"Afera" Bergu (2)

             Aktywną działalność przeciwko polskiemu wychodźstwu politycznemu prowadziły komunistyczne placówki dyplomatyczne w Europie Zachodniej oraz misje wojskowe LWP stacjonujące na terenie Niemiec. Jedną z takich akcji kierował ówczesny konsul generalny w strefie brytyjskiej w Niemczech Romuald Spasowski. Niezależnie „szef Polskiej Misji Wojskowej kierował równoległą akcją wykorzystywania własnych kontaktów z ludźmi niezadowolonymi, popierając w miarę potrzeb zasiłkami pieniężnymi”. Innym „zasłużonym” agentem bezpieki był Marcel Reich-Ranicki – agent w Niemczech, a potem konsul MSZ w Londynie.

 

             Wedle raportów komunistycznego wywiadu na przestrzeni 1946-1948 „drogą poufną zebrano szczegółowe dane na temat składów osobowych zarządów organizacji emigracyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem przynależności partyjnej i ich powiązań z i ośrodkami dyspozycyjnymi”.

 

             Informacje o aktywnej działalności komunistycznej bezpieki docierały do polskiego MSW w Londynie. Wedle raportów doskonale orientowano się, że „aparat Bezpieki działa bardzo sprawnie i można śmiało twierdzić, że duża część akcji, prowadzonej przez czynniki związane z rządem polskim w Londynie jest zdekonspirowana”. Pomimo tej wiedzy oraz znajomości reguł konspiracji z lat wojny,  kierownicy akcji Wydziału Krajowego Rady Politycznej popełnili wszystkie możliwe błędy, zdecydowanie ułatwiając komunistycznej bezpiece przeprowadzenie wyrafinowanej operacji.

 

             Na przełomie lat 40. i 50. bezpieka pod nadzorem sowieckich służb specjalnych przeprowadziła trzy wielkie prowokacje – grę „Cezary” z Delegaturą WiN, grę z podziemiem ukraińskim oraz grę z ośrodkiem w Bergu.

 

             Podejście do placówek Rady Politycznej w Niemczech Departament III MBP uzyskał po przejęciu kontroli nad kanałami łączności wykorzystywanymi w latach 1945-1948 przez polskie MSW i Stronnictwo Narodowe oraz w trakcie prowokacji z tzw. V Komendą WiN. Poufna obserwacja dróg łączności oraz tras kurierów pozwoliła UB na coraz głębszą inwigilację środowisk utrzymujących kontakty z emigracją. Pozostawiono pod dyskretną kontrolą wybrane kanały przerzutowe oraz niektóre osoby związane z obozem niepodległościowym, pozwalając im działać i nawiązywać nowe kontakty. Stało się tak w myśl zarządzenia MBP, które zalecało by „w wypadku uzyskania jakichkolwiek danych o sprawach dotyczących przerzutu należy mieć na uwadze, że akcja ta jest kierowana przez obcy wywiad (…), że przez każdą informację uzyskaną o przerzucie należy zmierzać do ujawnienia wszelkich dróg przerzutowych oraz do ich operacyjnego opanowania, a nie likwidacji”.

 

             W MBP wytypowano do tej operacji dwie osoby – Jana Ostaszewskiego oraz Wandę Macińską. Wanda Macińska była żoną znanego działacza narodowego z okresu wojny – Tadeusza, aresztowanego pod koniec 1946 roku przez UB i skazanego na karę śmierci (zamienioną następnie na dożywocie). Stąd też przyjazd Macińskiej na Zachód nie wzbudził jakichkolwiek podejrzeń i została w końcu 1952 roku zatrudniona w placówce w Bergu.

 

             Jan Ostaszewski również wywodził się ze środowiska Stronnictwa Narodowego, będąc członkiem tej partii przed wojną oraz działając w strukturach konspiracyjnych obozu narodowego w czasie II wojny światowej. Po zorganizowanej w 1950 roku przez UB „ucieczce” z kraju został zatrudniony w placówce „Północ”, a potem przeniesiony do bazy „Południe”.

 

             Po wycofaniu obu agentów w końcu grudnia 1952 roku kierownicy Wydziału Krajowego Rady Politycznej nie wierzyli w ich zdradę, uznając, iż zostali oni porwani przez komunistycznych agentów.

