Bitelsówki, prywatki i pocztówki dźwiękowe

Kiedy wspominam lata sześćdziesiąte, trzy rzeczy stają mi przed oczami. Oczywiście pamiętam doskonale i ortaliony, wyparte potem przez płaszcze z laminatu i celofanowe kapturki, które kobiety zakładały podczas deszczu aby uchronić przed niechybnym zniszczeniem misternie wypiętrzone fryzury! Pamiętam spodnie rurki, mozolnie zwężane nogawki i zawsze mnie śmieszące kapelusiki z małym rondem – niby tyrolskie, a raczej bardziej enerdowskie, którymi panowie w wieku mojego ojca kłaniali się szeroko mijając się na plantach. Pamiętam i szpilki mojej mamy, i jej garsonki, rękawiczki, cały ten kram ówczesnej mody.

Opowiadanie " Bitelsówki, prywatki i pocztówki dźwiękowe " pochodzi ze zbioru opowiadań autorstwa mojego przyjaciela]]> Jacka Chruścińskiego]]> pt. "Bania" - za zgodą autora publikuję.

Nie bez powodu umieszczam ten wpis. Wprowadza w atmosferę tamtych lat, by w jego kontekście otworzyć nam oczy na...

Dyskoteka syna UB-eka ( to tytuł kolejnej notki ).

Inspiracją do tej notki był komentarz Kolegi TŁ-a pod moim wpisem...

Taniec ze służbami - w rytmie Disco - link.

Niejako "w temacie" jest też moja notka...

Kraków zapomniany - Fotoplastikon i pocztówki dźwiękowe - link.

Zatem przeczytajcie opowiadanie Jacka, a potem łatwiej będzie otworzyć oczy i pojąć kto stał za pocztówkami i automatami do gry. Kto na scenie, a kto w kulisach rządził.

    Naszą Syrenę z drzwiami otwieranymi od przodu, jak do łapania wiatru! I piękny kabriolet – Wartburg – wujka Staszka, a nawet dyrektorską Wołgę, z rwącym się do skoku jeleniem na masce. Garbate Warszawy na postoju taksówek na linii AB w Rynku i piękną Octavię sąsiadów, rozbitą w kolizji z sowieckim transporterem w 68 roku (skąd on się wziął pod Wrocławiem?). Sapiące wysokoprężnym silnikiem autobusy Jelcze, dziś nazywane „ogórkami” i jeszcze sympatyczniejsze, krótkie, toporne ale wartkie Sany! Wąskotorową kolejkę na Bielany, obsługiwaną przez harcerzy, z małymi wagonikami i równie filigranowymi parowozikami, z których jeden, jedyny zachował się w przedszkolu przy Kopernika. Wysypane żwirem alejki, zadaszone perony, z pobielonymi krawędziami, tłum ludzi w niedzielne przedpołudnie pstrykających zdjęcia z Druhów, Smien czy Startów. Parę buchającą z malutkiej lokomotywy, brata pod krawatem z czerwoną tarczą na rękawie i siatkę pełną kasztanów uzbieranych w alei, aż hen, pod Kamedułami!

   Pamiętam stare, krótkie wozy tramwajowe, tak zwane Gracówki, z winogronami pasażerów wiszącymi na stopniach wagonów. Niemiłosierny pisk kół tramwaju, wpisującego się w ciasny łuk pod Pocztą lub pod Filharmonią (gdzie było kino, chyba „Świt”). Tłumy po meczu Cracovii, szturmujące mini wagonik siedemnastki i zalewające jezdnie na Wolskiej to znaczy Manifestu... och pardon – Piłsudskiego!!! Takie same tłumy zalegające na trawie, wokół przepięknych basenów w Cichym Kąciku i na wałach nad Rudawą.  Facetów w białych chustkach do nosa na głowach, nasłuchujących radiowych wiadomości z Kolibrów i Szarotek. Kobiety wyciągnięte na ręcznikach, posmarowane masłem kakaowym i z przylepionymi na nosach lotkami od klonowych nasion. Zaparkowane pod drzewkami skutery – małe Lambretty, Peugeoty i polskie wspaniałe Osy. Brzęczące silniczkami motorowery: Żaki i Komary, a także dudniące na niskich obrotach potężne Junaki!

