PL/Grecja. Zadłużenie publiczne wynosi 200% PKB lub nawet więcej!

MOTTO : dług publiczny obliczany metodą memoriałową przekracza 200% PKB kraju.

Paweł Dobrowolski
Wysokość długu publicznego Polski

Analiza #35

Streszczenie

Statystyka długu publicznego zaniża rzeczywiste zadłużenie Polski. Oficjalnie dług publiczny do PKB wynosi około 47%. Jednak prawdziwe zadłużenie publiczne wynosi 200% PKB lub nawet więcej!  Sektor publiczny większość swych zobowiązań księguje dopiero w roku wypłaty gotówki, a nie w momencie ich powstania. Oznacza to, że zobowiązania Polski są znacznie wyższe niż to się oficjalnie podaje.

Według oficjalnych statystyk dług publiczny na głowę każdego Polaka to ponad15,5 tysiąca złotych. Jednak łącznie z niezewidencjonowanymi, ale istniejącymi zobowiązaniami państwa szacowanymi na 208% PKB na każdego z nas przypada do spłaty ponad 68,5 tysiąca złotych zobowiązań naszego państwa.

Dotychczasowy sposób przedstawiania zobowiązań Polski ma poważne negatywne skutki, zwłaszcza dla młodych i nienarodzonych Polaków. Wyższe ukryte zadłużenie dziś oznacza większe podatki, oraz redukcję świadczeń w przyszłości, gdy trzeba będzie spłacić całe zarówno to ujawnione jak i nieujawnione w oficjalnych danych zadłużenie.

Chowając przed nami skalę rzeczywistego zadłużenia rządzący ze wszystkich obozów politycznych, chcą ukryć, że w przyszłości czekają nas podwyżki podatków oraz niższe niż obiecano świadczenia. Wolą dziś obiecywać nam świadczenia, bez wskazania sposobu ich sfinansowania w przyszłości.

Prawdziwym i rzetelnym sposobem prezentowania zadłużenia sektora publicznego jest ukazanie całego zadłużenia niezależnie od terminu jego zapłaty.

By zachęcić władze publiczne do zmierzenia się z prawdą o naszym zadłużeniu niniejszy tekst szacuje dolny próg prawdziwego zadłużenia publicznego. Do oficjalnego zadłużenia dodaliśmy szacunek zadłużenia niezaksięgowanego w oficjalnych danych, a które stanie sie wymagalne w latach 2010-2043. Z braku możliwości oszacowania kosztu darmowego leczenia obiecanego przez państwo koszt ten został w naszych obliczeniach pominięty.

Mamy nadzieje, że przedstawiając nasz szacunek prawdziwego zadłużenia Polski przyspieszymy rzetelne przedstawienie sytuacji finansowej naszego państwa w jego oficjalnych danych.

1. Oficjalna statystyka długu publicznego zaniża prawdziwe zadłużenie Polski

1.1. Oficjalne a prawdziwe zadłużenie Polski

Według oficjalnej statystyki polski dług publiczny w relacji do PKB wynosi ponad 47%1. Te oficjalne dane na temat zadłużenia sektora publicznego znajdziesz na stronie internetowej ministerstwa finansów. Wynika z nich, że dług sektora publicznego na koniec 2008 r. wynosił 598.401,6 mln złotych. Jest to wzrost o ponad 13% procent od grudnia 2007, gdy zadłużenie publiczne wynosiło 527.569,9 mln złotych.

Natomiast PKB za rok 2008 wyniosło 1.271.700,0 mln złotych2. Oznacza to że relacja oficjalnego długu publicznego do PKB na koniec 2008 r. wynosiła(zadłużenie i PKB w mln złotych):

Jednak naprawdę dług publiczny Polski sięga powyżej 200% PKB, a powyższe oficjalne dane zostały tak dobrane, by ukryć prawdziwe istniejące i jak najbardziej wymagalne zobowiązania budżetu.

1.2. Przyczyna różnicy pomiędzy oficjalnym a prawdziwym zadłużeniem Polski

1.2.1. Księgowanie kasowe, a księgowanie memoriałowe

Wydarzenia ekonomiczne można księgować kasowo, lub memoriałowo. Różnica między tymi sposobami księgowania polega na tym, że wydarzenia ekonomiczne księgujemy albo wtedy, gdy powodują przepływ gotówki (księgowanie kasowe), albo wtedy, gdy niosą konsekwencje ekonomiczne (księgowanie memoriałowe).

Dla tych, którzy nie mają na co dzień do czynienia z księgowością przedstawiam dwa uproszczone przykłady z życia codziennego, które ilustrują obydwa sposoby księgowania na przykładzie codziennych czynności:

■ Gdy na początku miesiąca kupujemy bilety jednorazowe na autobus potrzebne przez cały miesiąc to gotówkę wydajemy w pierwszym dniu. Jednak zużycie biletów będzie następować po dwa bilety dziennie, raz rano jadąc do pracy, oraz wracając wieczorem do domu. Prowadzenie osobistej księgowości metodą kasową oznacza, że cały wydatek księgujemy w pierwszym dniu, gdy płacimy za zakup biletów. Według metody memoriałowej wydatek księgujemy po każdym skasowaniu biletu.

