RZECZPOSPOLITA POLSKA, 5/6.X.1939

Chronologia Kampanii Wrześniowej.

23 VIII
Joachim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow podpisują na Kremlu, w obecności Józefa Stalina, pakt o nieagresji między Związkiem Radzieckim a Niemcami na lat dziesięć. Do paktu dołączono tajny protokół dodatkowy, w którym faktycznie dokonano rozbioru Polski i państw bałtyckich (w tym Finlandii), określając przyszłe strefy wpływów obu stron podpisujących protokół "w wypadku przekształceń terytorialno-politycznych terenów wchodzących w skład państw bałtyckich (...) [i] państwa polskiego".

24 VIII
Rozpoczyna się w Polsce tajna mobilizacja kartkowa, która obejmuje 75% stanu Wojska Polskiego (WP). Incydenty na granicy polsko-niemieckiej stają się coraz częstsze.

25 VIII
W Londynie podpisany zostaje układ o wzajemnej pomocy między Polską a Wielką Brytanią, w którym obie strony zapewniały o wzajemnej pomocy w wypadku zaatakowania któregoś z państw przez "jedno z mocarstw europejskich". Układ uzupełniono o tajny protokół, w którym wyjaśniano, że przez określenie "jedno z mocarstw europejskich" należy rozumieć Niemcy. Do Gdańska przybył pancernik "Schleswig-Holstein".

29 VIII
Rząd polski podejmuje decyzję, że minister spraw zagranicznych Józef Beck nie uda się do Berlina, mógłby go bowiem spotkać los Emila Hachy. Polska ogłasza mobilizację powszechną, po czym, pod naciskiem ambasadorów Francji i Wielkiej Brytanii, wstrzymuje ją. Adolf Hitler w rozmowie z ambasadorem Wielkiej Brytanii w Niemczech żąda przyłączenia do Niemiec Gdańska i Pomorza.

30 VIII
Obwieszczenie o mobilizacji powszechnej w Polsce.

31 VIII
ORP Błyskawica, Grom i Burza udają się do Anglii (plan "Pekin") A. Hitler wydaje ściśle tajną dyrektywę nr 1 do prowadzenia wojny, w której wyznacza godzinę 4.45 1 września jako moment ataku na Polskę. O 18.30 odbywa się ostatnia rozmowa ambasadora Polski w Niemczech J. Lipskiego z ministrem J. Ribbentropem. O 21.00 niemieckie radio nadaje tekst ultimatum wobec Polski, zaś radziecka agencja prasowa TASS informuje o wzmocnieniu garnizonów na zachodniej granicy ZSRR. Przebrani Niemcy pozorują atak polskich jednostek na radiostację w Gliwicach, oskarżając następnie Polskę o wtargnięcie polskich oddziałów w głąb Niemiec.

1 IX
O 4.45 Niemcy, bez wypowiedzenia rozpoczynają wojnę z Polską. Pancernik Schleswig-Holstein ostrzeliwuje Westerplatte, lotnictwo atakuje lotniska, węzły komunikacyjne oraz obiekty cywilne. Oddziały lądowe wkraczają do Polski z czterech kierunków: z Prus Wschodnich, Pomorza Zachodniego, Dolnego Śląska i z Górnego Śląska. 4.50: atak na Pocztę Polską w Gdańsku (skapitulowała po 14 godzinach). 5.30: pierwszy samolot Luftwaffe strącony przez ppor. W. Gnysia z III/2 dywizjonu armii "Kraków". 6.00 - 8.00: opanowanie Gdańska i przyłączenie go do Niemiec. 7.00: depesza J. Becka do ambasadorów Francji i Wielkiej Brytanii z żądaniem pomocy dla Polski. Edward Rydz-Śmigły mianowany zostaje wodzem naczelnym. Od rana trwa bitwa graniczna: niemieckie uderzenie z Prus Wschodnich załamuje się pod Mławą (broni jej armia "Modlin"); nad Brdą niemiecki XIX korpus pancerny H. Guderiana wdziera się w obronę armii Pomorze; armia "Łódź" niszczy ok. 70 czołgów niemieckich koło Kłobucka. Wieczorem Niemcy dokonują pierwszych egzekucji. Ambasadorowie Francji i Wielkiej Brytanii wręczają J. Ribbentropowi oświadczenie, w którym ostrzegają Rzeszę, że jeśli nie wstrzyma agresji, to Francja i Wielka Brytania spełnią zobowiązania sojusznicze wobec Polski.