   Małego słonika Kingę - chlubę naszego Zoo, która wyrosła potem na ogromnego słonia, choć dla nas dzieciaków zawsze była wielka! Pamiętam olbrzymie balony, bodajże z Semperitu, niesione w pochodzie Pierwszego Maja, kolorowy wąż ludzi, głośniki i niebieskie samochody ZUT-u, prowadzącego megafonizację miasta, marsze i radosny głos spikera (kim był ten gość?), flagi i portrety. Nawet bułki z szynką na stołach, sprzedawane z rana udającym się na pochód! Pamiętam.

   Jednak najbardziej utkwiły mi w pamięci te trzy rzeczy: buty bitlesówy, prywatki i pocztówki dźwiękowe.

   Bitelsówki, zwane w niektórych kręgach rollingstonkami (choć znawcy twierdzą, że te drugie miały inny fason), były na dość wysokim obcasie, najczęściej czarne, często z klamrami, z paskiem, z obowiązkowo zadartym w górę noskiem. Przypominały jako żywo średniowieczne ciżmy! Niegdyś, jak twierdzi prof. Jerzy Madeyski, polskie ciżemki cieszyły się w Anglii wielkim uznaniem. Sprowadzano je w wielkich ilościach i nawet nazywano ten typ buta Cracows. W latach sześćdziesiątych XX stulecia historia zatoczyła koło i teraz my łaknęliśmy brytyjskich butów. Oczywiście, co obrotniejsi szewcy podjęli rodzimą produkcję, pierwszy był chyba na Długiej naprzeciwko Skali. A może ten na Karmelickiej nieopodal Bagateli? Z czasem nawet handel uspołeczniony miał je w swoim asortymencie, ale to nie do końca było to... Trzeba było podginać noski do góry i co najważniejsze podwyższyć obcasy! Flekowanie, bo tak nazywało się nakładanie kolejnych warstw obcasów, było dość pracochłonne i kosztowne. Nie każdego było stać na taką szewską robotę, a i niektórzy szewcy, szczególnie starej daty, buntowali się przeciw takowym wynaturzeniom i odmawiali usługi. Pomysłowi młodzieńcy wycinali ze starego linoleum odpowiednie fleki i samodzielnie, w duchu idei Adama Słodowego, nabijali obcasy. Potem trzeba to było jeszcze opiłować pilnikiem, nadać odpowiedni skos, nabić blaszki i gotowe!

   W takich butach można było śmiało iść na prywatkę. Życie towarzyskie młodych ludzi, było wówczas dość uporządkowane i niezbyt intensywne. Kilka potańcówek w szkole z okazji czegoś tam, jakaś majówka czy inna wycieczka szkolna, parę wyjść z kolesiami do kina (premiery filmowe zdarzały się  rzadko) i właśnie prywatki. To było coś! Można było spróbować przytulić się w tańcu do ukochanej, wymarzonej... Można było napić się z kolegami wina, może nawet trochę wódki. Dziewczyny popijały jakieś wermuty albo likiery, a co bardziej przemyślni młodzieńcy podlewali je koktajlami... Skutki często bywały opłakane. Zresztą tanie wino też nie miało zbyt dobrego wpływu na układ trawienny młodzieży.

   Palono pierwsze papierosy – „Carmeny”, „Mentolowe” (podobno powodowały bezpłodność!), „Dukaty” i „Wawele”, oraz „Płaskie” i „Damskie”. Czasem, niektórzy wzbudzając szmer, częstowali „Belwederami”! Jednak większość kopciła „Silesie”, „Giewonty”, „Mazury” „Grunwaldy” i „Sporty” (pakowane również w dziesiątkach!). Poczciwe, smrodliwe Sporciaki! Dziesiątki anegdot opowiadano o ich niepowtarzalnym „bukiecie”. O alarmach na pokładzie samolotów do Ameryki, gdy ktoś z pasażerów nieopatrznie zapalił właśnie „Sporta”, o podejrzeniach o palenie haszyszu, itp. Jednak pewien mój znajomy, będąc w latach 70 w Grecji, zetknął się tam z ludźmi, którzy spędzili swoją młodość w Polsce na emigracji politycznej. Gdy wyciągnął z kieszeni  paczkę sportów rzucili się nieomal na niego i głęboko się zaciągając, wspominali dawny czas i dawny aromat...

