Powstanie obozu w Oświęcimiu

Powstanie obozu w Oświęcimiu
Projekt założenia w Oświęcimiu obozu koncentracyjnego powstał w Urzędzie Wyższego Dowódcy SS i Policji we Wrocławiu, na czele którego stal SS - Gruppenfuhrer Erich von dem Bach - Zelewski. Podległy mu inspektor policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa, SS - Oberfuhrer Arpad Wigand wystąpił z takim projektem w końcu 1939 roku, naglony raportami o przepełnieniu więzień na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim, co utrudniało policji bezpieczeństwa stosowanie terroru represji wobec polskiej ludności. SS - Oberfuhrer Wigand w swej motywacji podkreślił, ze na Śląsku i w Generalnym Gubernatorstwie wzmaga się ruch oporu, wobec czego musza nastąpić aresztowania, a istniejące obozy koncentracyjne nie wystarcza na osadzenie w nich wszystkich zatrzymanych. Wigand wskazał na Oświęcim jako miejsce nadające się pod przyszły obóz koncentracyjny. Uważał, ze w istniejących tam koszarach będzie można zaraz osądzić więźniów. Koszary położone poza obszarem zwartej zabudowy miasta w rozwidleniu rzek Wisły i Soły, w dzielnicy zwanej Zasole umożliwiały ewentualną rozbudowę obozu w przyszłości oraz odizolowanie go od świata zewnętrznego. Dalszy argument stanowiło dogodne połączenie Oświęcimia ze Śląskiem i Generalnym Gubernatorstwem. W pierwszych dniach stycznia 1940 roku inspektor obozów koncentracyjnych SS - Oberfuhrer Richard Gluck skierował do Oświęcimia komisje, której przewodniczył obozu w Sachsenhausen, SS - Sturmbahnfuhrer Walter Eisfeld. W wyniku oględzin komisja orzekła, ze koszary oświęcimskie nie nadają się do urządzenia w nich obozu. Innego zdania był Urząd Wyższego Dowódcy SS i Policji we Wrocławiu, gdyż 25 stycznia 1940 roku szef Głównego Urzędu SS zawiadomił Reichsfuhrera SS Heinricha Himmlera, iż wg meldunku SS - Gruppenfuhrera vin dem Bacha - Zelewskiego "Wkrótce obok Oświęcimia zostanie urządzony obóz, który jest pomyślany jako rodzaj państwowego obozu koncentracyjnego". W dniu 1 lutego 1940 w celu podjęcia ostatecznych decyzji miedzy innymi w sprawie miejsca założenia planowanego obozu Reichsfuhrer SS Himmler zarządził przeprowadzenie inspekcji następujących obiektów: wiezienia policyjnego w Welzheim i obozu przejściowego w Kislau, . obozu we Frauenbergu kolo Admontu, obozu w Sosnowcu i byłych koszar w Oświęcimiu. 21 lutego 1940 roku Gluck zawiadomił Himmlera, ze w wyniku inspekcji ustalono ze dawne polskie koszary artyleryjskie w Oświęcimiu po uzupełnieniu niektórych urządzeń sanitarnych i zmianach budowlanych nadają się na obóz kwarantanny i jeśli tylko rokowania nakazane przez szefa policji bezpieczeństwa w sprawie odstąpienia obiektu przez Wehrmacht dobiegną końca to obóz kwarantanny zostanie natychmiast uruchomiony. W wyniku rokowań generał lotnictwa Halm wyraził 8 kwietnia 1940 roku zgodę na wydzierżawienie oświęcimskich koszar i sporządzenie umowy w sprawie przekazania ich władzom SS.W związku ze sfinalizowaniem pertraktacji miedzy Wehrmachtem a SS przebywała w Oświęcimiu w dniach 18-19 kwietnia 1940 roku kolejna komisja której przewodniczył SS Haumptsturmfuhrer Rudol Hoss, pełniący po Eisfeldzie funkcje kierownika obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. W czasie przejazdu przez Wrocław komisja spotkała się z Wigandem i zapoznała szczegółowo z jego projektem przejściowego obozu kwarantanny dla polskich więźniów przed osadzeniem ich w obozach koncentracyjnych w głębi Rzeszy. Wg projektu Wiganda miał to być obóz dla 10000 więźniów. W wyniku raportu z inspekcji złożonemu Glucksowi przez Hossa, Reichsfuhrer SS Himmler 27 kwietnia 1940 roku wydal rozkaz założenia w Oświęcimiu obozu koncentracyjnego i rozbudowania go silami więźniów. Hoss odkomenderowany przez Glucka ponownie do Oświęcimia przybył tam 30 kwietnia z pięcioma esesmanami by kierować pracami przygotowawczymi. W dniu 4 maja 1940 roku