2 IX
Wojsko Polskie wycofuje się ze Śląska Sejm akceptuje decyzje władz przestawiające funkcjonowanie kraju na tory wojenne. Kolejne państwa deklarują swą neutralność (w tym Włochy). W Sztutowie Niemcy zakładają obóz przeznaczony do eksterminacji ludności polskiej z terenów Pomorza.

3 IX
Porażka Polski w bitwie granicznej: północne Mazowsze zostaje zajęte przez III armię niemiecką; większą część Pomorza opanowują oddziały Wehrmachtu; armii "Łódź" grozi okrążenie; armia Kraków znajduje się w odwrocie. W porcie helskim tonie ORP Wicher, a Gryfa trawi pożar. Warszawa przygotowuje się do obrony. O 11.15 premier Wielkiej Brytanii N. Chamberlain informuje o stanie wojny między Wielką Brytanią a Niemcami. O 17.00 wojnę Niemcom wypowiada Francja.

4 IX
Decyzja o częściowej ewakuacji rządu, urzędów centralnych, skarbca Banku Polskiego i przedstawicielstw obcych z Warszawy w kierunku Lublina.

5 IX
Wódz naczelny wydaje armiom "Pomorze", "Poznań", "Łódź" i "Modlin" rozkaz wycofania się w kierunku Warszawy. Armie "Kraków" i "Karpaty" miały cofnąć się za San w celu stworzenia nowej ciągłej linii frontu. Zajęcie Piotrkowa. Niemcy przekraczają Wartę. Prezydent Ignacy Mościcki udaje się do Lublina. Niemcy zajmują Bydgoszcz.

6 IX
W centrum frontu Niemcy przystępują do rozstrzygającego uderzenia. W Warszawie prezydent Stefan Starzyński powołuje Straż Obywatelską. W nocy z 6 na 7, E. Rydz-Śmigły przenosi swoją kwaterę do Brześcia nad Bugiem.

7 IX
O 2.00 rząd opuszcza Warszawę, udając się do Łucka. Westerplatte kapituluje.

8 IX
Rydz-Śmigły podejmuje decyzję o przegrupowaniu całości sił polskich do Małopolski Wschodniej i oparciu obrony na rzekach Bug-Wisła-San. XIX korpus pancerny H. Guderiana zostaje zatrzymany pod Wizną. Niemcy zajmują Jasło, Krosno, Duklę, a na północy: Brok i Ostrów Mazowiecką. Niemieckie jednostki pancerne docierają do zachodnich krańców Warszawy, gdzie zostają zatrzymane przez polskie oddziały i ludność cywilną Francuzi rozpoczęli działania zaczepne w rejonie Saarbruecken, posunęli się 20 km w głąb Niemiec tracąc 27 żołnierzy.

9 IX
Niemiecki XXII korpus pancerny osiągnął San, zaś wojska polskie otoczone w łuku Wisły poniosły klęskę. Wieczorem na skrzydło VIII armii niemieckiej nacierającej na Warszawę z zachodu uderzyły oddziały armii "Poznań" i "Pomorze" pod dowództwem gen T. Kutrzeby. Rozpoczęła się bitwa nad Bzurą. Niemcy zajmują Poznań.

10 IX
W bitwie nad Bzurą Polacy zajmują Piątek, Łęczycę i Wzgórze św. Małgorzaty. Pada ostatni schron pod Wizną. Samodzielna Grupa Operacyjna "Narew" zostaje okrążona pod Zambrowem. Armia "Modlin" rozpoczyna odwrót znad Bugu.