■ Przez cały miesiąc korzystamy z telefonu. Zobowiązanie wobec firmy telefonicznej narasta z każdą minutą rozmowy (zakładając, że nie ma darmowych minut), ale rachunek płacimy na koniec miesiąca. Według metody kasowej opłaty telefoniczne księgujemy raz na miesiąc po zapłaceniu rachunku, metoda memoriałowa, nakazuje księgowanie zwiększenia zobowiązania wobec operatora telefonicznego po każdej rozmowie.

Zaletą księgowości prowadzonej metodą kasową jest jej prostota oraz oszczędność czasu i wysiłku. Dlatego świetnie nadaje się do opisania rzeczywistej pozycji finansowej bardzo prostej działalności gospodarczej. Jednak realistyczne opisanie pozycji finansowej bardziej skomplikowanych podmiotów wymaga księgowości memoriałowej.

1.2.2. Prawo zobowiązuje sektor prywatny do memoriałowego księgowania zobowiązań

Prawo nakłada na sektor prywatny obowiązek księgowania zobowiązań metodą memoriałową. Obowiązująca w Polsce ustawa o rachunkowości3 stanowi, że wydarzenia ekonomiczne należy rzetelnie i jasno księgować zgodnie z ich treścią ekonomiczną, a uproszczenia można stosować tylko jeżeli nie wywierają one istotnie ujemnego wpływu na rzetelne i jasne przedstawienie stanu finansów podmiotu sporządzającego sprawozdanie:

„Art. 4.

1. Jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy.
2. Zdarzenia, w tym operacje gospodarcze, ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną.
(…)
4. Jednostka może w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowościstosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na realizację obowiązku określonego w ust. 1.”

oraz, że należy w księgowości ująć wszystkie koszty niezależnie od terminu ich zapłaty:

„Art. 6.

1. W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty.
2. Dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione.”

na wszelki wypadek, gdyby jakiś twórczy księgowy miał wątpliwości, co to oznacza, ustawa nie pozostawia złudzeń, należy księgować wszystkie zdarzenia istotne do oceny finansowej podmiotu sporządzającego sprawozdanie:

„Art. 8.

1. Określając zasady (politykę) rachunkowości należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, przy zachowaniu zasady ostrożności, o której mowa w art. 7.”

Memoriałowe księgowanie zobowiązań, w tym zobowiązań emerytalnych przez sektor prywatny nie jest polskim wynalazkiem. Obowiązek ten dotyczy sektora prywatnego w całym cywilizowanym świecie. Międzynarodowe Standardy Księgowości regulują księgowanie emerytur w IAS 19 (patrz załącznik na stronie 40). Stanowi on, że koszt świadczeń dla pracowników, w tym emerytur, powinien być księgowany w momencie, gdy pracownik nabywa prawo do określonej części świadczenia, a nie w momencie w którym jest ono należne lub wypłacane.

Co ciekawe, również Międzynarodowe Standardy Księgowości Sektora Publicznego (International Public Sector Accounting Standard) stanowią w IPSAS 25 (patrz załącznik na stronie 44), że koszt emerytur należy księgować w momencie jego powstania, a nie w momencie wypłaty gotówki.

1.2.3. Dług publiczny jest księgowany zarówno memoriałowo jak i kasowo

Tyle prawo i standardy, w zakresie dotyczącym sektora prywatnego, oraz standardy dotyczące sektora publicznego. A jaka jest praktyka? W Polsce dług publiczny jest w księgowany w części memoriałowo, a w części kasowo.

Memoriałowo ujęte są papiery wartościowe emitowane przez sektor publiczny takie jak obligacje skarbu państwa, oraz kredyty zaciągnięte w bankach. Dlatego ten rodzaj długu bez względu czy jest płatny za rok, czy za 10 lat jest uwzględniony w oficjalnej statystyce zadłużenia sektora publicznego.

Natomiast zobowiązania skarbu państwa wobec Polaków w postaci przyszłych emerytur, oraz obiecanego finansowania leczenia są księgowana kasowo, czyli w budżecie roku w którym zostaną zapłacone. Oznacza to, że dopłaty do emerytur i koszt leczenia bieżącego roku jest zaksięgowany w budżecie na rok 2009. Natomiast te same zobowiązania za rok 2010, 2011, 2012, itp. nie są nigdzie ujęte. Choć oczywiście stanowią wymagalne zobowiązania skarbu państwa.

