamniej pewna ich część wzdragali się przez akceptowaniem każdego sposobu ratowania się, bo grały tu rolę takie motywy, jak patriotyzm, pewne imponderabilia, religijne, moralne, wychowanie… Co do Żydów, to tylko mały ich procent identyfikował się z polskością, zatem odpadały wątpliwości rodzące się z lojalności wobec Ojczyzny. Poniżej podaję ad hoc zebrane publikacje, które świadczą o tym, że mała tylko część Żydów znajdowała niezwykłe sposoby ocalenia. W literaturze sporo o tym pisze Józef Makowski w książce Wehrmachtgefolge wydanej w 1962 r. opisuje, jak to z kolegą uratowali się zatrudnieni na tyłach frontu jako cywilni pracownicy Wehrmachtu. Joseph Kutrzeba w książce: Kontrakt. Życie za życie (2011) pisze jak to na robotach w Niemczech ocalał. Rozmawiałem z nim niejednokrotnie w USA. Zawsze ubolewał nad trudnością, jaką miał z określeniem swej tożsamości, choć jak wyznawał, czuł się Polakiem.

Zdarzały się też inne przypadki. Może się wydawać, że znamionują one jakieś zachwianie moralne, ale zważywszy na okoliczności, w jakich miały one miejsce, czyli nikłą szansę na uratowanie życia lub jego utratę, nie można generalizować, ani rzucać zdecydowanych anatem.

A poniżej cytuję wypowiedzi na ten sam temat. Trudno podważyć ich wiarygodność. Bo fakty znane są dość szeroko. Dodać jednak trzeba, że nie upoważniają także i one do takich twierdzeń, jakie znajdujemy w artykule pana Panfila.

W Newsweeku. Świat 23 V 2012 ukazał się artykuł Filipa Gdańczaka pod tyt. Żydzi w Wehrmachcie

Oto jego fragment:

„Tysiące Żydów walczyło w armii Trzeciej Rzeszy. Większość tylko po to, by przeżyć. Ale niektórzy przyznawali, że gdyby nie antysemityzm Hitlera, byliby gorliwymi nazistami.

Rok 1941. Salomon Perel, 16-latek schwytany przez Niemców na Białorusi, podaje się za volksdeutscha z Grodna. Świetnie zna język, więc wszyscy mu wierzą. Zostaje tłumaczem w hitlerowskiej armii, z czasem trafia do Hitlerjugend. Żydowskie pochodzenie ukrywa nawet przed zakochaną w nim do szaleństwa młodą Niemką. W ten sposób udaje mu się przeżyć wojnę.

Ta oparta na faktach historia z głośnego filmu Agnieszki Holland „Europa, Europa” nie jest wyjątkiem. Gdy w obozach śmierci dymiły kominy krematoriów, byli Żydzi, którzy walczyli i przelewali krew za Trzecią Rzeszę. – W Wehrmachcie służyło co najmniej 150 tysięcy Żydów i Niemców o żydowskich korzeniach – mówi „Newsweekowi” amerykański historyk dr Bryan Mark Rigg.” (Żydowscy Żołnierze Hitlera. Nieznana historia nazistowskich ustaw rasowych i mężczyzn pochodzenia żydowskiego w armii niemieckiej, 2009)

Czy Żydzi kolaborowali z Niemcami w czasie wojny, artykuł Leszka Pietrzaka z dnia 24 VI 2015 na Portalu historycznym To już było.

„Już we wrześniu 1939 r., gdy w Polsce toczyła się jeszcze kampania wojenna, żydowscy mieszkańcy wielu polskich miast i miasteczek witali uroczyście wkraczające oddziały Wehrmachtu. Tak było m.in. w Łodzi i Pabianicach, gdzie z inicjatywy miejscowych Żydów zbudowano nawet ukwiecone triumfalne bramy, a delegacje witały niemieckich żołnierzy chlebem i solą. Taka postawa nie była niczym zaskakującym. Gdy zaczynała się wojna, spora część Żydów była przekonana, że by odnaleźć się w nowej rzeczywistości, wystarczy jedynie respektować niemiecki porządek”[1].

