O naukowym bujaniu w obłokach, czyli Bogiem a prawdą

O ile odkrycia naukowe zmieniają nie tylko naszą wiedzę o świecie rzeczywistym, ale i przynoszą nam często (po ich masowym wykorzystaniu) pożytek praktyczny – o tyle teorie naukowe „przebijają się” do nas jedynie za pośrednictwem ideologów, dostrzegających w nich pole do swoich praktyk społecznych, wśród których Wiedza o Prawdzie zajmuje miejsce najpoczytniejsze. Co ciekawe, ideologizacje te, nie dysponując przecież ostatecznymi dowodami (a tylko teoriami właśnie) pomijają tę „zbędną” do owych poczynań podstawę, na ogół słusznie licząc iż odbiorca, oszołomiony mantrą „badań naukowych” nie zapyta: czego też dowiedziono? i nie uruchomi w związku z wykrętną odpowiedzią własnego procesu rozumowania.

Rozumowanie zasadza się – jak wiadomo od zarania po dzień dzisiejszy – na dwóch ścieżkach podejścia: indukcji i dedukcji* (często wzajemnie się przenikających), z których jednak żadna nie osiągnęła przecież głównego ontologicznego celu: praprzyczyny.

Ponieważ jednak łatwiej oszukiwać ludzi, niż przekonać ich że są oszukiwani - interes pt. Wiedza o Prawdzie kwitnie, w nieustannym sporze samej ze sobą, co obrazowo przedstawia przypowieść mistrza Zen:

Zapytano niegdyś mistrza: na czym polega natura wszechrzeczy? Mistrz dał taką odpowiedź:

Cały świat można przedstawić jako parę smoków, które pożerają się wzajemnie i przez to pożreć się nigdy nie mogą.

Przytoczmy tu jeszcze pierwsze dwa akapity ze Wstępu do Krytyki czystego rozumu:

Rozum ludzki w pewnym dziale poznań swoich wystawiony jest na ten szczególny los, iż trapią go pytania, których nie może odrzucić, gdyż mu je zadaje własna jego przyroda, ale na które nie może też odpowiedzieć, gdyż przewyższają całą jego możność.

Popada on w ten kłopot nie ze swojej winy. Zaczyna od pewnych twierdzeń zasadniczych, których użycie nasuwa się nieodparcie w biegu doświadczenia i zarazem przez toż doświadczenie sprawdza się dostatecznie. Przy ich pomocy wznosi się (jak to również z przyrody jego wynika) coraz wyżej, do odleglejszych uwarunkowań. Spostrzegłszy jednak, że tym sposobem praca jego zawsze pozostać musi nieukończoną, ponieważ pytania nie ustają nigdy - widzi się tedy przynaglonym uciec się do takich twierdzeń, które przekraczają zakres wszelkiego możliwego użycia w doświadczeniu, a przecież wydają się tak niepodejrzanymi, że nawet pospolity rozum ludzki zgadza się na nie. Ale przez to popada on w mrok i sprzeczności, z których może wprawdzie wywnioskować, że gdzieś tam na dnie pewnie istnieją błędy utajone, odkryć ich wszakże nie potrafi, gdyż twierdzenia, którymi się posługuje, jako wychodzące poza granicę wszelkiego doświadczenia, nie uznają już wcale probierza doświadczenia. Otóż bojowisko tych nieskończonych sporów nazywa się metafizyką.

Nieskończonych (niemożliwych do zakończenia) sporów! Ta ponad dwusetletnia uwaga nic nie straciła na swej aktualności tym bardziej, że jak zauważa dalej Kant, metafizyka opanowana jest przez dogmatyków, którzy „wiedzą swoje”: w skrócie możemy określić ten spór jako „wojnę na górze”, którą tak przedstawia jedna ze stron:

To marksistowski wzór, zgodnie z którym to nie rzeczywistość kształtuje myślenie, ale myślenie kształtuje swoją własną rzeczywistość. Ten, kto nie akceptuje tej wykreowanej rzeczywistości, jest uważany za chorego (b. prefekt Kongregacji Nauki Wiary Kard. Gerhard Müller - wprawdzie o homofobii, ale czy tylko?). Ale – z kolei - czy rzeczywistość prowadzi nas do jakiejkolwiek prawdy niematerialnej? nie: mami się nas jedynie tej prawdy fantomami, a „punkt wyjścia” jest w efekcie bez znaczenia.