Zafałszowuje to w znacznym stopniu dane dotyczące zadłużenia sektora publicznego. Kasowe ujęcie długu publicznego byłoby w rzetelnym uproszczeniem, gdyby struktura wiekowa społeczeństwa się nie zmieniała – mniej więcej ta sama liczba emerytów, rencistów i osób wymagających leczenia przypadałaby na pracujących i płacących podatki. Ale dobrze wiemy że od lat 60-ych ubiegłego wieku nasze społeczeństwo się starzeje (patrz wykres poniżej):

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Oficjalne dane na temat zadłużenia sektora publicznego, czyli tak naprawdę nas podatników są niejasne i nierzetelne, bowiem ujmują tylko część istniejącego zadłużenia. Głównym brakującym elementem w statystyce zadłużenia publicznego są dopłaty z budżetu, czyli z naszych podatków do emerytury oraz zakup usługi leczenia, które są płatne dalej niż w bieżącym roku budżetowym.

By jasno i rzetelnie przedstawić sytuację finansową Polski należy ująć całe zadłużenie sektora publicznego niezależnie od terminu jego zapłaty i komu zobowiązaliśmy się zapłacić te pieniądze.

2. Wstępny szacunek prawdziwego długu publicznego

Poniżej przedstawiamy uproszczone szacunki istniejącego, a nie uwzględnionego w oficjalnych danych zadłużenia publicznego. Celem tych szacunków jest zwrócenie uwagi na problem ukrytego zadłużenia publicznego, a nie precyzyjnie obliczenie rzeczywistego zadłużenia państwa polskiego. Mamy nadzieję, że inni ekonomiści lepiej obeznani z rachunkowością sektora publicznego i z lepszym dostępem do oficjalnych danych, oraz lepszym rozeznaniem w wieloletnich prognozach demograficznych i gospodarczych już niebawem przedstawią dokładniejsze obliczenia.

Przeciwnicy upublicznienia prawdziwego poziomu zadłużenia Polski będą zapewne podnosić szacunkową naturę poniżej przedstawionych liczb. Przyznajemy więc, że nasze obliczenia są szacunkami. Ale nawet, jeśli rzeczywistość będzie odbiegać od naszych szacunków to nikt o zdrowych zmysłach nie stwierdzi, że zadłużenie, które szacujemy nie istnieje i równe jest zeru. Dlatego też prosimy, tych którzy uznają nasze szacunki za chybione o przedstawienie własnych dokładniejszych.

Poniższe szacunki sporządzone są za okres rozpoczynający się rokiem 2010 i kończący się rokiem 2043. Dlaczego akurat taki okres? Urodziłem się w 1972 r., zgodnie z przeciętnym okresem przeżycia dla Polaka w moim wieku mam przed sobą jeszcze około 35 lat życia, a więc będą spłacane przez kolejne pokolenia. Piszę tak trochę z przekory, a trochę by podkreślić ułomność stosowanego do tej pory sposobu liczenia długu publicznego obejmującego tylko część rzeczywistego zadłużenia. Przyjęty w niniejszym opracowaniu sposób szacowania zadłużenia publicznego jest bardziej rzetelny od oficjalnych danych, bo przynajmniej stara się oszacować wszystkie zobowiązania publiczne płatne za oczekiwanego przez GUS życia jego autora czyli do roku 2043.

2.1. Szacunek deficytu funduszu emerytalnego wyodrębnionego z FUS

ZUS jest instytucją, która nie ma prawa zadziałać poprawnie. Tworząc ZUS, rząd wziął na siebie zarówno ustalanie poziomu wpłat do ZUS, jak też ustalanie poziomu świadczeń wypłacanych przez ZUS. Bardziej wykonalnym będzie, by politycy zdecydowali się albo ustalać ile należy wpłacić, a wypłacane świadczenia uczynili wynikową działań ZUS, albo ustalili, ile ZUS będzie wypłacać i uczynili poziom składek wpłacanych do ZUS wynikową.

Ustalanie przez polityków zarówno ile wpływa, jak i ile wypływa z ZUS oznacza, że podjęli się oni niemożliwego do wykonania zadania oszacowania jak będzie zmieniało się wiele elementów rzeczywistości, takich jak m.in. demografia, sytuacja na rynku pracy, wzrost gospodarczy, oraz ile trzeba wpłacić do ZUS, by po uwzględnieniu tych wszystkich czynników wystarczyło pieniędzy na wypłaty świadczeń z ZUS. Choć teoretycznie istnieje zarówno szansa przeszacowania, jak i niedoszacowania wydatków ZUS, to w praktyce zawsze wydatki ZUS są niedoszacowane.

2.1.1. Prognoza salda funduszu emerytalnego FUS

To co potocznie rozumiemy pod pojęciem ZUS w rzeczywistości stanowi fundusz emerytalny wyodrębniony w ramach Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Fundusz emerytalny FUS ma i będzie miał deficyt ponieważ bieżące składki na ZUS nie wystarczają na wypłaty emerytur, a braki muszą być uzupełnianie pieniędzmi podatników zebranymi z innych niż składki na ZUS podatków.

