Żydzi w Rabce Zdrój
ARTYKUŁ ZWERYFIKOWANY
Trudno określić dokładny czas osiedlenia się pierwszych Żydów w Rabce. Wiadomo, że od chwili założenia parafii rzymskokatolickiej w drugiej połowie XVI w. aż do XIX w. Rabka była jednorodna pod względem wyznaniowym[1.1]. W tym okresie Rabka położona była z dala od większych miast i bardziej ruchliwych szlaków handlowych, przez co nie była atrakcyjna dla ludności żydowskiej, która trudniła się przede wszystkim wymianą handlową. Według niektórych badaczy, Żydzi pojawili się w Rabce dopiero w drugiej połowie XIX wieku[1.2], jednak już w 1827 r. w Rabce mieszkało sześcioro Żydów, którzy prawdopodobnie tworzyli jedną rodzinę.
W tej właśnie rodzinie doszło do konwersji udokumentowanej w księgach parafialnych. Ochrzczona została pełnoletnia Anna Magdalena Goldberger, córka Joachima Goldbergera. Sakramentu udzielił jej proboszcz Raby Wyżnej, ks. Jan Kalisiewicz. Następnym dokumentem potwierdzającym obecność Żydów w Rabce jest akt chrztu dwudziestojednoletniej Laji Führer, urodzonej w Chochołowie, córki Jakuba Führera – żydowskiego biedaka – i Beisle. Posiadamy też informacje o kolejnych chrztach osób wyznania mojżeszowego: Pesiel, córki Löebela Riegelhaupta (22 marca 1861 r.); Chaji, córki Mojżesza Blocha (1835 r.); starszego brata Pesiel Riegelhaupt – Hermana; kupca Leopolda Riegelhaupta żonatego z Anną, córką Mojżesza (Mosis) Blocha, wraz z siedmiorgiem dzieci[1.3].
Kolejnym śladem potwierdzającym obecność Żydów w Rabce jest wzmianka o starej karczmie (tzw. Oleszyca) i zespole budynków gospodarczych (m.in. farbiarnia, magiel oraz suszarnia płócien fabrycznych) wybudowanych przez wspomnianego Mojżesza Blocha na roli Gawronowej. Karczma została rozebrana w 1848 roku. Budowa kolejnej została wstrzymana z inicjatywy Juliana Zubrzyckiego, właściciela majątku w Rabce, który sam zamierzał zbudować wyszynk[1.4].
W XIX w. systematycznie rosła liczba żydowskich mieszkańców Rabki. Pod koniec stulecia tutejsza gmina żydowska liczyła już prawie 270 osób. Coraz większą popularność wśród wyznawców religii mojżeszowej zyskiwały też rabczańskie ośrodki uzdrowiskowe, napędzając tym samym całą ówczesną gospodarkę. Taki obrót rzeczy przyczynił się w znacznej mierze do powstania w ostatniej dekadzie XIX w. kolonii dla dzieci żydowskich fundacji im. Marii Fränklowej w Rabce na „Łęgach”.
W Rabce istniało kilka pensjonatów prowadzonych przez Żydów, mimo to żaden nie był uposażony w jadłodajnię koszerną, co było utrudnieniem dla licznych żydowskich kuracjuszy. W 1872 r. pisano o gościach korzystających z zakładu kąpielowego: „Inaczej, niestety, rzecz się ma ze starozakonnymi. (…) Dał się im już uczuć w tym roku rzeczywisty brak koszernego mięsa, a głównie osobnej dla nich traktyerni [jadłodajni – przyp. red.]. Ci więc, z wielką zkądinąd trudnością, zmuszeni byli żywić się głównie potrawami mącznemi, jarzynami i nabiałem, a zatem żywić się za skąpo – co przy innych anti-higienicznych ich nawyknieniach, nie mało wpływało na zauważane u nich nieraz za powolne i słabsze, niźby być mogło, leczebne działanie wód tutejszych”[1.3]. W tym miejscu należy nadmienić, że w owym czasie rabczańska społeczność żydowska posiadała własnego rzeźnika (szojcheta) w osobie Tybingera
http://www.sztetl.org.pl/pl/article/rabka-zdroj/5,historia/
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz
- 1728 odsłon
Komentarze
Tybinger ojciec Trybeusa ?????
