"Sarmacki Katyń"

361 lat temu, 3 czerwca 1652r. też wypadał w poniedziałek...

Dzień wcześniej - klęską w bitwie pod Batohem - zakończyła się polska wyprawa interwencyjna mająca zapobiec podporządkowaniu Mołdawii przez na nowo (po Beresteczku) rosnącego w siłę Bohdana Chmielnickiego.
W bitwie tej wojska polskie pod dowództwem hetmana polnego Marcina Kalinowskiego zostały pokonane przez sprzymierzone siły wojsk kozackich i Tatarów.

Prawdziwy dramat rozegrał się jednak nazajutrz...

Z rozkazu Chmielnickiego pułkownicy kozaccy Iwan Zołotareńko i Wysoczanin wykupili złotem od Tatarów wziętych do niewoli jeńców polskich.
To wtedy miały paść słynne, przypisywane Chmielnickiemu, słowa "tylko zdechły pies nie kąsa".

„Chmielnicki dał zaraz Nuradyn Sołtanowi pięćdziesiąt tysięcy talerów – notował w swojej rękopiśmiennej Księdze Pamiętniczej wojski lubelski, a potem kasztelan biecki Jakub Michałowski – Kamieniec mu obiecał był poddać, żeby niewolnika wszystkiego ścinać pozwolił. Po rozgromieniu wojska w poniedziałek i wtorek wszystkich niewolników ścinano”.

Rzeź przebiegała w następujący sposób: związanych jeńców po kilku wyprowadzano na majdan, na którym Kozacy i Tatarzy nogajscy podrzynali Polakom gardła lub ścinali głowy, niektórzy byli także zakłuwani pikami. Wszystko to odbywało się na oczach pozostałych polskich jeńców podczas oczekiwania w kolejce na swoją śmierć.

Źródła różnie szacują ilość zamordowanych - od "ostrożnych" 3.500, przez 5.000 (relacja ocalałego Krzysztofa Koryckiego), po nawet 8.000 (według cytowanego wyżej Jakuba Michałowskiego).

Wśród ofiar masakry znaleźli się m.in. Samuel Kalinowski –syn hetmana dowodzącego pod Batohem, Zygmunt Przyjemski – generał artylerii koronnej i pisarz polny koronny, Jan Odrzywolski – kasztelan czernihowski i weteran walk przeciw Kozakom, Moskwie, Szwecji i Turcji, Marek Sobieski – brat Jana przyszłego króla Polski, Niepokojczycki, Górka i wielu innych dowódców. Ciało starego hetmana i dowódcy Kalinowskiego odnalezione przez Kozaków po bitwie w lesie, zostało przez Kozaków ścięte, a głowę jego, zatkniętą na włóczni, obnoszono po zwycięskim obozie.
Ocaleli nieliczni, w tym Krzysztof Korycki, Krzysztof Grodzicki,Stanisław Druszkiewicz -i prawdopodobnie - Stefan Czarniecki, których znajomi Tatarzy ukryli w swoich namiotach.

Według jednej z relacji krew na majdanie sięgała kostek a pobliska rzeka Boh "zabarwiła się w pół na czerwono"
Nawet murzowie krymscy w oczy wyrzucali swemu dowódcy, że dopuścił do podobnego barbarzyństwa.

Hekatomba batohańska nie pozostała niezauważona w ówczesnej historiografii europejskiej. Opis tej wyjątkowo ohydnej zbrodni znalazł się w trzecim tomie dzieła Hioba Ludolfa Allgemeine Schau = Bühne oder Welt (Franckfurt am Mayn 1713). Towarzyszyła mu miedziorytowa ilustracja anonimowego autorstwa, która tylko w minimalnym stopniu oddaje grozę tamtych zdarzeń: w nieokreślonej bliżej przestrzeni dzicy ordyńcy nohajscy mordują jeńców, pod bacznym okiem trzech dowódców kozackich zachęcających swych ludzi okrzykiem „Zemsta za Berestecką!”. W głębi stoi zwarty tłum powiązanych i czekających na swą kolej Polaków.

Analogie do Katynia nasuwają się same:

Rzeź była zemstą za Beresteczko, tak jak Katyń był zemstą za wojnę w 1920 roku.
Na rozkaz, celowo wymordowano polskie dowództwo i doborowe oddziały polskiego wojska - bezbronnych jeńców.
Zniszczenie najlepszych oddziałów armii koronnej pozwoliło Chmielnickiemu przejść do ofensywy i w rezultacie oderwać część Ukrainy od Rzeczypospolitej.

Dlatego właśnie rzeź pod Batohem zwana jest "pierwszym, sarmackim Katyniem".