By oszacować deficyt funduszu emerytalnego FUS w latach 2010 – 2043 skorzystaliśmy z prognozy wydatków i wpływów funduszu emerytalnego FUS. Prognoza ta jest sporządzana co trzy lata przez ZUS na mocy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ZUS. Wynik prognozy wydatków i wpływów funduszu emerytalnego FUS jest zamieszczony w Załączniku na stronie 48.

Z trzech wariantów przedstawionych w tym raporcie przez ZUS wybraliśmy wariant średni (Wariant 1 w nomenklaturze prognozy ZUS), odrzucając warianty optymistyczny i pesymistyczny. Ponieważ w opublikowanej prognozie po roku 2017 ZUS publikuje dane tylko dla co piątego roku, dla celów niniejszej prognozy brakujące lata uzupełniliśmy danymi za poprzedni dostępny rok. Dane te zaznaczone są w poniższej tabeli pomarańczową czcionką i kursywą:

Tabela 1. Prognoza salda funduszu emerytalnego FUS

Rok
Saldo roczne funduszu emerytalnego (zł)
Rok
Saldo roczne funduszu emerytalnego (zł)

2010
-33 283 000 000
2031
-87 316 000 000

2011
-33 877 000 000
2032
-87 316 000 000

2012
-31 553 000 000
2033
-87 316 000 000

2013
-33 886 000 000
2034
-87 316 000 000

2014
-34 610 000 000
2035
-87 936 000 000

2015
-40 557 000 000
2036
-87 936 000 000

2016
-42 815 000 000
2037
-87 936 000 000

2017
-49 714 000 000
2038
-87 936 000 000

2018
-49 714 000 000
2039
-87 936 000 000

2019
-49 714 000 000
2040
-73 698 000 000

2020
-61 342 000 000
2041
-73 698 000 000

2021
-61 342 000 000
2042
-73 698 000 000

2022
-61 342 000 000
2043
-73 698 000 000

2023
-61 342 000 000
2044
-73 698 000 000

2024
-61 342 000 000
2045
-69 827 000 000

2025
-83 701 000 000
2046
-69 827 000 000

2026
-83 701 000 000
2047
-69 827 000 000

2027
-83 701 000 000
2048
-69 827 000 000

2028
-83 701 000 000
2049
-69 827 000 000

2029
-83 701 000 000
2050
-60 840 000 000

2030
-87 316 000 000
 Razem za lata 2010-2050
-2 295 990 000 000

Źródło: ZUS „Prognoza Wpływów i Wydatków Funduszu Emerytalnego Do 2050 Roku”

2.1.2. Dyskontowanie salda funduszu emerytalnego FUS

Zazwyczaj wartość wpływów i wydatków, które będą miały miejsce w przyszłych latach wyraża się w wartościach pieniężnych na dzień analizy. Przeliczeń przyszłych wartości pieniężnych na dzień analizy dokonuje się poprzez dyskontowanie, czyli dzielenie przyszłych wpływów i wypływów przez odpowiednią stopę dyskonta4.

Jest to działanie ekonomicznie uzasadnione, ponieważ wartość pieniądza w czasie się zmienia. Od czasu zastosowania pieniądza papierowego wartość pieniądza regularnie się zmniejsza. W rezultacie złotówka dzisiaj jest warta więcej niż złotówka jutro, a złotówka jutro jest warta więcej niż złotówka pojutrze. Dlaczego tak jest? Złotówkę, którą mamy dzisiaj mamy na pewno i wiemy dokładnie co możemy za nią nabyć. Natomiast złotówka, która ma trafić do nas w przyszłości może zginąć po drodze, jej wartość może zostać zmniejszona przez inflację lub możemy nie dożyć jutra.

Jako stopę dyskontową przyjąłem średnią dynamikę PKB w latach 1990-2006, która wynosi 2,8% (patrz załącznik Dynamika PKB na stronie 36). Wynik obliczeń jest przedstawiony w kolumnie D w poniższej tabeli:

Tabela 2. Dyskontowany deficyt funduszu emerytalnego FUS

Rok
Saldo roczne funduszu emerytalnego
Czynnik dyskonta przy założeniu stopy dyskontowej na poziomie 2,8%
Saldo roczne funduszu emerytalnego zdyskontowanego na rok 2009 (zł)