Tak powstają „naukowe dowody” dla przeciwstawnych ideologii – ale używana dla tych „dowodów” probabilistyka (zaledwie przecież aksjomatyczna ) przynosi jedynie… możliwości (tak zresztą twierdzą fizycy kwantowi: Wszechświat jest prawdopodobieństwem!). Mamy więc nie „wiedzących”, a wyznawców (heideggerowskie każdy byt jest bytem woli).

Mistrz z Królewca (którego obie „zwalczające się strony” uznały za popsuj zabawę) rozwiązał ten gordyjski problem jednym słowem: Noumena („te, co są myślą") – przenosząc wszelkie wątpliwości ontologiczne w sferę wiary. I tak też należy traktować pokantowskie spory materialistów z teologami: są one jałowe o tyle, o ile wymykają się ludzkiemu poznaniu (inną już kwestią jest to, że społeczni demiurgowie wykorzystują tę naturalną potrzebę „dowiedzenia się” dla swych celów , nie zawsze może z założenia niecnych – ale niestety: przeważnie**).

Pozostaje więc nam zdroworozsądkowość, wskazująca po pierwsze (i kluczowe) na istnienie Boga (będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna) bez jakiejkolwiek podpórki dogmatycznej - i to zupełnie wystarcza by uznać, że wszelkie naukowe poszukiwania tego potwierdzeń/zaprzeczeń mają jedynie cel propagandowy (vide Fides et ratio): rozum ludzki nie potrzebuje tych spekulacji, są uciążliwym balastem na moralnej drodze do zbawienia własnego człowieczeństwa tu i teraz (co oznacza właściwe przygotowanie się na Sąd Ostateczny – gdyż posłani zostali wszyscy przez wolę Tego Który Jest, Sędzię Sprawiedliwego, aby stanąć przed Jego osądem, przedstawić swoje własne Świadectwo – a nie od kogoś otrzymane, choćby najświetniejszymi pieczęciami było podbite - i usłyszeć wyrok co do tego, jak czynili swym bliźnim, nie zaś co do tego, jak i czy Go wyznawali); postawa taka winna być społecznie pożądana, a niestety, z powodu tej „wojny na górze” nie jest, czego efektów niemal codziennie doznajemy w życiu publicznym, gdyż moralność albo jest „boska” (jak rozum i z niego wynikająca: imperatywy – będące przecież jedynie tym, co sobie wyobrażamy iż jest Bogu miłe), albo nie ma jej wcale (gdy poddamy ją spekulacjom); po drugie zaś - na miałkość materialistycznych usiłowań teoriopoznawczych, których uzasadnienia doszukują się one czy to w prawiekach historii ludzkości (ewolucjonizm), czy to w otchłaniach kosmosu (astrofizyka), czy wreszcie w strzępkach materii (fizyka kwantowa); podkreślmy jeszcze raz jednak, iż to nie odkrycia naukowe są przedmiotem tych rozważań, lecz ich spekulatywne wykorzystywanie przez (rzekomo naukowo potwierdzoną) Wiedzę o Prawdzie.

Do tych czysto ideologicznych usiłowań dobrze było by przyłożyć pewną radę praktyczną, zawartą w myśli Diogenesa z Synopy:

„skoro właściwością bogów jest nie potrzebować niczego, to właściwością ludzi, którzy chcą być do nich podobni, jest potrzebować niewiele” – zatem także w potrzebie metafizycznej.

