Konstytucja USA

We wrześniu 1786 r. delegaci 5 pięciu stanów zgromadzeni w Annapolis uchwalili w znacznej mierze pod wypływem jednego z liderów stronnictwa federalistów Aleksandra Hamiltona rezolucje wzywająca wszystkie stany do wysłania delegacji na konwencje, której celem miało być podjęcie problematyki usprawnienia ustroju związku. W 1787 roku na konwencji konstytucyjnej w Filadelfii, przyjęto obowiązującą do dzisiaj konstytucję Stanów Zjednoczonych Ameryki. Konstytucja USA budowała ustrój państwa, na nieznanej dotąd zasadzie federalizmu, ale przyjmowała całkowicie odmienną koncepcje systemu rządów, opartą na starannym rozdzieleniu legislatywy od egzekutywy. Ten sposób sprawowania władzy nazwano prezydenckim, ale nie z powodu jakichś szczególnych kompetencji prezydenta, a tylko z chęci jak najtreściwszego podkreślenia odmienności w stosunku do ustroju parlamentarnego. Przede wszystkim podkreślić trzeba, że przed przyjęciem konstytucji nie było państwa o nazwie Stany Zjednoczone Ameryki. Związek zawarty na potrzeby stanu wojennego, ukonstytuowany umową o nazwie Artykuły Konfederacji nigdy cech państwa nie posiadał co dobrze wyraża nawet jego nazwa : Zjednoczone Państwa Ameryki , bo takie jest dokładne tłumaczenie określenia United States of America. Zebranie się konwencji nie odbyło bez pewnych trudności: obrady rozpoczęto z niemal dwutygodniowym opóźnieniem, nie wzięli w nich udziału wszyscy delegaci wybrani w stanach, a stan najmniejszy – Rhode Island – w ogóle odrzucił idee wysłania delegatów do Filadelfii. Zdecydowana większość zgadzała się jednak, że trzeba powołać taki rząd centralny, który inaczej niż Kongres Konfederacji – zdolny będzie do rzeczywistego sprawowania władzy w zakresie przyznanych mu kompetencji. Konwencja, która rozpoczęła prace w końcu maja, zakończyła je 17 września 1787 r. pod tekstem konstytucji podpisy złożyło trzydziestu dziewięciu delegatów z ogólnej liczby pięćdziesięciu pięciu, którzy brali udział w jej pracach. Trzynastu delegatów opuściło obrady przed ich końcem, nie zgadzając się z kierunkiem prac konwencji lub przyjmowanymi rozwiązaniami. Trzech delegatów odmówiło podpisania dokumentu. Przewidując tę sytuację, autorzy konstytucji umieścili na jej końcu formułę o „jednomyślnej zgodzie reprezentowanych stanów”. Kongres Konfederacji, aczkolwiek bardzo niechętnie, ale przekazał konstytucje do ratyfikacji stanom. Początkowo można było liczyć na poparcie konstytucji tylko w trzech stanach, a w sześciu zdecydowaną przewagę mieli jej przeciwnicy. Konstytucji zarzucano nadmierne wzmocnienie rządu centralnego, zagrażające wszystkim wolnościowym osiągnięciom okresu rewolucji.
W miarę upływu czasu rosły szanse na ratyfikację w kolejnych stanach. Już po roku konstytucję konstytucje ratyfikowano w dziewięciu stanach. Problemem było jednak, że nie uczyniły tego Wirginia i Nowy Jork bez, których trudno było wyobrazić sobie nowej unii. Na początku 1789 roku przeprowadzono wybory do Kongresu, a w kwietniu wybrany przez elektorów prezydentem George Washington złożył przysięgę. W listopadzie po ukonstytuowaniu się organów nowego państwa, konstytucję ratyfikowała Karolina Południowa, a w maju 1790 roku Rhode Island. Tym sposobem trzynaście byłych kolonii, tworzących dotąd bardzo luźną strukturę znalazło się w granicach jednego państwa. Konstytucję Stanów zjednoczonych przygotowano w ciągu zaledwie czterech miesięcy prac konwencji. Można się ciągle dziwić, że dokonano tego tak szybko i na dodatek stworzono jedyną w świecie formułę ustrojową, zarówno jeśli chodzi o system rządów, jak i strukturę prawną państwa. Co najciekawsze, przyjmowane w pośpiechu i nie zawsze starannie redagowane przepisy tworzą tekst konstytucji obowiązującej do dziś, z nielicznymi i stosunkowo mało ważnymi zmianami i uzupełnieniami.