A
B
C
D = B / C

2010
-33 283 000 000
1,028
-32 376 459 144

2011
-33 877 000 000
1,057
-32 056 692 758

2012
-31 553 000 000
1,086
-29 044 326 718

2013
-33 886 000 000
1,117
-30 342 254 579

2014
-34 610 000 000
1,148
-30 146 439 474

2015
-40 557 000 000
1,18
-34 364 270 964

2016
-42 815 000 000
1,213
-35 289 389 543

2017
-49 714 000 000
1,247
-39 859 678 432

2018
-49 714 000 000
1,282
-38 774 006 257

2019
-49 714 000 000
1,318
-37 717 904 919

2020
-61 342 000 000
1,355
-45 272 415 875

2021
-61 342 000 000
1,393
-44 039 315 054

2022
-61 342 000 000
1,432
-42 839 800 636

2023
-61 342 000 000
1,472
-41 672 957 817

2024
-61 342 000 000
1,513
-40 537 896 709

2025
-83 701 000 000
1,556
-53 807 251 930

2026
-83 701 000 000
1,599
-52 341 684 757

2027
-83 701 000 000
1,644
-50 916 035 756

2028
-83 701 000 000
1,69
-49 529 217 661

2029
-83 701 000 000
1,737
-48 180 172 822

2030
-87 316 000 000
1,786
-48 892 069 940

2031
-87 316 000 000
1,836
-47 560 379 319

2032
-87 316 000 000
1,887
-46 264 960 427

2033
-87 316 000 000
1,94
-45 004 825 318

2034
-87 936 000 000
1,994
-43 779 012 956

2035
-87 936 000 000
2,05
-42 888 980 764

2036
-87 936 000 000
2,108
-41 720 798 409

2037
-87 936 000 000
2,167
-40 584 434 250

2038
-87 936 000 000
2,227
-39 479 021 644

2039
-87 936 000 000
2,29
-38 403 717 552

2040
-73 698 000 000
2,354
-31 308 996 481

2041
-73 698 000 000
2,42
-30 456 222 258

2042
-73 698 000 000
2,488
-29 626 675 348

2043
-73 698 000 000
2,557
-28 819 723 101

2044
-73 698 000 000
2,629
-28 034 750 099

2045
-69 827 000 000
2,702
-25 838 735 482

2046
-69 827 000 000
2,778
-25 134 956 695

2047
-69 827 000 000
2,856
-24 450 346 979

2048
-69 827 000 000
2,936
-23 784 384 221

2049
-69 827 000 000
3,018
-23 136 560 526

2050
-60 840 000 000
3,103
-19 606 832 098

Razem za lata 2010-2043
-2 295 990 000 000
n/d
-1 363 897 989 572

Razem za lata 2010-2050
-2 779 663 000 000
n/d
-1 533 884 555 672

Z powyższych szacunków wynika, że deficyt funduszu emerytalnego FUS, który w najbliższych 34 latach trzeba będzie pokryć pieniędzmi podatników liczony w złotówkach 2009 roku wyniesie 1.363.897,9 mln złotych, czyli ponad dwa razy5więcej niż obecnie podawane oficjalnie zadłużenie publiczne Polski.

2.1.3. Pomniejszenie szacunku zadłużenia o Fundusz Rezerwy Demograficznej

Zadłużenie wynikające z deficytu funduszu emerytalnego FUS należy chyba pomniejszyć o Fundusz Rezerwy Demograficznej („FRD”). Dlaczego piszę „chyba”? Celem utworzonego w 2002 r. FRD jest gromadzenie środków finansowych, które mogą zostać wykorzystane na uzupełnienie deficytu funduszu emerytalnego FUS, tak by przy wypłacie emerytur w nadmierny sposób nie polegać na przyszłych wpływach podatkowych. Jednak FRD jest w 2/3 zainwestowany w papiery wartościowe rządu, czyli jego wartość w 2/3 opiera się o przyszłe wpływy podatkowe…

Tabela 3. Struktura portfela Funduszu Rezerwy Demograficznej

 
2006
2007

Akcje
29,8%
22,7%

Bony skarbowe
32,1%
1,4%

Obligacje skarbowe
32,0%
65,4%

Lokaty
6,1%
10,5%

Źródło: Informacja prasowa ZUS,
Dobre wyniki funduszy zarządzanych przez ZUS, 27.06.2008 r.

Można co prawda twierdzić, że ulokowanie FRD w państwowych papierach rządowych oznacza zarezerwowanie przyszłych wpływów podatkowych na wypłatę emerytur zamiast ich wydanie na przyszłe bieżące wydatki publiczne. Ale w takim razie w zakresie inwestycji w publiczne papiery wartościowe FRD jest wyłącznie narzędziem księgowym a nie realnym funduszem6. Jest to rozwiązanie dobre tylko w wypadku przejściowych trudności finansowych państwa, które pozwala skuteczniej prowadzić negocjacje i przepychanki wewnątrz sektora publicznego w celu uzyskania gotówki potrzebnej na wypłatę przyszłych emerytur. Ale w wypadku poważnego kryzysu polskich finansów publicznych, będą to raczej puste słowa i dobre chęci niż realna gotówka. Gdy państwo polskie okaże się niewypłacalne, lub przeżywać będzie poważny kryzys finansowy to jego obligacje mające pokryć koszty przyszłych emerytur będą papierami bezwartościowymi lub małowartościowym. By uniknąć podobnego ryzyka irlandzki odpowiednik FRD ma zakaz inwestowania w papiery wartościowe irlandzkiego rządu7.