11 IX
Sztab naczelnego wodza przygotowuje "Wytyczne do koncentracji sił własnych na południu". Zamierzano ściągnąć możliwie dużo wojska "w kierunku na Małopolskę wschodnią" dla zapewnienia połączenia z Rumunią. Niemcy docierają na odległość 70 km od Brześcia nad Bugiem, w związku z czym marszałek Rydz-Śmigły przenosi się do Włodzimierza Wołyńskiego. Nad Bzurą Polacy starają się przełamać niemiecki opór pod Ozorkowem, Strykowem i Głownem. Do niewoli dostaje się 1500 Niemców. Dowódca VIII armii niemieckiej powiadamia dowództwo Wehrmachtu, że sytuacja nad Bzurą przybiera formy kryzysu.

12 IX
Nad Bzurą Niemcy przechodzą do kontrnatarcia. Niemieckie uderzenie na Lwów zostaje odparte przez obrońców miasta. W Ołyce, w zamku Radziwiłłów prezydent, marszałek i minister J. Beck podejmują decyzję o ewakuacji władz za Dniestr. J. Beck depeszuje do ambasadorów polskich w W. Brytanii i we Francji: "wzburzenie ludności cywilnej, która poniosła olbrzymie straty w rannych i zabitych publicznie oskarża Anglię i Francję o niedotrzymanie zobowiązań". Ambasador radziecki Nikołaj Szaronow wyjeżdża z Krzemieńca do Szepietówki w ZSRR. J. Ribbentrop depeszuje do posła Niemiec w Bukareszcie, by ten wymusił na rządzie rumuńskim internowanie resztek armii polskiej i rządu.

13 IX
Oddziały armii "Łódź" kierują się do twierdzy w Modlinie. Samodzielna Grupa Operacyjna "Narew" przestaje istnieć, a wziętych do niewoli jeńców Niemcy rozstrzeliwują. Polacy opuszczają Gdynię i wycofują się na Kępę Oksywską. W rejonie Brześcia nad Bugiem gen. Franciszek Kleeberg rozpoczyna koncetrację swojej grupy. Niemcy bombardują Warszawę. Nasila się eksterminacja polskiej ludności cywilnej. Litwa odrzuca niemieckie propozycje zaatakowania Polski.

14 IX
Armie "Poznań" i "Pomorze" nacierają przez Łowicz na Skierniewice. Łowicz zostaje zdobyty, po czym oddziały armii "Pomorze" wycofują się zeń i zajmują pozycje obronne nad Bzurą. W bitwie nad Bzurą inicjatywę przejmują Niemcy. Wojska III armii niemieckiej zamykają od wschodu pierścień okrążający Warszawę. Oddziały niemieckie zajmują Przemyśl. Niemcy zatapiają trzy trałowce w Jastarni.

15 IX
Polacy odpierają wojska niemieckie atakujące twierdzę Modlin, zadając im znaczne straty. Estonia internuje w Tallinie polski okręt podwodny ORP Orzeł, który zawinął do portu aby wyokrętować chorego dowódcę i dokonać napraw.

16 IX
Załamuje się niemieckie natarcie na forty brzeskie. Niemiecka kolumna pancerna forsuje Bzurę i odcina część wojsk polskich. Armia "Małopolska" wyrusza spod Przemyśla do Lwowa. Pod Jaworowem rozbija pułk SS "Germania". Warszawiacy odpierają kolejne natarcie od wschodu. Pożar ogarnia Dworzec Główny, Szpital PCK i elektrownię. Gen. J. Rommel odmawia przyjęcia polskich parlamentariuszy. W nocy z 16 na 17 załoga Cytadeli w Brześciu, ze względu na brak amunicji, wydostaje się z okrążenia i udaje się w kierunku Janowa Lubelskiego.