A w ogóle holokaust i wszystko co się z nim wiąże, to temat bardzo delikatny i z marszu lepiej do niego nie wchodzić. Prawda splata się tu z mitem i trzeba sporo wiedzieć, żeby się w tym nie zaplątać.

A zaplątał się zarówno ów historyk z KULJPII i zarazem z IPN, jak i publicysta „Polityki”. Pierwszy nie zadbał o uwzględnienie elementarnej faktografii i w jednym zdaniu wysmażył kilka błędów, dodajmy, nie w dziedzinie nie doczytanych szczegółów, bo to zdarza się często, i nie jest to taki wielki grzech, ale w konstruowaniu uogólnienia, nie mającego żadnego pokrycia, a to jest już rzecz całkiem inna. Nie dają go także przytoczone przeze mnie niepodważalne fakty, bo na kilka milionów zamordowanych ludzi tylko dlatego, że przynależeli do jakiejś nacji, nawet kilka, kilkanaście tysięcy takich, którzy wobec niej okazali się nielojalni, nie upoważnia do piętnowania całości.

Podobnie postąpił publicysta „Polityki”, spec we wielu dziedzinach, zwłaszcza kościelnych, czym niekiedy setnie mnie ubawił, Adam Szostkiewicz, bo cóż innego, jak nie uogólnienie, może oznaczać następujące zdanie: Pracownicy IPN zakłamują Zagładę Żydów. To kompromitacja. Historyk IPN w „Gazecie Polskiej”: Po agresji Niemiec na Polskę sytuacja Żydów nie wyglądała bardzo źle.

Wiadomo, że każde uogólnienie w publicystyce propagandowej ma określone cele i to zawsze osiągane przy pomocy mniej lub bardziej zręcznie skleconych kłamstw. Pan Szostkiewicz dobrze wie, że nie wszyscy pracownicy IPN zakłamują Zagładę Żydów, a nawet więcej, że jeśli ktoś tym się para, to są to nieliczne wyjątki. Mam wrażenie, że pan Panfil tam się właśnie lokuje. Czyli publicysta „Polityki” popełnia kłamstwo z premedytacją, zatem bardzo brzydkie.

Z kolei pan Panfil z pewnością pisząc to, co tu wyżej zacytowano, czyni tak, ponieważ zabrakło mu odpowiedniej wiedzy, żeby ustrzec się od tak fałszywej generalizacji. Rzecz równie przykra, bo kto, jak kto, ale historyk zawodowy winien wiedzieć, jakie wymagania stosuje się, konstruując syntezę. To nie ciekawostki, detale zadomawiają się w świadomości, ale właśnie zdania zawierające istotę rzeczy. Innymi słowy, synteza wiedzy na temat zdarzeń. To, co napisał w „Gazecie Polskiej” z pewnością nią nie jest. Stosunek osobisty do Żydów też tego nie usprawiedliwia, podobnie jak stosunek pana Szostkiewicza do IPN nie uprawnia go do szufladkowania jego pracowników jako zakłamujących Zagładę Żydów. Może to zyskać uznanie określonych środowisk, ale chwały nie przynosi. To, że stwierdzenie pojawiło się w tytule artykuły niczego nie zmienia. Wielu poza tytułem nic więcej nie czyta. I tu właśnie tkwi perfidia całej sprawy.

Tak więc, porównując obu panów, nasuwa się porzekadło: Wart Pac pałaca…

Przy okazji warto przypomnieć, że szczególnie trudne tematy, wymagają szczególnej staranności…. No i uczciwości, rzecz jasna.

[1] Takie wydarzenia były sporadyczne i tylko w miejscowościach, gdzie Żydzi byli w dużym stopniu zniemczeni. Autor pisze: „mieszkańcy żydowscy wielu polskich miast i wsi”. Jest to równie z niczym nie poparte uogólnienie.