Polski DRAMAT - cywilizowana emigracja XX w.

W

symbolicznym miejscu, zbudowanego w 1933 r. Dworca Morskiego w Gdyni, m.in. z myślą o obsłudze ruchu emigracyjnego, powstanie Muzeum Emigracji. Tak postanowili Janusz Jarosiński – prezes Zarządu Morskiego Portu Gdynia SA - właściciela obiektu oraz prezydent Gdyni Wojciech Szczurek. 24 czerwca br. po wstępnej prezentacji projektu takiego muzeum podpisano w tej sprawie list intencyjny dotyczący wspólnych działań na rzecz jego realizacji. Przewiduje on, że od 1 września br. miasto wynajmie od ZMP Gdynia, pierwsze pomieszczenia umożliwiające rozpoczęcie merytorycznej działalności takiego muzeum. Trwałym śladem tego wydarzenia było odsłonięcie na ścianie frontowej dworca tablicy z napisem „Tu powstaje Muzeum Emigracji”.

J

ak nam powiedział prezes Jarosiński idea takiego muzeum zrodziła się podczas rozmów z prezydentem W. Szczurkiem, na temat planu zagospodarowania terenów postoczniowych administrowanych przez ZMP Gdynia SA,a także niektórych obiektów zabytkowych znajdujących się na terenie gdyńskiego portu. Jednym z nich, który w naszej, nowej rzeczywistości stracił rację bytu jest Dworzec Morski. Został on zbudowany głównie z myślą stworzenia optymalnych warunków do obsługi granicznej i celnej tysięcy pasażerów, z których większość stanowić mieli emigranci. Wielokrotne próby zarządu portu jego efektywnego zagospodarowania, zarówno przez działające na jego terenie spółki, jak i firmy spoza portu, zawsze kończyły się niepowodzeniem.

M/s „Piłsudski przy Dworcu Morskim w Gdyni

P

ort też miał ręce związane, ponieważ jako obiektowi wpisanemu na listę zabytków nie mógł zmienić jego bryły i głównych rozwiązań konstrukcyjnych by móc zaadaptować go do innych funkcji niż pełnił przed wojną i w czasach PRL-u. Można więc powiedzieć, że propozycja prezydenta Gdyni, zrobienia tam muzeum emigracji, spotkała się również z aprobatą prezesa zarządu portu.

P

onieważ Dworzec Morski dysponuje olbrzymią kubaturą i powierzchnią, muzeum będzie powstawać stopniowo i obejmować będzie w zasadzie tylko piętro tego obiektu. Oznacza to, że mająca tam siedzibę portowa spółka WUŻ, oddział urzędu celnego z dużymi magazynami, a także inne mieszczące się tam firmy i instytucje będą przez wiele jeszcze lat koegzystować z muzeum. Pierwsze pomieszczenia na muzeum miasto wynajmie od zarządu portu już 1 września br.

-

M

uzeum – mówi prezes Jarosiński –

leżące w najbardziej reprezentacyjnym miejscu portu, gdzie corocznie cumuje dziesiątki wielkich wycieczkowców będzie pełniło również ważną funkcję promującą naszą firmę i świadczone przez nią usługi. Podobną rolę będzie ono pełniło również dla miasta rozsławiając jego nazwę w świecie. Będzie ono również swego rodzaju atrakcją turystyczną dla tysięcy pasażerów cumujących w pobliżu wycieczkowców, którzy będą mogli zobaczyć jak podróżowało się statkami pasażerskimi 70, 80 czy 100 i więcej lat temu. Budowana obecnie do Dworca Morskiego infrastruktura drogowa sprawi, że już wkrótce obiekt
ten będzie doskonale skomunikowany z miastem.

P

rzypomnijmy, że jednym z głównych czynników zbudowania Dworca Morskiego oraz uruchomienia przez Polskę w 1930 r. stałej, transatlantyckiej, pasażerskiej linii żeglugowej był ciągle jeszcze znaczący, chociaż dużo już mniejszy niż w poprzedniej dekadzie, ruch emigracyjny ludności polskiej do krajów Ameryki Północnej.