17 IX
O 3.00 zastępca komisarza spraw zagranicznych, W. Potiomkina przekazuje ambasadorowi polskiemu w ZSRR notę, w której powiadamiano o wkroczeniu na wschodnie tereny Polski Armii Czerwonej, uzasadniając to wewnętrznym załamaniem się Polski, faktycznym zanikiem władz państwowych. Ambasador, W. Grzybowski, nie przyjął noty. O świcie oddziały rosyjskie przekraczają granicę Polski od Połocka po Kamieniec Podolski. Wojska niemieckie zamykają w rejonie Włodawy, Chełma i Zamościa pierścień okrążenia wokół polskich oddziałów w centralnej Polsce. Armie "Poznań" i "Pomorze" próbują wyrwać się z okrążenia i przedrzeć przez Puszczę Kampinoską do Warszawy i Modlina. W lasach janowskich pod Lwowem Niemcy atakują bez rezultatu oddziały armii "Małopolska". Obrona Warszawy odpiera silny atak wzdłuż szosy grochowskiej. Płonie Zamek Królewski i Katedra św. Jana. Uszkodzony ORP Sęp zostaje internowany w szwedzkim porcie Stavsnas. W Kutach prezydent I. Mościcki, naczelny wódz E. Rydz-Śmigły, premier F. Sławoj-Składkowski i minister J. Beck podejmują decyzję opuszczenia kraju i redagują orędzie Prezydenta RP, uzasadniające decyzję. Marszałek Rydz-Śmigły nakazuje oddziałom wycofać się do Węgier lub Rumunii najkrótszymi drogami. Zakazuje walki z oddziałami radzieckimi, chyba że w obronie własnej. Przed północą prezydent I. Mościcki w towarzystwie J. Becka opuszcza Polskę przez most na Czeremoszu.

18 IX
Po północy most przekraczają E. Rydz-Śmigły, oficerowie naczelnego dowództwa i sztabu oraz gen T. Kasprzycki z podległymi ogniwami MSWojsk. 38 Dywizja Piechoty toczy zacięte walki o Janów. Wieczorem Niemcy ostatecznie zajmują zniszczone miasto. O 3.00 ORP Orzeł ucieka z portu w Tallinie, po czym rozpoczyna patrolowanie na środkowym Bałtyku. W Stavsnas internowany zostaje ORP Ryś. Z urzędu pocztowego w Czerniowcach (Rumunia) nadany zostaje tekst orędzia I. Mościckiego do narodu: "Stanęliśmy nie po raz pierwszy w naszych dziejach w obliczu nawałnicy, zalewającej nasz kraj z zachodu i wschodu. Polska, sprzymierzona z Francją i Anglią, walczy o prawo przeciwko bezprawiu, o wiarę i cywilizację przeciwko bezdusznemu barbarzyństwu, o dobro przeciwko panowaniu zła na świecie (?). Z przejściowego potopu uchronić musimy uosobienie Rzeczypospolitej i źródło konstytucyjnej władzy. Dlatego, choć z ciężkim sercem, postanowiłem przenieść siedzibę Prezydenta rzeczypospolitej i naczelnych władz państwa na terytorium jednego z naszych sojuszników". Władze rumuńskie wprowadzają ograniczenia swobody poruszania się polskich polityków i wysokich oficerów, rozmieszczając ich w różnych częściach kraju. Szeregowców i wojskowych skierowano do obozów dla internowanych.

19 IX
Gen. K. Sosnkowski nakazuje swoim oddziałom przebić się z rejonu Brzuchowic do Lwowa. Do miasta dociera grupa ok. 100 żołnierzy. Po niepowodzeniu natarcia, generał udaje się w cywilnym przebraniu do granicy. Kolejne niemieckie natarcie na twierdzę Modlin załamuje się. Upada Kępa Oksywska, zaś Armia Czerwona zajmuje Wilno. W nocy z 19 na 20 oddziały zgrupowania gen. T. Piskora zaprzestają walki.

