Nasza marka

W dzisiejszym "Dzienniku" R. Krasowski wyraża zdziwienie, że projekt polityczny zwany powszechnie Unią Europejską przechodzi kryzys, i najtęższe głowy nie bardzo wiedzą, jak ten proces odwrócić.

Przywołując zamieszczony w tym samym wydaniu "Dziennika" wywiad z J. Habermasem, Krasowski oskarża narodowych polityków o małoduszność, brukselską biurokrację o arogancję, a zwykłym Europejczykom wytyka niedojrzałość i niewdzięczność. Niestety — bije na alarm — nie potrafimy wyzwolić się z okowów państwa narodowego, nie zdołaliśmy porzucić krajowych partykularyzmów, wreszcie — nie jesteśmy skłonni uwierzyć w unijny patriotyzm i europejską tożsamość.

Cóż zrobić — złośliwie można się poznęcać nad autorem — przecież trudno zawierzyć swój los czemuś, co jest mrzonką, fantomem, mirażem. O ile koncepcja wspólnego rynku i kooperacji gospodarczej trzyma się jakoś kupy i dobrze zaprojektowana może przyczynić się do bogacenia ludzi, o tyle owa tożsamość i unijny patriotyzm, to jest już jakaś bujda na resorach. Unia Europejska od początku była ufundowana w oparciu o balans i hamowanie wpływów niemieckich i francuskich, a państwa członkowskie, obok zdefiniowania i realizacji celów wspólnotowych, cały czas zaciekle walczyły o własne interesy narodowe i pozycję geopolityczną. Nikt tego nie krył, nikt się tego nie wstydził (no, może poza nami).

Do budowania swojego międzynarodowego statusu rządy Francji, Niemiec i Wielkiej Brytanii wykorzystywały również instytucje unijne; poprzez udział w podejmowaniu decyzji, presję i obietnice modelowały rzeczywistość, która nie była obojętna dla innych państw członkowskich. Jest to zresztą w pełni zrozumiałe i naturalne. Nie da się zmienić natury wilka albo oduczyć kozy nawyków żywieniowych. Dopóki unijna polityka skupiała się na kwestiach gospodarczych, sprawy były w miarę czytelne i gracze mogli rozpoznać co ryzykują i na czym może polegać ich zysk. W momencie, kiedy pojęcie Unii Europejskiej (Wspólnot Europejskich) zreinterpretowano, kiedy współpraca zaczęła obejmować coraz szersze dziedziny życia społecznego, w tym pojawiła się konieczność integracji w obszarach nie mających nic wspólnego z przepływem towarów i usług, do dyskusji o Europie przestały starczać dotychczasowe modele i aparatura pojęciowa.

Niepokój R. Krasowskiego dobrze oddaje fragment tekstu, w którym autor obwinia intelektualistów (zakładam, że to są ci intelektualiści, którzy jednocześnie nie są autorytetami), pisząc: "Mimo sukcesów i szans na kolejne entuzjazm dla integracji straciły nawet elity wiedzy i kultury. Choć przez całe stulecia potrafiły być kosmopolityczne, operacja przejścia granicy narodu, aby zatrzymać się na kontynencie, nie powiodła się. Nie ma inteligenckiej lojalności kontynentalnej. Ze zdumieniem odkrywam, że rzymskie miecze i chrześcijańska woda święcona miały dla elit większy powab i silniej je integrowały niż idea zjednoczonej na gruncie rozumu Europy. Gdyby Kant tego dożył, pewnie by się powiesił."

O Kancie się nie wypowiadam, bo co ja skromny referent mogę wiedzieć. Jeżeli natomiast chodzi o "miecz" i "wodę święconą"... hmmm... — warto, aby pan, panie Krasowski, ze swoim "rozumem jednoczącym Europę" znał jednak swoje miejsce w szeregu. O sile takiego i tym podobnych rozumów pewien znany pisarz opowiedział następującą dykteryjkę:

" — [...] niepokoi mnie zagadnienie: skoro nie ma Boga, to kto kieruje życiem człowieka i w ogóle wszystkim, co się dzieje na świecie?

— O tym wszystkim decyduje człowiek – Berlioz pośpieszył z gniewną odpowiedzią na to, trzeba przyznać, niezupełnie jasne pytanie.

— Przepraszam – łagodnie powiedział nieznajomy – po to, żeby czymś kierować, trzeba bądź co bądź mieć dokładny plan, obejmujący jakiś możliwie przyzwoity okres czasu. Pozwoli więc pan, że go zapytam, jak człowiek może czymkolwiek kierować, skoro pozbawiony jest nie tylko możliwości planowania na choćby śmiesznie krótki czas, no, powiedzmy, na tysiąc lat, ale nie może ponadto ręczyć za to, co się z nim samym stanie następnego dnia? Bo istotnie – tu nieznajomy zwrócił się do Berlioza – proszę sobie wyobrazić, że zaczyna pan rządzić, sobą i innymi, że tak powiem – dopiero zaczyna się pan rozsmakowywać i nagle okazuje się, że ma pan... kche... kche... sarkomę płuc... – I cudzoziemiec uśmiechnął się słodko, jak gdyby myśl o sarkomie płuc sprawiła mu przyjemność. – Tak, sarkoma – po kociemu mrużąc oczy powtórzył dźwięczne słowo – i pańskie rządy się skończyły! Interesuje pana już tylko los własny, niczyj więcej! Krewni zaczynają pana okłamywać. Pan czuje, że coś jest nie w porządku, pędzi pan do uczonych lekarzy, potem do szarlatanów, a w końcu, być może, idzie pan nawet do wróżki. Zarówno to pierwsze, jak to drugie i to trzecie nie ma żadnego sensu, sam pan to rozumie. I cała historia kończy się tragicznie – ten, który jeszcze niedawno sądził, że o czymś tam decyduje, spoczywa sobie w drewnianej skrzynce, a otoczenie, zdając sobie sprawę, że z leżącego żadnego pożytku mieć już nie będzie, spala go w specjalnym piecu. A bywa i gorzej – człowiek dopiero co wybierał się do Kisłowodska – tu cudzoziemiec zmrużonymi oczyma popatrzył na Berlioza – zdawałoby się głupstwo, ale nawet tego nie może dokonać, bo nagle, nie wiedzieć czemu, poślizgnie się i wpadnie pod tramwaj! Czy naprawdę uważa pan, że ten człowiek sam tak sobą pokierował? Czy nie słuszniej byłoby uznać, że pokierował nim ktoś zupełnie inny? – tu nieznajomy zaśmiał się dziwnie.

Berlioz z wielką uwagą słuchał nieprzyjemnego opowiadania o sarkomie i tramwaju i zaczęły go dręczyć jakieś trwożne myśli. «Nie, to nie cudzoziemiec... to nie cudzoziemiec... – myślał – to jakiś przedziwny facet... ale kim on w takim razie jest?»

— Ma pan, jak widzę, ochotę zapalić? – nieznajomy zwrócił się niespodziewanie do Bezdomnego. – Jakie pan pali?

— A co, ma pan do wyboru? – ponuro zapytał poeta, któremu skończyły się papierosy.

— Jakie pan pali? – powtórzył nieznajomy.

— «Naszą markę» – z nienawiścią odpowiedział Bezdomny.

Nieznajomy niezwłocznie wyciągnął z kieszeni papierośnicę i podał ją Bezdomnemu:

— «Nasza marka»..."