Co gorsza FRD zawiera tylko ułamek funduszy, które miał posiadać. Wedle pierwotnych planów na koniec 2008 r. w FRD miało być około 17,5 mld złotych. Jednak rząd SLD powołany w piątej kadencji Sejmu najpierw zaniechał finansowania FRD, a następnie pozwolił na jego finansowanie tylko w wysokości 1/10 uprzednio planowanych wpływów.

W rezultacie FRD skapitalizowano na poziomie o wiele mniejszym niż planowano. Na koniec 2007 r. FRD zarządzał jedynie 3,5 mld zł. W momencie pisania niniejszego tekstu nie mamy informacji o środkach zgromadzonych przez FRD na koniec 2008 r. Według dostępnych nam szacunków8 oraz zapewnień ZUS wynika, że w FRD na koniec 2008 r. znaleźć się miało około 4,5-5,0 mld złotych.

W sumie FRD zgromadził małe środki i jego zdolność do wypłaty środków, gdyby zgromadził ich wiele a ulokował je jak dotychczas w większości w publiczne papiery wartościowe jest obciążana ryzykiem politycznym i ryzykiem wypłacalności sektora publicznego. Jednak ponieważ spodziewamy się zarzutów zawyżania długu publicznego to dla celów niniejszego opracowania postanowiliśmy obniżyć zadłużenie o całość środków zgromadzonych w FRD.

2.1.4. Dokładność szacunku

Powyższy szacunek jest wstępnym obliczeniem opartym na uproszczonych założeniach mającym zwrócić uwagę na skalę prawdziwego zadłużenia Polski. Jesteśmy o wiele bardziej zadłużeni niż wynika to z oficjalnych statystyk. Przedstawiając powyższy szacunek nie pretendujemy do udzielenia ostatecznej i dokładnej odpowiedzi co do rzeczywistej skali problemu.

Swoje obliczenia oparliśmy o prognozę salda funduszu emerytalnego FUS przygotowaną w 2006 r. przez ZUS. Według nas prognoza ta jest zbyt optymistyczna. Nie ujmując nic jej autorom, a doceniając charakter instytucji w której pracują, należy zauważyć, że prognozy ZUS mają tę właściwość, że zazwyczaj pokazują pogorszenie sytuacji w średnim okresie, oraz poprawę w długim okresie. Kolejne prognozy przedstawione w późniejszej dacie zazwyczaj mają tę identyczną właściwość, lecz przedstawiają bardziej pesymistyczny obraz sytuacji bieżącej. Tak jest również tym razem. Nasze szacunki opieramy o „Prognozę Wpływów i Wydatków Funduszu Emerytalnego do 2050 Roku” z grudnia 2006. Lecz zgodnie z opisaną powyżej zasadą „Prognoza Wpływów i Wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Na Lata 2009 – 2013” z grudnia 2007 przedstawia szacunki bardziej pesymistyczne:

Tabela 4.

 Rok 
GRUDZIEŃ 2006: Saldo roczne funduszu emerytalnego (zł)na podstawie „Prognoza Wpływów i Wydatków Funduszu Emerytalnego do 2050 roku”9
GRUDZIEŃ 2007: Saldo roczne funduszu emerytalnego na podstawie „Prognoza Wpływów i Wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na lata 2009-2013″10
Różnica

A
B
C
D = B – C

 2010
-33 283 000 000
- 37 227 000 000
3 944 000 000

2011
-33 877 000 000
- 35 576 000 000
1 699 000 000

2012
-31 553 000 000
- 34 393 000 000
2 840 000 000

2013
-33 886 000 000
- 34 051 000 000
165 000 000

W tym roku (2009) ZUS przygotuje kolejną długoterminową prognozę salda funduszu emerytalnego FUS. Zobaczymy, więc czy zgodnie z naszymi oczekiwaniami będzie bardziej pesymistyczna od tej z roku 2006 i 2007.

Wysokość przyjętej przez nas stopy dyskontowej może być uznana przez krytycznych recenzentów za zbyt niską, czyli zawyżającą szacunek deficytu funduszu emerytalnego FUS, lub zbyt wysoką, czyli zaniżającą szacunek deficytu funduszu emerytalnego FUS.

Do dyskontowania naszego szacunku deficytu funduszu emerytalnego FUS przyjęliśmy średnią dynamikę PKB w latach 1990-2006. Jeżeli jednak w przyszłości Polska będzie się rozwijać szybciej niż w latach 1990-2006 to zawyżamy wartość bieżącą deficytu, a jeśli będzie się rozwijać wolniej to zaniżamy.

Może to być trafna uwaga, jednak nie będzie miała ona istotnego wpływu na przedstawione przez nas wnioski. Założona przez nas stopa dyskontowa na poziomie 2,8% daje szacunek deficytu funduszu emerytalnego FUS w wysokości 1 363 897,9 milionów zł.

