Toasty i wielka polityka. Między Wiedniem 1814 a Teheranem 1943

Stulecia w objęciach geopolityki

Truizmem jest stwierdzenie, że międzynarodowa pozycja Polski na przestrzeni wieków była determinowana przez jej położenie geopolityczne. W sposób najbardziej dolegliwy ziemie polskie doświadczyły tego w ostatnich dwustu latach: pomiędzy upadkiem Napoleona a okresem rozpadu bloku komunistycznego. Echa brutalnej geopolityki dotarły do Polski ze wschodu w ciągu minionych kilku miesięcy. Zdaniem wielu komentatorów po latach letargu Historia ruszyła z miejsca. Wydaje się, że w momentach uważanych już teraz za przełomowe dla losów tej części Europy oraz w kontekście przypadających w latach 2014-2015 rocznic należy przypomnieć o naukach, które czerpać możemy z dziejów europejskiej dyplomacji. Warto zdawać sobie sprawę z kruchości każdego międzynarodowego porządku w założeniu ustanawianego, aby zapewnić wieczysty pokój.

Według Henry’ego Kissingera spotkania przywódców mocarstw od czasu traktatu westfalskiego kończącego wojnę trzydziestoletnią nadawały Europie i światu nowe mechanizmy funkcjonowania, stanowiąc jednocześnie fundament dłuższego okresu pokoju. Klasycznymi przykładami takich procesów były Kongres Wiedeński po klęsce Napoleona i spotkania Wielkiej Trójki w okresie II wojny światowej, zapoczątkowujące epoki względnego ładu dziejach Europy. Ten sposób myślenia dominuje w zachodniej historiografii. Dla Polski ustalenia, które tam zapadały były równoznaczne z długotrwałą utratą suwerenności. Cechą łączącą kongresy mocarstw jest to, że nasz kraj i naród nie były ich podmiotem, lecz przedmiotem i kartą przetargową w wielkiej rozgrywce dyplomatycznej pomiędzy potęgami. Szczególnym cynizmem wobec sprawy Polskiej wykazywali się jej oficjalni sojusznicy w latach 1943-1945. Warto umieścić ich decyzje na tle tych podejmowanych w pałacach Wiednia przed dwustu laty.