Medycyna w służbie pamięci historycznej.

Na tzw. Łączce na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie trwa wydobywanie i identyfikacja szczątków żołnierzy podziemia niepodległościowego, pomordowanych przez władze komunistyczne w latach powojennych. Czy proces identyfikacji zwłok dla specjalisty z zakresu medycyny sądowej to trudna sprawa?

Tak, ponieważ zwłoki ulegają po śmierci przemianom gnilnym, które zależą od dostępności tlenu, wilgotności, temperatury, jak również aktywności owadów i zwierząt, które przyczyniają się do eliminacji tkanek miękkich, a nawet  rozkawałkowania zwłok. W przypadku ujawnienia kości lub ich fragmentów w pierwszej kolejności należy ustalić czy mamy do czynienia ze szczątkami ludzkimi czy zwierzęcymi. W tym celu ocenia się ich wygląd a w przypadkach, gdzie ocena makroskopowa jest niewystarczająca przeprowadza się badania histopatologiczne (jakie?) lub genetyczne.    

Jak dokonuje się identyfikacji zwłok? Chociaż w tym przypadku bardziej precyzyjne będzie mówienie o szczątkach...

Szczątki ludzkie poddawane są badaniom identyfikacyjnym związanym z określeniem cech grupowych takich jak wiek, wzrost czy płeć oraz identyfikacji indywidualnej. Identyfikacja jest tym bardziej prawdopodobna im bardziej kompletny szkielet zostaje poddany badaniom.

W jaki sposób można ustalić wiek i płeć?

Wiek ustala się na podstawie badań szkieletu określając: kolejność formowania zawiązków i wyżynania się zębów mlecznych oraz stałych, stopień zużycia zębów, zarastanie chrząstek wzrostowych kości długich, wysokość jam szpikowych kości ramiennych i udowych, zarastanie szwów czaszkowych, morfologię powierzchni kości łonowych tworzących spojenie łonowe, morfologię końców mostkowych żeber. Wzrost ustalany jest na podstawie pomiarów długości kości długich – udowej, piszczelowej, strzałkowej, ramiennej, promieniowej, łokciowej, z wykorzystaniem odpowiednich przeliczników, zależnych od płci. Do ustalenia płci wykorzystuje się badania kości czaszki oraz miednicy, które charakteryzują się odmiennościami anatomicznymi.

Jak dokonuje się identyfikacji indywidualnej?

Cechą indywidualną może być wygląd zatok czołowych czaszki czy stanu uzębienia. Również jeżeli osoba miała pewne wady wrodzone w układzie kostnym, zmiany chorobowe lub przebyła złamania kości, na tej podstawie możliwe jest przeprowadzenie identyfikacji. Do badań konieczny jest materiał porównawczy od typowanej osoby w postaci dokumentacji medycznej, kart leczenia stomatologicznego czy zdjęć RTG.

Jeżeli nie ma takich materiałów?

W przypadku badania czaszki osoby o nieustalonej tożsamości można wykorzystać metodę superprojekcji, polegającą na nakładaniu na siebie obrazu badanej czaszki i zdjęcia typowanej osoby, a następnie analizie wzajemnego układu punktów antropologicznych. Metoda Gerasimowa polega na odtworzeniu wyglądu twarzy przez nałożenie materiału plastycznego na odlew badanej czaszki, z wykorzystaniem informacji o przeciętnej grubości tkanek miękkich w określonych okolicach twarzy, charakterystycznej dla danego typu antropologicznego. Superprojekcja, jak i metoda Gerasimowa często przedstawiają większą wartość artystyczną niż dowodową. Obecnie projekcie takie wykonuje się przy użyciu specjalistycznych programów komputerowych.

Jaka jest obecnie najczęściej stosowana metoda identyfikacji?

Badania genetyczne, szczególną wartość mają zęby, które długo zachowują materiał w postaci DNA możliwy do izolacji. Wtedy materiał do porównania pobiera się od kogoś z rodziny.

Czy po kilkudziesięciu latach od śmierci da się określić w jaki sposób człowiek był torturowany? Można stwierdzić jak zginął?

Uszkodzenia układu kostnego mogą również wskazywać na mechanizm powstałych obrażeń czy przyczynę zgonu, na przykład obecność niewygojonych złamań, ran postrzałowych, zbrodnicze rozkawałkowanie itp.

Rozmawiał Mateusz Rawicz