mianowano go oficjalnie komendantem Konzentrazionlager Auschwitz. Pierwszy szkic generalnego planu rozbudowy obozu oświęcimskiego, zwanego macierzystym był gotowy w ogólnych zarysach juz w czerwcu 1941 roku, ostateczny szczegółowy plan został zatwierdzony przez Główny Urząd Gospodarczo-Administracyjny SS w grudniu 1942 roku i przekazany komendantowi do realizacji juz w trakcie rozbudowy. Teren przewidziany pod rozbudowę graniczył od południa z prowadząca wzdłuż Soły droga Oświęcim- Rajsko i ciągnął się dalej ku północy aż po tory kolejowe biegnące z Oświęcimia do Jawiszowic. Generalny plan rozbudowy przewidywał utworzenie czterech stref. W pierwszej na zachód od obozu przewidziane było osiedle SS z zieleńcami, boiskiem sportowym i ujeżdżalnią koni, w drugiej strefie komendantura, a w jej przedłużeniu teren gospodarczo -przemysłowy (wodociągi, magazyny, warsztaty i inne), w trzeciej graniczącej z komendanturą i terenem gospodarczo- przemysłowym właściwy obóz koncentracyjny, w czwartej graniczącej od zachodu z obozem koszary garnizonowe SS. Na sam obóz wyznaczono obszar długości 1000m i szerokości 400m. Budynki przeznaczone dla więźniów miały tworzyć dwa kompleksy rozdzielone placem. Pierwszy kompleks stanowiły istniejące i przewidziane do rozbudowy budynki murowane obozu macierzystego. Miały się w nim znajdować 33 bloki mieszkalne. Po wyburzeniu budynków gospodarczych i warsztatowych miedzy pierwszym a drugim kompleksem planowano urządzenie dużego placu apelowego. Oba kompleksy miały liczyć łącznie 78 jednopiętrowych budynków mieszkalnych dla więźniów. Realizacje planu rozbudowy obozu macierzystego podjęto w 1941 roku silami więźniów przy wykorzystaniu materiałów budowlanego pochodzącego z rozbiórki wyburzonych domów w dzielnicy Zasole, przystąpiono do budowy 8 budynków jednopiętrowych na palcu apelowym (w miejscu dawnej ujeżdżalni), w 14 budynkach parterowych nadbudowano jedno pietro i wybudowano kuchnie obozowa. Poza drutami ogrodzenia wybudowano budynek administracyjny dla SS. Do jesieni 1944 roku wybudowano most na Sole z drogą prowadzącą do szosy Oświęcim -Kęty-Bielsko i nowa drogę do dworca kolejowego w Oświęcimiu, skanalizowano teren przewidziany pod rozbudowę obozu, rozpoczęto budowę stacji pomp, budynków wodociągowych oraz ciepłowni. Z planowanego drugiego kompleksu pomieszczeń dla więźniów wybudowano 20 budynków jednopiętrowych na tzw. przedłużeniu obozu. Juz wiosna 1944 roku urządzono tam w pięciu budynkach warsztaty i magazyny odzieżowe. Dwa budynki oddano do dyspozycji lekarza SS prof. dra Carla Clauberga. W maju przeniesiono do nich z bloku nr 10 obozu macierzystego stacje eksperymentalna oraz więźniarki - Żydówki przeznaczone do doświadczeń w zakresie sterylizacji. W dalszych blokach umieszczono w październiku 6000 więźniarek przeniesionych z obozu kobiecego w Brzezince. Ponadto wystawiono budynek przyjęć więźniów do obozu. W lecie 1944 roku uruchomiono w nim instalacje do kąpieli oraz komory z aparatura dezynfekcyjna. Zarówno plan rozbudowy obozu jak i jego częściowa realizacja pozwalają na stwierdzenie, ze obóz macierzysty w Oświęcimiu był budowany jako obiekt trwały, który miał w przyszłości służyć przez wiele do wiezienia i unicestwiania przeciwników hitlerowskiej Rzeszy.

artykuł opublikowany powtórnie, pierwsza publikacja w 2005 roku pod adresem:
http://serwisy.ioh.pl/pokaz-dzial/2-wojna-swiatowa/artykuly/powstanie-obozu-w-oswiecimiu