Gdyby jednak przyjąć odważne założenie, że przez następne kilkadziesiąt lat Polska będzie się rozwijać na średnim poziomie 5,0% to można by do obliczeń przyjąć stopę dyskontową na poziomie 5%, dałoby to szacunek deficytu funduszu emerytalnego FUS w wysokości 954.307,8 mln złotych, czyli o 409.590,1 mln złotych niż przyjęty przez nas.

Jest to kwota ogromna, jednak nie zmienia faktu, że rzeczywiste zadłużenie publiczne jest znacznie większe od oficjalnych danych. Dyskusję co do najlepszej stopy dyskontowej do szacowania przyszłych zobowiązań państwa polskiego zostawiamy na inną okazję. Tutaj odnotowujemy tylko, że zobowiązanie te należy dyskontować, oraz że bez względu czy korzystamy ze stopy w wysokości 2,8%, czy też o prawie dwa razy większej stopy dyskonta w wysokości 5% cały czas mamy do czynienia z ogromnymi kwotami zobowiązań publicznych, które nie są ujawnione w statystyce zadłużenia kraju.

2.1.5. Dług Publiczny do PKB po uwzględnieniu szacunku deficytu funduszu emerytalnego wyodrębnionego z FUS

Powyższe szacunki oznaczają, że relacja oficjalnego długu publicznego do PKB na koniec 2008 r. wynosiła (zadłużenie i PKB w mln złotych):

Powyższy wstępny szacunek prawdziwego zadłużenia publicznego w stosunku do PKB po uwzględnieniu li tylko deficytu funduszu emerytalnego FUS i nadwyżki FRD jest ponad trzy razy większy niż szacunek oficjalny.

Przy tej skali ukrytego zadłużenia publicznego nawet jeżeli mylimy się w naszych obliczeniach o wiele, wiele procent to i tak prawdziwa sytuacja naszych finansów publicznych jest o wiele gorsza niż się powszechnie uważa. Szczegółowe uwagi co do prawdopodobnych zaniżeń i zawyżeń w naszym szacunku prawdziwego zadłużenia państwa polskiego przedstawiliśmy w Tabeli 11.

2.2. Szacunki kosztu emerytur mundurowych, sędziów, prokuratorów, oraz leczenia profesorów

2.2.1. Historyczny poziom kosztów

Nie są nam znane oficjalne szacunki przyszłych kosztów spełnienia zobowiązań emerytalnych zaciągniętych wobec sędziów, prokuratorów, służb mundurowych, oraz kosztów leczenia profesorów.

Historyczny poziom tych kosztów przedstawiamy w poniższej tabeli. Szczegółowe rozbicie tych kosztów na części, działy i rozdziały jest przedstawione w załączniku „Dotacje z budżetu na emerytury dla sędziów, prokuratorów, służb mundurowych, oraz leczenie profesorów” na stronie 37.

Tabela 5. Dotacja z budżetu na koszt emerytur mundurowych, sędziów, prokuratorów, oraz leczenie profesorów.

( ’000 zł)
2005
2006
2007
2008
2009 – projekt

Wymiar sprawiedliwości
241 063
268 175
282 966
308 266
348 551

Obrona narodowa
4 205 718
4 519 743
4 646 844
5 020 419
5 463 651

Sprawiedliwość
722 752
789 727
829 223
902 812
1 017 166

Szkolnictwo wyższe
9 648
7 926
8 278
8 414
7 779

Sprawy wewnętrzne
4 014 527
4 429 041
4 855 443
5 223 493
5 731 303

RAZEM
9 193 708
10 004 612
10 622 754
11 463 404
12 568 450

DYNAMIKA
n/d
9%
6%
8%
10%

Źródło: Ustawy budżetowe, różne lata

2.2.2. Szacunek kosztów w przyszłości

Nie dysponujemy oficjalnymi szacunkami tych kosztów na przyszłość i według naszej wiedzy takowe nie istnieją. Musimy więc sami oszacować te koszty w latach 2000-2043. Ponieważ szczegółowe obliczanie nie jest przedmiotem niniejszego tekstu przyjmujemy, że w latach 2010-2043 koszty te zostaną na poziomie zabudżetowanym na rok 2009.

Jest to poważne niedoszacowanie prawdziwego zadłużenia Polski ponieważ tylko w latach 2005-2009 koszty te wzrosły o pona Dobre wyniki funduszy zarządzanych przez ZUS, 27.06.2008 r.d 36% (czyli średnio około 9,1% co roku). Jednak pozwalamy sobie na takie uproszczone założenie zaniżające szacunek prawdziwego długu Polski ponieważ utrzymanie dotychczasowego średniorocznego tempa wzrostu w wysokości 9% nie jest możliwe. Gdyby suma 12 miliardów, która będzie wypłacona na te cele w roku 2009 rosła w przyszłości o 9,1% co roku to w roku 2043 wyniosłaby ponad 248 miliardów! Ograniczenie tej kwoty jest koniecznością. Jeżeli nie ograniczymy wzrostu kosztu tej pozycji budżetowej to Polska zbankrutuje! Ponieważ nie mamy innego wyboru to ufamy, że koszty te zostaną ograniczone przez polityków. Jednak nie jesteśmy władni przewidzieć kiedy to nastąpi, więc by nie zgadywać, zakładamy, że koszty zamrożone zostaną na poziomie roku 2009 już w roku 2010.