     Prywatka to było także forum wymiany informacji kulturalnych. Omawiano najnowsze wydarzenia artystyczne, oceniano przeczytane książki, analizowano trendy w modzie młodzieżowej, no a przede wszystkim słuchano muzyki! Wieczorem, można było na wielkich, lampowych radiach z magicznym okiem (naszą piękną „Etiudę” ku rozpaczy rodziców brat przerobił na gitarowy wzmacniacz!) złapać Radio Luxemburg! Wyrocznię dla miłośników big-bitu, czyli jak mawiano: mocnego uderzenia. Słuchano też oczywiście polskich audycji, rzecz jasna na długich falach. Głównie „Popołudnia z młodością”, „Studia Rytm” i „Rozgłośni Harcerskiej”. Niektórzy byli szczęśliwymi posiadaczami pierwszych – oczywiście szpulowych – magnetofonów: czeskich Tesli, enerdowskich Szmaragdów, czy naszych Melodii (chodziły w dwie strony!), a później Tonetek! W użyciu było też takie kuriozum jak przystawka magnetofonowa, zakładane na gramofon, a dokładnie na jego talerz, cudo odtwarzające taśmy! Jednak najczęściej muzykę grano z gramofonów, czyli jak wtedy mówiono adapterów! Tu królowały legendarne Bambina!!! Wirowały na nich czarne krążki z czerwonymi bądź niebieskimi naklejkami. Zdarte niemiłosiernie płyty, tysiące razy odsłuchiwane, trącane, zmieniane tłustymi paluchami, odpalane przy nieodłącznym zgrzytnięciu. Grube, sztywne longplaye i mniejsze – „czwórki”, czasem single, rzadkość przywożona z Zachodu, lub z trudem zdobywana w komisach, choćby w legendarnym „Antyku” przy rogu Wiślnej i Rynku.

   Jednak na naszych prywatkach największym powodzeniem cieszyły się pocztówki dźwiękowe! Produkowano je w małych prywatnych zakładzikach, gdzie korzystając z prymitywnego sprzętu, tłoczono na prostokącie z folii rowki nagrania. Następnie naklejano to na kolorową kartkę pocztową z  widoczkiem Krakowa lub bukietem kwiatów, robiono w środku dziurkę i pocztówka dźwiękowa gotowa! Trzeszczało to niezmiernie, przeskakiwało, po kilkudziesięciu odtworzeniach trzeba było obcinać pozaginane rogi, ale grało! Pożyczaliśmy je jeden od drugiego niczym bestsellerowe książki. Słuchało się do znudzenia ulubionych hitów, domyślając się często nieczytelnych fragmentów. Pamiętam takie wytwórnie - sklepiki na Grodzkiej i w Rynku Głównym 45, a chyba też na ówczesnym Placu Wiosny Ludów i na Siennej,  gdzieś koło istniejącego tam wtedy sklepu rybackiego. Na wieść o mającej się ukazać nowości  Animalsów, Kinksów czy Spencer Davis Group, ustawiała się spora kolejka, gdyż nakład był mocno ograniczony.

   Zabawa musiała mieć swój kres przed 22.00 w przeciwnym wypadku sąsiedzi stukali w sufit lub kijem od miotły w parapet. Dochodziło nawet do interwencji komitetu blokowego!

   W pamięci kolegi z tamtych czasów, też to tkwi. „Stałem dwie godziny na Grodzkiej po nowe pocztówki, musiałem dać młodszemu rodzeństwu na kino, żeby się wynieśli z domu, nakupiłem wina, że flaszki stały w szeregu jak w „Probierni” pod szóstką, a jeszcze kwiaty dla Malinowskiej, co to mieszkała pod nami, żeby nie huczała... Ale warto było! Do dziś pamiętam zielone oczy i zapach włosów, choć minęło już tyle lat...”

]]>]]>

Jacek Chruściński

01.03.2003 r.

A teraz z tamtej beczki...