                                                               ***

Kończąc ten cykl rozważań o powinnościach człowieka poczciwego i niebezpieczeństwach (tak przez siebie samego prokurowanych, jak i ze strony społeczeństwa) czyhających nań na drodze do samo zbawienia, chciałbym podkreślić raz jeszcze, że homo viator – ze swym herbertowskim przesłaniem: a nade wszystko żebym był pokorny, to znaczy ten który pragnie źródła – niech nie zatrzymuje się w jakimś miejscu: żadne nie uczyni go spełnionym i gotowym, gdyż ani on, ani nikt z bliźnich nie będzie Sędzią w jego sprawie.

Niech zatem nie zaprzestaje swych starań wędrowca (czytamy w Dialogach konfucjańskich: wie, iż to, do czego dąży, jest nieosiągalne, a jednak w dążeniu nie ustaje) i wypełnia je do końca z ufnością, że zostaną sprawiedliwie zważone; niech się nie lęka.

Acha: będzie jeszcze „dodatek specjalny”: Rozum i wiara: Bóg, religia, Kościół

* Mówi się, że indukcja służy dokonaniom praktycznym, zaś dedukcja – teoretycznym. Indukcję („od szczegółu do ogółu”, analiza) - jako sposób budowy teorii - wykpił Bertrand Russell, podając taką przypowieść: Pewnego kurczaka nakarmiono w poniedziałek, we wtorek i we środę. Kurczak myśli sobie: Aha, codziennie będą mnie karmić. Tymczasem w sobotę ugotowano z kurczaka rosół. Na czym budowane są współczesne dedukcyjne teorie ontologiczne? („od ogółu do szczegółu”, synteza) – trzymając się russellowskiej przypowieści: aby zjeść rosół trzeba znaleźć kurczaka i go utuczyć (medialnie?); problem w tym, że każdy wynaleziony kurczak (ortogeneza, teorie „wieloświatów”, „strun”, „M-teoria”) okazuje się plastikową atrapą***.

** Że aprioryczne metody dociekań zawodzą, pokazuje też tak bliski mi przez całe lata przykład smoleński: dedukując, iż piloci zeszli poniżej swych uprawnień, jedni twórcy „teorii smoleńskiej” znaleźli „brzozę” a inni „bombę”: rosół z tych kurczaków śmierdzi (z kolei jednak indukcjoniści, wykazujący fałszywy obraz katastrofy, w ogóle nie mają rosołu, bo ich kurczak zdechł z braku pokarmu). Tak to jest z nauką – niezbędną w opisie rzeczywistości (acz przecież intencjonalnym, jak zauważa Husserl, a przed nim Berkeley, zatem subiektywnym: poznanie okazuje się temporalne i zrelatywizowane do konkretnych okoliczności), a nawet w jej projektowaniu (postęp naukowo-techniczny) - a bezradną w stosunku do abstraktów.

Zdroworozsądkowo przykład ujmując: mamy do czynienia z hipotezami („religiami smoleńskimi”); zamiast więc toczyć spory o to, czyja jest „jedynie prawdziwa” - należy poczekać na nowe fakty (świeższe „kurczaki”), choć widać wyraźnie, że jest to czekanie na Godota: z wielką niecierpliwością oczekuję jednak na werdykt prokuratury Pasionka, by się dowiedzieć, gdzie tego zaaresztowanego Godota się przetrzymuje (tj. - czym się nie zajęła)…

*** powodem tych klęsk jest coś, co na użytek tego wywodu nazwałbym „Paradoksem postępu”: rozwój cywilizacyjny przynosi nam nie tylko rozwój techniczny czy wzrost komfortu bytowania – także przecież (bo populacja się z tych powodów powiększa) wzrost liczby ludzi wyżej (i na ogół kierunkowo) wykształconych, chcących mieć z tego tytułu coś do powiedzenia. Paradoks stanowi spostrzeżenie, iż im więcej specjalistów, tym mniej oświeconych: „coś za coś” – chciałoby się powiedzieć - czas aktywności ludzkiej nie jest z gumy! A w tym szczebiocie (bo „śpiewać każdy może”) rodzą się rozmaite upiory i co rusz straszą i tumanią.