X X X

Arthur Schopenhauer

Przez to wszystko coraz bardziej zbliża się do nas pytanie, jak można by osiągnąć pewność, jak uzasadnić orzeczenia, podłoże wiedzy i nauki, które, obok języka i rozważnego postępowania, wysławiamy jako trzecią ogromną zaletę daną dzięki rozumowi.

Rozum jest kobiecej natury: może dać tylko to, co przyjął. Przez siebie samego jedynie nie ma nic poza pustymi formami działania. Doskonale czyste poznanie rozumowe nie daje nawet żadnych innych rzeczy, poza czteroma zdaniami, jakie przypisałem prawdzie metalogicznej, czyli zdanie identyczności, sprzeczności, wykluczonego trzeciego i wystarczającej przyczyny poznania. Bowiem cała reszta logiki nie jest już doskonale czystym poznaniem rozumowym, gdyż zakłada stosunki i kombinacje pojęć: pojęcia w ogóle istnieją wszakże dopiero po wcześniejszych inscenizacjach oglądowych, stosunek do nich otwiera ich całą istotę, przeto one już je zakładają. Gdy tymczasem to założenie rozciąga się nie na określoną zawartość pojęć, lecz tylko ogólnie na istnienie tych samych; dlatego logika, biorąc rzecz całościowo, może jednak uchodzić za czystą naukę rozumową. We wszystkich pozostałych naukach rozum otrzymał treść z inscenizacji oglądowych: w matematyce przed wszystkim doświadczeniem z oglądowo świadomych stosunków przestrzeni i czasu; w czystym przyrodoznawstwie, to znaczy w tym, co wiemy o mechanizmie natury przed wszelkim doświadczeniem, treść nauki wychodzi z czystego intelektu, to znaczy z poznania a priori prawa przyczynowości i jego powiązania z owymi czystymi oglądami przestrzeni i czasu. We wszystkich innych naukach wszystko, co nie jest zapożyczone z tych właśnie, należy do doświadczenia. Wiedza w ogóle to: pod kierunkiem umysłu doprowadzać do takich samowolnych orzeczeń, które w czymkolwiek poza sobą dysponują wystarczającą przyczyną poznania, to znaczy są prawdziwe. Czyli jedynie abstrakcyjne poznanie jest wiedzą; stąd jest ono warunkowane rozumem; o zwierzętach, ściśle biorąc, nie możemy rzec, że cokolwiek wiedzą, aczkolwiek mają one oglądowe poznanie, na które wskazuje także wspominanie, i dlatego właśnie fantazję, poza tym śnią. Przypisujemy im świadomość, przeto jej pojęcie, choć słowo jest wzięte z wiedzy, z którą w ogóle zbiega się inscenizowane, jakiegokolwiek bądź rodzaju. Stąd również roślinom przypisujemy wprawdzie życie, lecz nie świadomość. — Wiedza jest przeto abstrakcyjną świadomością, utrwalaniem w pojęciach rozumu czegoś poznawanego w ogóle w inny sposób.

Fragment z 2 tomu pracy Die Welt als Wille und Vorstellung

© Copyright for the Polish translation by Andrzej Pańta

Przełożył Andrzej Pańta