Poprawki do konstytucji
Amerykańska ustawa zasadnicza jest dziś najstarszą konstytucją na świecie, ale i najkrótszym tego typu dokumentem. W całej historii państwa przyjęto zaledwie dwadzieścia siedem poprawek, a jeśli wyłączymy z tego dziesięć pierwszych poprawek, które w pewnym sensie są integralną częścią konstytucji, ponieważ zostały uchwalone przez Kongres USA w pierwszym roku obowiązywania konstytucji jako spełnienie zobowiązania przyjętego w czasie kampanii ratyfikacyjnej, to okaże się, że konstytucje zmieniano jedynie czternaście razy. Wyłączamy także poprawki wprowadzające i odwołujące prohibicje oraz poprawkę ostatnią, którą Kongres uchwalił jeszcze w 1789 r.
Jak tego chce konstytucja, prawo zgłaszania poprawek przysługuje albo obu izbom Kongresu większością dwóch trzecich głosów, albo konwencji zwołanej przez Kongres na żądanie dwóch trzecich legislatur stanowych. Proces koniecznej ratyfikacji może również przebiegać w dwóch trybach: albo przez trzy czwarte wszystkich parlamentów stanowych, albo przez specjalne konwencje stanowe również trzech czwartych stanów.
O wyborze procedury decyduje Kongres. Tylko raz w 1933 r. przyjęto procedurę konwencji stanowych, chodziło o uchwalenie poprawki wprowadzającej wcześniej prohibicję.
Poprawki były uchwalane i przyjmowane w różnym, czasie, różne było i jest ich znaczenie. Tylko niektóre z nich miały zastępować jakieś wybrane i niewielkie fragmenty konstytucji, bynajmniej nie eliminując ich z tekstu głównego. W większości poprawki uzupełniały konstytucję, ale żadna z nich nie dotyczyła problematyki systemu rządów i kompetencji zastrzeżonych stanom.
Pierwsze dziesięć poprawek Kongres uchwalił, zanim ostatnie stany ratyfikowały konstytucje. Z pond dwustu propozycji uchwalonych na konwencjach stanowych, a chroniących przede wszystkim prawa obywateli przed ingerencją rządu federalnego, Kongres przyjął poprawek dwanaście, ale dwie z nich nie zostały ratyfikowane przez wymaganą liczbę stanów i dlatego w życie weszło tylko dziesięć w 1791r. wszystkie bardzo często nazywane są kartą praw (Bill of Rights). W pierwszych dziesięciu poprawkach gwarantowano aż dwadzieścia trzy prawa i wolności, z czego dwanaście dotyczyło postępowania karnego, zakazując np. stosowania kar okrutnych. Wśród innych praw wymieniono m.in. prawo do posiadania i noszenia broni, wolność słowa, prawo do wnoszenia petycji. Poprawki XI i XII zostały uchwalone względnie szybko w latach 1794 i1803. Pierwsza z nich wyjaśniała pewną kontrowersyjną kwestię dotyczącą właściwości sądów federalnych, druga modyfikowała sposób wyboru prezydenta, który już w wyborach w 1800r. okazała się fatalnie obmyślony. Poprawki XIII, XIV, XV uchwalono dopiero po zakończeniu wojny secesyjnej, w latach 1865, 1866, 1869. Pierwsza z nich znosiła niewolnictwo, druga m.in. uznawała za obywateli Unii i obywateli poszczególnych stanów wszystkich tych, którzy się urodzili lub naturalizowali, a poprawka XV deklarowała równe prawa wyborcze bez względu na rasę, kolor, skóry lub wcześniejsze „pozostawanie w sytuacji przymusowej.” Po kolejnym