H. Tetzlaff ,w 4. numerze „Morza” z 1930 r., tak pisał na ten temat:

Utworzenie tej wielkiej linii transoceanicznej ma kolosalne znaczenie. Z jednej strony bowiem wyprowadza młodą, polską żeglugę handlową na wielkie szlaki komunikacyjne świata, z drugiej zaś – jest pierwszym krokiem ku zerwaniu z obojętnością wobec źródeł dochodu, na których gruntowały swą potęgę obce przedsiębiorstwa żeglugowe, w pierwszym rzędzie niemieckie. Polska ma jeden z największych w Europie kontyngentów emigrantów do przewozu przez ocean. Dotychczas przewozem tym zajmowały się tylko cudzoziemskie linie okrętowe, przy czym przewoźne za przewóz emigrantów szło całkowicie do ich kieszeni. Nie są zaś to bynajmniej sumy błahe. Jeżeli zważymy, że w ostatnim roku wyjechało z Polski za ocean przeszło 60.000 emigrantów, to przewoźne, zainkasowane za ich przewóz, przez obce przedsiębiorstwa okrętowe wyniosło sumę wcale niebagatelną, bo z górą 6 mln USD. I to tylko opłaty za przewóz emigrantów, a do tego dochodzą przecież kwoty pobrane za przewoźne od reemigrantów, wracających do Polski.

Rodzina polskich emigrantów przed zaokrętowaniem na s/s „Pułaski”

J

ak wynika z danych GUS w latach 1919-1930 do USA wyjechało w sumie 258,2 tys. osób – emigrantów z Polski.W latach następnych ruch ten zdecydowanie osłabł, co było przede wszystkim skutkiem wprowadzenia w 1930 r. przez Stany Zjednoczone i Kanadę drastycznych ograniczeń w przyjmowaniu emigrantów.

Polscy emigranci odpływają z Gdyni do Ameryki

O

planach tych na pewno wiedzieli duńscy właściciele Bałtycko-Amerykańskiej Linii Okrętowej, decydując się na sprzedaż Żegludze Polskiej tej linii, razem z trzema eksploatowanymi na niej statkami („Polonia”, „Pułaski” i „Kościuszko”) i potężną jej infrastrukturę, składającą się z kilkunastu oddziałów, agentur, przystani, lokali biurowych wraz z całym inwentarzem oraz personelem.

M

imo ograniczeń w przyjmowaniu imigrantów, wprowadzonych przez rząd Stanów Zjednoczonych, w latach 1931-35 wyjechało do tego kraju na stałe 6,8 tys. Polaków, a w latach 1936-1938 – dalszych 5,6 tys. osób. Podobnie niewielki był również ruch emigracyjny Polaków do Kanady (w latach 1931-1935 – 6,3 tys. osób).Niestety, wielkości te nie były w stanie zapewnić efektywnej eksploatacji trzech zakupionych od EAC statków.

D

o wzrostu przewozów emigrantów statkami polskiego armatora nie przyczyniło się też powołanie przez Urząd Emigracyjny przy Ministerstwie Opieki Społecznej, Syndykatu Emigracyjnego w formie spółki z 60 proc. udziałem akcyjnym skarbu państwa. Celem powołania tego syndykatu, w skład którego wchodziły również polskie towarzystwa żeglugowe, było przejęcie kontroli nad ruchem emigracyjnym, wyeliminowanie różnego rodzaju pośredników oraz ograniczenie do minimum konkurencji ze strony armatorów zagranicznych, nawet tych, których statki regularnie zawijały do Gdyni i Gdańska.

S

yndykat wraz ze swoją bardzo rozbudowaną strukturą, podobnie jak polska transatlantycka flota pasażerska, miały szanse na bardziej efektywne działania (16 oddziałów i 28 agentur w całej Polsce, łącznie z obozem emigracyjnym w Gdyni-Grabówki) gdyby powstały znacznie wcześniej. W latach 1919-1925 do Stanów Zjednoczonych emigrowało bowiem 215,5 tys. Polaków. Natomiast w latach 1926-30 do Kanady wyjechało z Polski 103,7 tys. a do USA 42,78 tys. osób.

N

atomiast najliczniejsza emigracja z terenów Polski miała miejsce przez I wojną światową. W latach 1871-1913 tylko do Stanów Zjednoczonych wyjechało 1,9 mln Polaków, prawie wszyscy na pokładach statków należących do armatorów niemieckich, francuskich i angielskich.

S

zczegółowo tę emigrację, a także kształtowanie się wielkości i struktury polskiego wychodźstwa podczas wojenny i PRL-u, a także w okresie po roku 1989, badać będzie powstające Muzeum Emigracji, zlokalizowane w zabytkowym gmachu Dworca Morskiego w Gdyni. 

Jerzy Drzemczewski 

APPENDIX.