20 IX
Zaczyna się dwudniowa bitwa o Grodno z oddziałami Armii Czerwonej.

21 IX
Polacy przekazują Rosjanom Lwów. 25 Dywizja Piechoty (armia "Poznań") stacza zacięty bój w rejonie Młocin. Gen F. Kleeberg zmienia nazwę swojego zgrupowania na SGO "Polesie" i podejmuje decyzję marszu na Warszawę. Armia Czerwona zajmuje Grodno i Kowel. Nota rządu rumuńskiego uzasadniająca internowanie rządu polskiego.

21-22 IX
Nie rozstrzygnięta bitwa pod Cześnikami oddziałów Frontu Północnego (39 DP) z IV dywizją lekką i XXVII DP

22 IX
Armia gen. E. Przedrzymirskiego-Krukowicza atakuje VIII korpus gen. E. Buscha pod Tomaszowem Lubelskim Bitwa 101. pułku ułanów (mjr S. Żakowski) z oddziałami Armii Czerwonej pod Kłodziowcami nad Czarną Hańczą. Obie strony poniosły znaczne straty, ułani przebili się przez pierścień wojsk radzieckich do granicy litewskiej. Egzekucja 50 żołnierzy Batalionu Obrony Narodowej w cegielni Boryszew (pow. Sochaczew). Niemcy rozstrzeliwują pierwszą grupę 80 psychicznie chorych ze szpitala w Kocborowie. W Rzeszowie rozpoczyna się masowa deportacja Żydów za San. Komunikat radziecko-niemiecki w sprawie linii demarkacyjnej, która przebiegała rzekami: Pisą do jej ujścia do Narwii, następnie Narwią do ujścia do Bugu i wreszcie Bugiem do jego ujścia do Wisły.

23 IX
Niemcy otaczają oddziały Frontu Północnego. Gen. S. Dąb-Biernacki rozwiązuje dowództwo i sztab frontu.

24 IX
Warszawa zostaje ostrzelana silnym ogniem artylerii. Płonie Politechnika, pałac Krasińskich, budynek Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych. Po unieruchomieniu filtrów i elektrowni brakuje wody i energii elektrycznej.

25 IX
Ponad 400 bombowców uczestniczy w całodziennych nalotach na Warszawę. Płoną: szpital św. Ducha, gmach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Teatr Wielki. Szwedzi internują ORP Żbik w Sundhamn.

26 IX
W Warszawie Rada Wojenna pod przewodnictwem gen. J. Rómmla podejmuje decyzję o zaprzestaniu walki i rozpoczęciu rozmów kapitulacyjnych. Oddziały Frontu Północnego składają broń.

27 IX
Gen. T. Kutrzeba i płk. A. Pragłowski prowadzą na Okęciu rozmowy z gen. Johannesem Blaskowitzem w celu rozpoczęcia pertraktacji w sprawie kapitulacji Warszawy. Od godz. 14.00 trwa zawieszenie broni. Dowództwo obrony miasta wydaje komunikat, w którym uzasadnia kapitulację zniszczeniami dokonanymi w mieście i stratami wśród ludności cywilnej i wśród żołnierzy. Gen. M. Karaszewicz-Tokarzewski zqawiązuje tajną organizację wojskową Służba Zwycięstwu Polski. Kolejne uderzenie niemieckie na Modlin załamuje się. Starcie wojsk gen. Andersa z oddziałami radzieckimi koło Woli Sudkowskiej. Wobec okrążenia i wyczerpania oddziałów, gen. Anders podjął decyzję o ich rozwiązaniu i sformowaniu oddzielnych grup w celu przejścia na Węgry.

28 IX
O 13.15 na terenie fabryki Skoda na Rakowcu gen. T. Kutrzeba i J. Blaskowitz podpisują umowę o kapitulacji Warszawy.
O 14.00 zostaje podpisany w Modlinie protokół o kapitulacji twierdzy na takich samych warunkach jak Warszawa.
Niemcy rozstrzeliwują 500 jeńców i 100 cywilów w Zakroczymiu.

