A Białe Orły znów nie dla "orłów" (część I I )

        Tradycja nagradzania najwyższym polskim orderem nie zaginęła, niestety, wraz z odejściem Sasów. Urosła w czasach saskich pozycja rodu Czartoryskich nazywanego potocznie „Familią”. Stary ten ród, już w czasach Zygmunta II Augusta spokrewnił się z Jagiellonami. W czasach Augusta II, wielka kariera Czartoryskich zaczęło się od momentu, gdy piękna i inteligentna córka Konstancja wyszła za mąż za Stanisława Poniatowskiego herbu „Ciołek”. Czterdziestoletni, rozwiedziony od dziesięciu lat, mąż był osobistością ze wszech miar wybitną; zdolny, odważny, stanowczy i bardzo układny. Dosłużył się stopnia generała wojsk szwedzkich, litewskich, dwukrotnie ratował życie króla szwedzkiego Karola XII, potrafił wymusić drogą dyplomatyczną wypowiedzenie wojny Rosji przez Turcję...etc. Czwartym z kolei dzieckiem tej dorodnej pary był syn Stanisław Antoni, w przyszłości, król I Rzeczypospolitej. Starannie wykształcony młodzieniec znał dobrze angielski, francuski, niemiecki, włoski i łacinę. Latem 1755 r. wybrał się z angielskim dyplomatą Wiliamsem do Petersburga, by odzyskać dobra zajęte przez Rosję. Tam właśnie na dworze carycy Elżbiety poznał wielką księżną Zofię Augustę Fryderykę Anhalt-Zerbst, choć właściwie, już wówczas Katarzynę Aleksiejewną. Sergiusz Sołtykow, domniemany ojciec syna księżnej – Pawła, wyekspediowany został za granicę i stanowisko faworyta wakowało. Nie zamierzał go zajmować sam Wiliams, lecz odstąpił je właśnie Poniatowskiemu. Po trzech miesiącach znajomości dworzanin Lew Naryszkin wprowadził Antoniego do sypialni księżnej. W sierpniu 1756 r. Poniatowski wrócił do kraju, lecz w styczniu następnego roku powrócił do Petersburga jako agent dyplomatyczny Augusta III i młoda para wznowiła kontakty. W 1762 roku, po uduszeniu Piotra III, męża Katarzyny przez Aleksego Orłowa, została ona samodzielnie imperatorową Rosji. W 1765. zdecydowała, że to właśnie jemu, a nie księciu Adamowi Czartoryskiemu udzieli poparcia w rywalizacji o tron.     

Podobnie jak poprzednie elekcje, wybór następcy Sasów, także zantagonizował Polaków. Od kiedy Turcja opowiedziała się za wyborem ” Piasta” , ich stronnicy Francja i Austria, mocodawcy obozu Potockich do ubiegania się o tron zgłosili starego hetmana Jana Branickiego. ” Familia”, posiadając poparcie carycy, wysunęła kandydaturę Stanisława Poniatowskiego i...sprowadziła na pomoc wojska rosyjskie. Straże nadworne Potockich i Radziwiłłów musiały zrezygnować z oporu i schroniły się w Turcji. Groźba Porty, iż na wybór Poniatowskiego nie pozwoli ( w obawie przed małżeństwem z Katarzyną) spowodowała jedynie mobilizację Danii, Prus i Anglii, które konsekwentne poparły „Ciołka”. Ta ostatnia wzięła na siebie okłamanie Turcji. Sejm elekcyjny otwarto pod węzłem konfederackim 27 sierpnia 1765 r. Oddziały rosyjskie odsunęły się dla przyzwoitości na 3 mile, w mieście pilnowały porządku wojska”Familii” (też na żołdzie rosyjskim). 6 września 1765 roku 5 584 szlachciców oddało głos na litewskiego stolnika i okrzyknięto go królem. Koronacja elekta nastąpiła jednak dopiero 25 listopada... w dzień imienin Katarzyny. Poniatowski zmienił przy okazji swe drugie imię na August, identyczne jak rosyjskiej władczyni ( ciągle chyba nie tracąc nadziei na wymarzony mariaż). Po raz pierwszy, i zarazem ostatni, koronacja odbyła się nie na Wawelu, a Warszawie. Monarcha nie założył tradycyjnego stroju swych poprzedników, ale obowiązujący na zachodzie ubiór epoki Oświecenia. Władysław Konopczyński tak charakteryzuje króla Poniatowskiego: próżny, miękki, skłonny do zbytku, posłuszny na każde skinienie kobiet, miał duszę uwiedzionej dziewczyny. Nie przejął ojcowskiej energii i tężyzny, ani matczynych talentów politycznych. Mając świadomość, że nie sprosta oczekiwaniom ambitnych wujów Czartoryskich, separował się od nich. Słuchał braci podkomorzego Kazimierza, austriackiego generała Andrzeja, księdza Michała. Sterowały nim też osoby postronne jak Ksawery Branicki, Franciszek Rzewuski.

