Niezłomny socjalista

Kazimierz Pużak, urodzony w 1883 roku w Tarnopolu, od 1903 roku związany był z Polską Partia Socjalistyczną. W latach 1905-1906 był członkiem Organizacji Bojowej PPS, a w 1911 roku zostaje aresztowany przez władze rosyjskie i następnie skazany na osiem lat więzienia w twierdzy Szliselburskiej oraz dożywotnie zesłanie na Sybir. Po rewolucji lutowej został zwolniony z więzienia i powrócił do Polski. W 1920 roku został wiceprzewodniczącym Wydziału Wojskowego PPS oraz wiceprzewodniczącym Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy. Jesienią 1921 roku zostaje sekretarzem generalnym PPS, którą tą funkcję będzie pełnił nieprzerwanie do marca 1945 roku.

 

We wrześniu 1939 roku Pużak uczestniczył w tworzeniu Głównej Rady Politycznej, struktury politycznej powołanej z inicjatywy Michała Tokarzewskiego przy Służbie Zwycięstwu Polski. W styczniu 1944 roku zostaje przewodniczącym Rady Jedności Narodu – parlamentu Polski podziemnej.

27 marca 1945 roku Pużak wraz z towarzyszami zostaje porwany i wywieziony do Moskwy i umieszczony na Łubiance. W przeciągu 80. dni śledztwa był przesłuchiwany ponad 140 razy – czeliści próbowali go złamać jednak, jak sam określił był „zbyt starym wróblem, który nie jedno widział i przeżył”, aby ulec tej presji.

 

16 czerwca 1945 roku w ręczono mu akt oskarżenia, w którym zarzucono mu akty terroru, tworzenie tajnych organizacji przestępczych oraz zdradę ojczyzny (sic!). W trakcie procesu „na ogół mówił mało i nie przyznał się do winy”. W mowie końcowej prokurator Rudenko , wytknął Pużakowi, że jest recydywistą – tym samym podkreślił iunctim między ZSRS a Rosją carską.

 

Ostatecznie Kazimierz Pużak został skazany na 1,5 roku więzienia, co było „niewspółmierne w stosunku do aktu oskarżenia”. Stary socjalista został umieszczony w jednej celi z siedmioma innymi skazanymi, w tym z Franciszkiem Urbańskim, który na procesie odegrał haniebną rolę, oskarżając Pużaka o posiadanie „przekonań faszystowsko-reakcyjnych”, wrogi stosunek do Moskwy oraz kierowanie „robotą wywrotową”. Propozycja Pużaka zwołania Sądu Obywatelskiego w sprawie Urbańskiego nie spotkała się z poparciem reszty współwięźniów. Jak skomentował to Pużak: „Oczekiwanie amnestii przyćmiewało potrzebę uczuć etycznych”.

 

1 listopada 1945 roku Pużak, Bagiński i Zwierzyński (czterej inni zostali zwolnieni wcześniej) zostali poinformowani o udzieleniu im indywidualnej amnestii. Po oddaniu rzeczy osobistych zostali odwiezieni do poselskiego poselstwa w Moskwie, które – z racji przypadającego święta, było nieczynne. Władze sowieckie nie raczyły poinformować strony polskiej o planie objęcia amnestią trzech więźniów Łubianki.

 

Ostatecznie 4 listopada 1945 roku trójka byłych więźniów opuściła stolicę Sowietów, udają c się pociągiem w kierunku „nowej granicy nad Bugiem”. Po przyjeździe do Warszawy Pużak został zawieziony do siedziby UB przy ulicy Środkowej na Pradze, gdzie został poddany wielogodzinnemu przesłuchaniu, w trakcie którego został poinformowany, iż jako recydywista pozostanie pod nadzorem urzędu bezpieczeństwa.

 

Po zwolnieniu Pużak spotkał się ze swoimi kolegami z PPS i w trakcie rozmowy o przyszłości partii opowiedział się za utworzeniem odrębnej organizacji socjalistycznej opartej na programie podziemnej WRN. Jednocześnie przeciwny był koncepcji Zygmunta Żuławskiego – zjednoczenia wszystkich odłamów ruchu socjalistycznego, uważając, iż jakakolwiek współpraca z fałszywą, prokomunistyczną PPS byłaby złamaniem zasad niepodległościowej tradycji polskiego ruchu socjalistycznego.

 

W styczniu 1946 roku powołano w Warszawie Krajowy Ośrodek WRN, którego przewodniczącym został Kazimierz Pużak. Organizacja pozostawała w konspiracji, a jej luźna struktura oparta została na kontaktach osobistych.

 

Po „wygranych” wyborach w styczniu 1947 roku, komuniści przystąpili do likwidacji resztek niezależności PPS. 4 czerwcu 1947 roku Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego wydało nakaz rewizji w mieszkaniu Pużaka, „mając na względzie, ze zachodzi konieczność wykrycia dowodów przestępstwa, ewentualnie przedmiotów pochodzących z przestępstwa o działalności przeciwpaństwowej”. Przeprowadzona w dniu następnym rewizja, w trakcie której znaleziono 1200 dolarów,  zakończyła się aresztowaniem Kazimierza Pużaka, który został osadzony w więzieniu mokotowskim. W trakcie śledztwa na wszystkie pytania odpowiadał „nie”, „o niczym nie wiedziałem”, „do niczego się nie przyznaję” . Nie przyniosły efektu nieustanne przesłuchiwania prowadzone przez osławionych oficerów śledczych: Duszę, Kaca i Lityńskiego.

 

O aresztowaniu Pużaka oraz jego współpracowników poinformował „Robotnik” w dniu 8 czerwca, w artykule, w którym podkreślono, iż „organizacja WRN dostarczała wywiadowi zagranicznemu materiałów szpiegowskich i współdziałała w organizowaniu aktów terrorystycznych. (…) Działalność WRN wymierzona przeciw ustrojowi demokratycznemu (..) była ściśle skoordynowana z innymi podziemnymi organizacjami faszystowskimi”.