16 Kwietnia, 2015 - 11:01
Wszystko na to wskazuje a może to ten z Judenratu o czym poniżej
Głównym zajęciem miejscowych Żydów było rzemiosło, handel i prowadzenie wyszynków. Ich domeną były karczmy, sklepy bławatne, magle, farbiarnie, piekarnie. W przeciwieństwie do pozostałych mieszkańców nie trudnili się uprawą ziemi. Częstszym zjawiskiem było wykupywanie przez Żydów większych majątków, a także dzierżawa folwarków. Od początku osiedlenia się Żydów w Rabce aż do lat rozpoczęcia II wojny światowej społeczeństwo żydowskie rozwijało się bardzo dynamicznie, zwiększając rokrocznie swój udział procentowy w ogóle mieszkańców. Na tej podstawie można wnioskować o dobrych warunkach panujących w ówczesnym mieście oraz o szybkim przystosowaniu do panujących tam warunków.
Najbogatszym Żydem w okresie międzywojennym był Freundlich, posiadający na rynku rozlewnię piwa, która później została przekształcona w mleczarnię.
Według mieszkańców Rabki miejscowi Żydzi nie byli ortodoksyjni. Przed wojną ludność żydowska mieszkała w okolicach rynku. Wyglądem nie wyróżniała się od reszty mieszkańców. Rabczańscy Żydzi nie nosili tradycyjnych, żydowskich strojów, nakryć głowy, ani charakterystycznego zarostu. Jednakże obraz typowego Żyda nie był obcy mieszkańcom Rabki, gdyż ortodoksyjni Żydzi byli częstymi bywalcami rabczańskich uzdrowisk]]>[2.1]]]>.
Według spisu z 1931 r. w powiecie nowotarskim mieszkało 2571 osób pochodzenia żydowskiego, przy czym w samej Rabce żyło ich 450]]>[2.2]]]>. Po wybuchu II wojny światowej część żydowskich mieszkańców opuściła uzdrowisko. Liczba Żydów w Rabce wzrosła po roku 1939 r. do ok. 1,5 tys., ze względu na migracje ludności żydowskiej z większych miast. Uciekinierzy mieli nadzieję, że w mniejszych miejscowościach w nie tak dużym stopniu będą narażeni na represje okupanta. Do końca marca 1941 r. przybyło do Rabki 880 Żydów z Krakowa i innych okolic]]>[2.3]]]>.
Na jesieni 1939 r. Niemcy utworzyli w Rabce Judenrat, którego zadaniem miała być współpraca z administracją okupacyjną i wdrażanie jej zarządzeń. Rada Żydowska miała zostać utworzona z 12 żydowskich mężczyzn, którzy cieszyli się powszechnym uznaniem i szacunkiem. Na czele Judenratu stanął Freundlich, wspomniany już właściciel rozlewni piwa]]>[2.4]]]>. Pierwszym zadaniem Judenratu stało się oznakowanie ludności żydowskiej Gwiazdą Dawida, a także umieszczenie tego znaku na prowadzonych przez nią zakładach, sklepach itd. Żydom zakazano posługiwania się językiem hebrajskim. Uczniów żydowskich usunięto ze wszystkich szkół. Wprowadzono przymus pracy dla Żydów w wieku od 14 do 60 roku życia. Wykorzystywano ich do pracy przy odśnieżaniu, usuwaniu gruzów, pracy w tartakach, kamieniołomach, budowie dróg czy melioracji. Dokonano spisu ludności żydowskiej z podziałem na płeć, grupy wiekowe oraz zawody]]>[2.5]]]>.
W 1940 r. Niemcy utworzyli w Rabce Szkołę Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Dnia 20 maja1942 r. 40 wybranych Żydów zostało zamordowanych, dnia następnego ten sam los spotkał 160 osób. Była to pierwsza masowa egzekucja w powiecie nowotarskim. W dniu 15 sierpnia 1942 r. w trzech willach zlokalizowanych przy dzisiejszej ulicy Poniatowskiego zorganizowano obóz pracy. W obozie przebywało około 100 Żydów, których praca polegała na budowaniu dróg oraz rozbudowie Szkoły Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. W dniach 28–30 sierpnia 1942 r. 200 osób zostało wysłanych do obozów pracy, natomiast część Żydów wywieziono do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu]]>[2.6]]]>. W czasie likwidacji obozu, w dniu 1.09.1943 r., część więźniów rozstrzelano, a część wywieziono do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego w Płaszowie]]>[2.7]]]>.
Nota bibliograficzna
@Józio z Londynu...
16 Kwietnia, 2015 - 11:15
. . ci sianowny Autor jest zorientowany, skund pochodzi nijaki Robcio Goldszchmit, śwager Rabina, tego Zdroju ?
Niniejszym, zapytowywuję, czy ten wspaniały Kurewnik.... sorry Kurnik, jest zlokalizowany właśnie w Rabce, czy w Kaliszu
u znanej Sruli Ruszczkiewiczowej, vel La Lunia :-)))) ?
