Rarańcza 1918

Sto lat temu, 15 lutego 1918, Druga Brygada Legionów stoczyła swoją drugą bitwę pod Rarańczą (pierwsza miała miejsce 17 czerwca 1915), ostatnią bitwę pod znakiem legionowym.

W lipcu 1917, po odmówieniu przysięgi na dochowanie sojuszu z Niemcami i Austrią, Legiony Polskie zostały rozformowane, a większość legionistów, z Piłsudskim na czele, została uwięziona lub  internowana. Jedynie II Brygada złożyła przysięgę i została ponownie wysłana na Bukowinę, obecnie jako Polski Korpus Posiłkowy.  Ta ostatnia formacja legionowa uważała się za część Wojska Polskiego i nosiła ten sam mundur i odznaki, co Polska Siła Zbrojna, czyli Wojsko Polskie tworzone pod okupacją niemiecką w Królestwie Polskim. Brygada została rozmieszczona w Mamajowcach i Łużanach, na zachód od Czerniowiec.

Linia frontu na pograniczu bukowińsko-besarabskim pokrywała się z granicą austriacko-rosyjską z 1914 roku i była obecnie obsadzona jedynie przez wojsko austriackie, ponieważ Rosjanie od roku (od rewolucji marcowej 1917) rozchodzili się do domu. Od 24 stycznia 1918 leżąca po drugiej stronie frontu Mołdawia była niezależna, a na jej terenie już od 8 stycznia przebywały wojska rumuńskie.

              9 lutego 1918 roku państwa centralne podpisały w Brześciu Litewskim traktat pokojowy z Ukrainą (niepodległą od 25 stycznia), w którym oddawały jej Ziemię Chełmską (m.in. powiaty Chełm, Zamość, Tomaszów i Hrubieszów oraz część Podlasia). Te ziemie były częścią Królestwa Polskiego od czasu jego ustanowienia w 1815 roku, od 5 listopada 1916 roku formalnie niepodległego, sojusznika Niemiec i Austrii. Oderwanie tej istotnej części Królestwa było ostatnią kroplą, która dopełniła czary goryczy legionistów. Również Rada Regencyjna Królestwa Polskiego zaprotestowała zdecydowanie przeciwko temu „nowemu rozbiorowi Polski” i uznała się za pełniącą tymczasową władzę w Polsce wyłącznie z woli narodu polskiego, a nie okupantów.

Praktycznie Chełmszczyzna była pod okupacją austriacką i nigdy nie została Ukrainie przekazana. Jednak w lutym 1918 roku wiadomość o tej zdradzie „sojuszników” wywołała dramatyczną reakcję w Brygadzie. Legioniści postanowili przejść linię frontu i połączyć się z I, II lub III Korpusem Wojska Polskiego formowanego na terenie byłej Rosji (Białoruś, Ukraina, Mołdawia).  Dowódca II Brygady, płk. Józef Haller zaakceptował plan.  Dowódca Polskiego Korpusu Posiłkowego, gen. Zygmunt Zieliński zdecydował pozostać w służbie austriackiej i został aresztowany przez kapitana Góreckiego, żeby Austriacy nie mogli mu zarzucić współpracy z „buntownikami”. 15 lutego  Brygada pod pozorem manewrów wymaszerowała z miejsc zakwaterowania i szła w kierunku Rarańczy. Zastępujące jej drogę oddziały austro-węgierskie po krótkiej walce zostały rozbite i Brygada przeszła okopy pod Rokitną, pamiętną z szarży 2 szwadronu w czerwcu 1915. Poległo 16 legionistów, straty austriackie były dużo większe, w tym 3 oficerów zastrzelonych przez mjr. Łukoskiego, por. Spiechowicza i  ppor. Mierzwińskiego.

Hallerowi udało się przeprowadzić około 2000 żołnierzy piechoty,  czyli około połowy stanu. Całe tabory, artyleria, kawaleria, oddziały tyłowe zostały odcięte. Ich żołnierze zostali uwięzieni przez Austriaków i oskarżeni o zdradę w procesach, które ciągnęły się potem aż do października 1918, do rozpadu monarchii austro-węgierskiej.

 Skierowano się na Chocim i po przejściu Dniestru wkroczono na teren Ukrainy, gdzie panował całkowity chaos, ale nie było tam miejsca dla polskiej armii „eksterytorialnej”. Teren był w większości opanowany przez rosyjskie bandy bolszewickie. Zmieniono więc kierunek i skierowano się na południe, do Mołdawii, gdzie był formowany  II Korpus Polski. Po trzech tygodniach, 6 marca,  Brygada doszła  do jego kwater w rejonie Sorok nad Dniestrem. W międzyczasie, 27 lutego,  Niemcy i Austriacy weszli na teren zachodniej Ukrainy. 9 kwietnia Mołdawia zjednoczyła się ostatecznie z Rumunią, która militarnie podlegała w tym czasie Niemcom. Haller objął dowództwo II Korpusu i poprowadził go do wschodniej Ukrainy, aby uniknąć zbrojnej konfrontacji z Niemcami lub Austrią, co ostatecznie się nie udało i Korpus został rozbity przez Niemców w maju pod Kaniowem.

              Czyn 15 lutego jest odpowiednikiem kryzysu przysięgowego w lipcu 1917 roku. W istocie rzeczy Haller zrobił to samo, co Piłsudski zrobił ponad pół roku wcześniej – ostatecznie i całkowicie zrywając z państwami centralnymi przeszedł na stronę Ententy.