 

             Pierwsze uderzenie MBP w sieć informatorów Rady Politycznej nastąpiło już w listopadzie 1951 roku, kiedy to bezpieka aresztowała ponad 30 działaczy związanych z placówką „Południe”. Aresztowania te nastąpiły wskutek wpadek kurierów oraz obserwacji adresatów przesyłek zagranicznych. Kolejna kontrakcja UB nastąpiła w listopadzie i grudniu 1952 roku, krótko przed decyzją o końcu prowokacji dotyczącej tzw. V Komendy WiN oraz wycofaniu agentów z Bergu. Tym razem w więzieniach znalazło się ponad 100 osób, w tym wszyscy członkowie punktów informacyjnych placówki „Północ” oraz członkowie rodzin prawie wszystkich pracowników aparatu łączności Wydziału Krajowego Rady Politycznej. 

 

             Na dwa miesiące przed ucieczką agentów z Bergu, Amerykanie wycofali się ze współpracy z Radą Polityczną. Nikłe wyniki „:akcji na Kraj” , potwierdzenie podejrzeń o fałszowanie meldunków, spowodowały, iż w październiku 1952 roku zarządzili likwidację obu placówek Wydziału Krajowego. Możliwe, iż ta ich decyzja wpłynęła na termin zakończenia operacji komunistycznego wywiadu.

 

             Oprócz nagonki prasowej i oficjalnych protestów rządu PRL w Waszyngtonie, władze komunistyczne zorganizowały pokazowy proces duchownych z kurii krakowskiej, oskarżonych o rzekomą współpracę z wywiadem amerykańskim. We współpracę z ośrodkami Rady Politycznej w Niemczech zaangażowani byli – wedle sądu – wszyscy oskarżeni księża z ks. Józefem Lelito na czele. Sąd skazał 3 księży na karę śmierci, a pozostałych na długoletnie kary więzienia.

 

             Dla komunistycznej władzy sprawa Bergu stała się znakomitą okazją do skompromitowania emigracji polskiej, ataku na Kościół w Polsce oraz zademonstrowania sprawności służb bezpieczeństwa.  

 

             Akcja Rady Politycznej objęła tylko bardzo wąską część społeczeństwa polskiego i prawdopodobnie kierowana była przede wszystkim do resztek obozu narodowego, byłych członków PPS i WiN.

 

             Efekty wywiadowcze operacji okazały się bardzo mizerne. W sprawozdaniu napisano, iż „przywieziono z kraju prawie wszystkie książki telefonicznie, plany miast, kalendarze, roczniki, rozkłady każdy PKP i PKS; zorganizowano stała dostawę gazet i czasopism z Polski”.

             Oprócz tego „informacje krajowe z przesłuchań uciekinierów i bezpośrednio z kraju uzyskiwane przez moją placówkę dostarczono także „Biuru Informacyjnemu” Radio Wolnej Europy”.

 

             Kompromitacja Rady Politycznej pozwoliła prezydentowi Zaleskiemu na zdyskredytowanie opozycyjnych wobec niego stronnictw politycznych zaangażowanych w sprawę Bergu oraz zerwanie podpisanego w marcu 1954 roku tzw. Aktu Zjednoczenia. . W prasie emigracyjnej wskazywano, iż „Rada Polityczna uprawiała akcję wywiadowczą na terytorium Polski na rachunek państw obcych, bez wiedzy i aprobaty Rządu RP, co według Kodeksu Karnego z punktu widzenia formalnoprawnego jest przestępstwem”.

 

             W czerwcu 1954 roku w miejsce rozwiązanej Rady Politycznej powołano Tymczasową Radę Jedności Narodowej, jako forum reprezentacji ugrupowań politycznych, opozycyjnych w stosunku do obozu prezydenckiego. Akt ten doprowadził do wieloletniego podziału polskiej emigracji politycznej na dwa wrogie sobie obozy oraz w zdecydowany sposób osłabił autorytet emigracji w społeczeństwie w kraju.

 

Wybrana literatura:

 

Materiały do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowego 1939-1990

Sprawozdanie komisji do rozpatrzenia spraw łączności z krajem Egzekutywy Zjednoczenia Narodowego, ZH 1987 nr 79

P. Machcewicz – Emigracja w polityce międzynarodowej

Mobilizacja uchodźstwa do walki politycznej 1945-1990

Warszawa nad Tamizą. Z dziejów polskiej emigracji politycznej po drugiej wojnie światowej

T. Wolsza – Rząd RP na obczyźnie wobec wydarzeń w kraju 1945-1950

T. Wyrwa – Bezdroża dziejów Polski. Kraj i emigracja po 1 września 1939 r.

J. Jaruzelski – Stanisław Cat Mackiewicz 1896-1966

A. Friszke – Życie polityczne emigracji

H. Piecuch – Akcje specjalne