okresie dłuższej przerwy, już w XX wieku uchwalono w 1909 roku poprawkę XVI, pozwalającą na nakładanie federalnych podatków dochodowych, w 1912 roku poprawkę XVII zmieniającą sposób wyboru senatorów, a w 1917r. poprawkę XVIII, zabraniającą produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych. W 1919 r. uchwalono poprawkę XIX, dającą prawa wyborcze kobietom, w 1932 r. poprawkę XX, zmieniającą początek prezydenckiej kadencji i określającą inaczej, niż to było dotąd, początek corocznej sesji Kongresu, a w 1933 r. XXI poprawką odwołano prohibicję. Po drugiej wojnie światowej uchwalono poprawkę XXII, ograniczającą liczbę prezydenckich kadencji do dwóch (1947), poprawkę XXIII przyznającą prawa wyborcze w wyborach prezydenckich mieszkańcom dystryktu federalnego Columbia, w którym znajduje się stolica kraju Waszyngton (1960), poprawkę XXIV, znosząca podatek wyborczy (1962), poprawkę XXV, regulującą procedurę prezydenckiego następstwa w razie śmierci, ustąpienia lub usunięcia prezydenta z urzędu (1965), poprawkę XXVI, zakazującą określania czynnego prawa wyborczego w stanach na lat ,mniej niż osiemnaście (1971). Zupełnie inną historię ma wejście w 1992 roku ostatniej z poprawek do amerykańskiej konstytucji, jak wspomniałem wcześniej uchwalonej przez Kongres jeszcze w pierwszym roku istnienia państwa. Ta jedna z najkrótszych poprawek ma następującą treść : „Żadne prawo zmieniające wynagrodzenie za służbę Senatorów i Reprezentantów nie będzie mogło obowiązywać, zanim nie odbędą się nowe wybory.” Poprawkę tą przedstawiono do ratyfikacji stanom już we wrześniu 1789 r. jako poprawkę II w katalogu dwunastu poprawek. Jako jedna z dwóch nie otrzymała wówczas wystarczającego poparcia w stanach. Wraz ze wzrostem liczby stanów oddalała się możliwość jej ratyfikowania. W 1873 roku przypomniała sobie o niej legislatura Ohio, ale dopiero w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku zainteresowanie jej przyjęciem stało się bardzo widoczne. W maju 1992 roku obie izby Kongresu mogły już podjąć rezolucję o wejściu w życie poprawki XXVII. Żadna z poprawek nie dotykała jednak struktury władzy i formy rządu, wynika z tego, ze konstytucyjny obraz systemu rządów pozostał przez ponad dwieście lat niezmieniony, tak jakby nie zmieniał się aparat państwa, jakby nie rosły zadania Kongresu, i nie wzrastała odpowiedzialność prezydenta.
Konstytucja Stanów Zjednoczonych uznana została za pierwszą nowożytną konstytucje spisaną i uznano ją za zjawisko wyjątkowe w dziejach konstytucjonalizmu i to nie tylko z racji pierwszeństwa. O jej wyjątkowości świadczy również fakt, iż do dziś obowiązuje w praktycznie bez poważniejszych zmian w oryginalnym brzmieniu, co dowodzi niezwykłej żywotności tego dokumentu. Jest też wyjątkową formą praktycznej realizacji określonej koncepcji ideowej i to w stopniu nieznanym w żadnym chyba innym akcie konstytucyjnym. Przyjęcie tej konstytucji oznaczało, również, a może przede wszystkim to, iż Stany Zjednoczone przekształcały się z kraju będącego luźnym związkiem niezależnych stanów w państwo związkowe – federacje.