28-29 IX
Grupa wojsk gen. W. Orlik-Rueckemanna (głównie KOP) stoczyła, po prawie dwóch tygodniach walk odwrotowych, bitwę z oddziałami radzieckimi pod Szackiem, po której polskie oddziały odeszły na zachód i przeprawiły się przez Bug.

29 IX
Wojska lądowe i flota niemiecka rozpoczynają zmasowane ataki przeciw Rejonowi Umocnionemu Hel.
W. Mołotow i J. Ribbentrop podpisują w Moskwie traktat o granicach i przyjaźni. Stwierdzają w nim, iż wyłącznym obowiązkiem Niemiec i ZSRR jest odbudowanie ładu i pokoju na terenach byłego państwa polskiego oraz zapewnienie ludności zamieszkującej te tereny pokojowego życia zgodnie z jej charakterem narodowym. W traktacie uregulowano podział stref wpływów obu państw. Podpisano także tajny protokół dotyczący zasad repatriacji ludności niemieckiej z radzieckiej strefy wpływów i oraz Białorusinów i Ukraińców ze strefy niemieckiej. Ustalono także, w kolejnym tajnym protokole, że Litwa wchodzi w strefę wpływów ZSRR, zaś województwo lubelskie i część warszawskiego - przejdą do strefy niemieckiej.

30 IX
W Paryżu zaprzysiężono Władysława Raczkiewicza na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej. Misję utworzenia rządu prezydent powierzył W. Sikorskiemu.
Bitwa dywizji "Kobryń" (SGO "Polesie") z oddziałami Armii Czerwonej pod Milanowem.

1 X
Rada Ministrów nadaje Warszawie na swym pierwszym posiedzeniu w Paryżu order Virtuti Militari.
Na północny wschód od Jastarni, na minie postawionej przez ORP Żbik tonie niemiecki trałowiec M-85.

2 X
Kapitulacja Rejonu Umocnionego Hel.
Stany Zjednoczone oraz Francja uznają prezydenta Raczkiewicza oraz rząd gen. Sikorskiego.

2-5 X
Oddziały SGO "Polesie" stoczyły zwycięską walkę z niemiecką XIII DPzmot.

4 X
Wielka Brytania uznaje objęcie funkcji prezydenta przez W. Raczkiewicza oraz rząd gen. Sikorskiego.

5 X
Gen. Kleeberg podejmuje decyzje o zakończeniu walki. W rozkazie dziennym pisze: "Żołnierze! Z dalekiego Polesia, znad Narwi, z oddziałów, które się oparły demoralizacji - zebrałem Was pod swoją komendę, by walczyć do końca. Chciałem iść najpierw na południe, gdy to się stało niemożliwe, nieść pomoc Warszawie. Warszawa padła, nim doszliśmy. Mimo to nie straciliście nadziei i walczyliście dalej, najpierw z bolszewikami, następnie w pięciodniowej bitwie pod Serokomlą z Niemcami. Wykazaliście hart i odwagę w czasie zwątpień i dochowaliście wierności Ojczyźnie do końca. Dziś jesteśmy otoczeni, a amunicja i żywność są na wyczerpaniu. Dalsza walka nie rokuje nadziei, tylko rozleje krew żołnierską, która jeszcze przydać się może.
Przywilejem dowódcy jest brać odpowiedzialność na siebie. Dziś biorę ją w tej najcięższej chwili - każę zaprzestać dalszej walki, by nie przelewać krwi żołnierskiej nadaremnie. Dziękuję Wam za Wasze męstwo i Waszą karność, wiem, że staniecie, gdy będzie potrzeba. Jeszcze Polska nie zginęła i nie zginie."

6 X
Żołnierze SGO "Polesie" składają broń.

7 X
Dowódca ORP Orzeł podejmuje decyzję udania się do W. Brytanii, dokąd okręt dociera 14 października.