Czynimy tak ponieważ zapowiedzi rządu premiera Tuska co do reformy emerytur mundurowych nie zawierają informacji pozwalających obliczyć oszczędności z tego tytułu. Więc w poniższych szacunkach przyjmujemy super hiperoptymistyczne założenie, że od roku 2010 na ten cel będziemy co roku wydawać 12,5 miliarda złotych:

Tabela 6. Szacunek zdyskontowanego kosztu emerytur mundurowych, sędziów, prokuratorów, oraz leczenie profesorów przy założeniu utrzymania przyszłych kosztów na poziomie zaplanowanym dla roku 2009

Jednak nawet pomimo tak optymistycznych założeń wartość zobowiązań z tytułu kosztu emerytur mundurowych, sędziów, prokuratorów, oraz leczenia profesorów w latach 2010-2043 wyniesie ponad 273.347,1 mln złotych, czyli około połowy11dzisiejszego oficjalnego publicznego zadłużenia Polski.

2.2.3. Dług Publiczny do PKB po uwzględnieniu szacunku deficytu funduszu emerytalnego wyodrębnionego z FUS, Funduszu Rezerwy Demograficznej, oraz kosztu emerytur mundurowych, sędziów, prokuratorów, oraz leczenia profesorów

Dodanie do długu publicznego zdyskontowanej wartości deficytu funduszu emerytalnego wyodrębnionego z FUS, Funduszu Rezerwy Demograficznej, oraz kosztu emerytur mundurowych, sędziów, prokuratorów, oraz leczenia profesorów oznacza, że relacja prawdziwego długu publicznego do PKB na koniec 2008 r. wynosi (zadłużenie i PKB w mln złotych):

Powyższy wstępny szacunek prawdziwego zadłużenia publicznego w stosunku do PKB po uwzględnieniu deficytu funduszu emerytalnego ZUS i nadwyżki FUS jest ponad 3,712 razy większy niż szacunek oficjalny.

2.3. Szacunek deficytu KRUS

Z oszacowaniem przyszłych kosztów deficytu KRUS mamy podobny problem jak z oszacowaniem kosztów emerytur sędziowskich, prokuratorskich i mundurowych. Nie są nam znane oficjalne szacunki tego kosztu w przyszłości, a ich dokładne oszacowanie wymaga oddzielnego opracowania.

Dlatego przyjmujemy wykorzystane powyżej podejście. Podstawą szacunku będą historyczny deficyt KRUS, oraz założenie, że od roku 2010 deficyt ten będzie utrzymywał się na poziomie zaplanowanym na rok 2009.

2.3.1. Historyczny poziom kosztów

Tabela 7. Dotacja do KRUS z budżetu

Źródło: ustawa budżetowa: różne lata

W ciągu lat 2005-2009 dotacja z budżetu do ZUS wzrosła o ponad 19% rocznie co daje średnie roczne tempo wzrostu około 4,8%. Jednak tak jak w poprzednich rozdziałach przyjmujemy, że od 2010 wzwyż dotacja do KRUS zostaje zamrożona na poziomie roku 2009.

2.3.2. Szacunek kosztów w przyszłości

Przy powyższych założeniach wartość zobowiązań z tytułu dotacji do KRUS w latach 2010-2043 wyniesie ponad 370 725,0 mln złotych, czyli ponad 60%13 dzisiejszego oficjalnego publicznego zadłużenia Polski:

Tabela 8. Szacunek zdyskontowanego kosztu KRUS przy założeniu utrzymania przyszłych kosztów na poziomie zaplanowanym dla roku 2009

2.3.3. Dług Publiczny do PKB po uwzględnieniu szacunku deficytu funduszu emerytalnego wyodrębnionego z FUS, Funduszu Rezerwy Demograficznej, oraz kosztu emerytur mundurowych, sędziów, prokuratorów, leczenia profesorów, oraz KRUS

Powyższe szacunki oznaczają, że relacja rzeczywistego długu publicznego do PKB na koniec 2008 r. wynosiła (zadłużenie i PKB w mln złotych):

Powyższy wstępny szacunek prawdziwego zadłużenia publicznego w stosunku do PKB po uwzględnieniu deficytu funduszu emerytalnego ZUS i nadwyżki FUS jest ponad cztery14 razy większy niż szacunek oficjalny.