Ogromny wpływ miały też liczne kochanki: Sapieżyna- siostra Branickiego, Elżbieta Lubomirska, generałowa Grabowska, Szmidtowa etc.

Już w dniu koronacji, najwyższym odznaczeniem, medalem Orła Białego udekorował:       

   > swojego brata Michała, późniejszego prymasa ( w czasie insurekcji kościuszkowskiej, kiedy powstańcy znaleźli u niego korespondencję z królem Prus, w której wskazywał słabe punkty obrony stolicy, 11 sierpnia 1794 r. otruł się. Uwieczniono to dwoma wersetami „a ksiądz prymas w tę godzinę wolał proszek niż drabinę)

    > księcia Adama Czartoryskiego, którego udało mu się przekonać by zrezygnował z ubiegania się o koronę, gdyż nie uzyska poparcia carycy

    > Nikołaja Repnina – księcia rosyjskiego, jednego z dowódców wojsk interwencyjnych przy „wyborze” Augusta III Sasa.

      Lista laureatów tego odznaczenia za panowania ostatniego z królów I Rzeczypospolitej liczy aż 154 osoby. Być może laureatów orderu wybierały osoby z otoczenia króla, a także narzucał dwór petersburski, gdyż są na niej tak nikczemne postacie jak:

     > Karol Radziwiłł, marszałek konfederacji radomskiej/1767/, która wysłała delegację do Katarzyny II z prośbą o ochronę polskich protestantów i wyznawców prawosławia ( oczywiście memoriał podyktował ambasador rosyjski, książę Nikołaj Repnin)

     > Józef Kossakowski – biskup inflancki, powieszony przez powstańców 9 IV 1794r. w Warszawie

     > Józef Ankwicz – autor pomysłu uznania ciszy za znak zgody i tym samym zatwierdzenia II rozbioru Rzeczypospolitej na sejmie w Grodnie, powieszony także 9 IV 1794 r.

     > Biskup kujawski Stanisław Dąmbski, który podstępnie doprowadził do wyniesienia na tron Augusta III

     > wszyscy trzej założyciele konfederacji targowickiej z 1792 roku: Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Sewery Rzewuski

      > Szymon Kossakowski – hetman litewski, potem generał carski, powieszony 25 kwietnia 1794 roku w Wilnie przez powstańców Jakuba Jasińskiego

       > Adam Poniński – płatny agent rosyjski, marszałek nieszczęsnego sejmu, który zatwierdził I rozbiór Rzeczypospolitej

       > generałowie rosyjscy Michaił Kreczetnikow – pogromca wojsk litewskich w czasie obrony konstytucji 3.maja, Aleksander Tormasow – pokonany przez kościuszkowców pod Racławicami, marszałek Aleksander Suworow - „rzeźnik” bezbronnej ludności Pragi / 4 XI 1794/.

       > Otto von Stackelberg – poseł rosyjski, który wymusił zorganizowanie sejmu 1773 r. i zatwierdzenie I rozbioru

       > Grigorij Potiomkin – twórca planu rozbicia Rzeczypospolitej na państewka, kochanek Katarzyny II

       > Piotr III Romanow, mąż Katarzyny II

       > Caryce: Elżbieta Romanowa /1700-1730/ i Katarzyna II Aleksiejewna/ 1762-96/ Słowem poczet grabarzy I Rzeczypospolitej.

        Ocenę panowania Stanisława Poniatowskiego dobrze ujmują słowa posła Józefa Kimbar z Upity, który w sierpniu 1793 r. na ostatnim sejmie I Rzeczypospolitej tak mówił do króla:

Ja widzę, wszedłeś królu zdradą i lubieżnością na tron, panujesz zdradą i kończysz obmierźle i bezwstydnie. Życie swoje zwojowałeś między kobiety, ale dla Ojczyzny przez utarczki zgon przysposobiłeś, jaki mamy przed sobą. Niechże cię z takim żalem faworytki schowają , z jakim ty smutkiem Ojczyzną w grób zagrążyłeś. Niczego się nie lękam ani stracham, mówię prawdę żeś zdrajca.

Jakże widoczna jest paralela, zarówno wyborów ostatnich królów I Rzeczypospolitej, jak i prowadzonej przez nich polityki orderowej, ze współczesnymi praktykami pana Komorowskiego. Jedynie obce wojska interwencyjne zastąpiono mediami, też niemal całkowicie obcymi.

        Krótka przerwa II Rzeczypospolitej i niecałe pięć lat prezydentury śp. Lecha Kaczyńskiego przywróciły Orderowi Orła Białego jego znaczenie najwyższego odznaczenia państwowego.

Historia zatoczyła koło.

XVIII wieczne zwyczaje nagradzania Orłem dworskiej koterii powróciły.

Oby tylko, nie oznaczało to znowu finis Poloniae.