Z górki i z dołka - dziękuję za odpowiedź.
ps.
..... czy Londyn już należy do Israel >>>> ?
@maruś
16 Kwietnia, 2015 - 11:29
z najnowszych "ustaleń" klub AA na ścierwomedium zostaje eksmitowany bo naczelna adminka klubu niejaka Patrioidio- Astra
wczoraj strzeliła focha i szumnie oznajmiła że ma dupie resztki tej gadzinówki
jeśli chodzi o "gruchę" to jak zwykle wali w gr.... bo co mu pozostało
maruś - 16 Kwietnia, 2015 - 10:15
16 Kwietnia, 2015 - 11:46
z tego co wiem to w kurwiku na dzis są dwa alfonsy,jeden dachowiec, jedna matka apostołka i "szybka zestresowana"
a jeszcze ciekawostka jest to że tym szambie to nawet prywatną poczte pomiedzy Patrią a Gawrionem sie publikuje tzn. ten przygłup to zamieścił , czy to jeszcze gatunek ludzki czy tylko ścierwojady
@Józio z Londynu...
16 Kwietnia, 2015 - 12:08
.... wiesz Józek. W pewnych sprawach należy być pryncypialnym i obiektywnie patrzeć w oczy....
To nie Trybeus jest winien. Tę kwestię , na światło publiczne wywlekła pewna maglara, którą nazwałem tak jak nazwałem
i nigdy się z tego nie wycofam.
To ta larwa, cały czas jątrzy i próbuje " rozjechać" Niepoprawnych.
Ostatnio doszlusowała do tego pierzastego n/o towarzystwa niejaka CHUPACABRA, w skórce Leo....
A trybcio, jak to Trybcio ....jak każdy żydek lubi po..... wazelinie :-)) ?
maruś - 16 Kwietnia, 2015 - 11:08
16 Kwietnia, 2015 - 12:22
miałem i ja taki przypadek i to nawet z prosba o opublikowanie, ale jest coś takiego jak zwykła ludzka przyzwoitość. Te" towarzystwo' z ludzmi ma tyle wspólnego co ja z kosmitami. jedna myśl mnie nachodzi to to że to "GÓWNIARZE" takie gównojady
Polecam im art.
Gównojady
Omawiając rozmaite rodzaje agentów, czyli obywateli wolnego świata, którzy w ten czy inny sposób sprzedali się ]]>GRU]]>, nie można pominąć jeszcze jednej ich kategorii, najbardziej ze wszystkich obrzydliwej. Choć monografia o ambicjach naukowych nie powinna ustosunkowywać się w sposób emocjonalny do omawianego tematu, tutaj jednakże rozgrzesza określenie, jakiego wobec wspomnianych osobników używali między sobą wszyscy oficerowie radzieckiego wywiadu.
Określenie owo brzmi "gównojad" (gawnojed), a skąd się wzięło nie sposób już dzisiaj dojść, używane było od zawsze i wszędzie, niezależnie od ustroju i położenia geograficznego państwa, a dotyczyło członków wszelkiej maści Towarzystw Przyjaźni ze Związkiem Radzieckim, działaczy organizacji pacyfistycznych (z ruchem na rzecz jednostronnego rozbrojenia na czele), Zielonych i innych postępowych radykałów. Oficjalnie nie można ich było zakwalifikować jako agentów, gdyż nikt ich nie werbował, oficjalnie też wszyscy przedstawiciele Związku Radzieckiego byli wobec nich uprzejmi i przyjacielscy,ale prawda jest inna: gównojad to gównojad i nikt tego nie zmieni.
]]>http://www.suworow.pl/index.php?page=gownojady]]>
Marku to właśnie o takich żydo-homo-sowieticus chodzi i tyle podsumowania tych naprawdę chorych "postaci" czy nawet mniej .......... bytów
@maruś
16 Kwietnia, 2015 - 12:25
Marek kurcze,
może my mizogini jesteśmy??? Miałeś i masz udany seks?
Bo ja też pewien jestem, że to ta spruchniała baba. Ona tu czad robi.
Trombeusz głupiutki... baba mu miodem posmaruje, to jej je z ręki.
JK
Przepłynąłeś kiedyś sam ocean? Wokół tylko morze. Stajesz oko w oko ze swoim przeznaczeniem.
marku - szykuje sie nalot
16 Kwietnia, 2015 - 15:36
właśnie zalogował się ten coś tam , coś tam - wiec jedziemy ostro , masz kask ?
maruś - 16 Kwietnia, 2015 - 10:15
16 Kwietnia, 2015 - 12:42
// ..... czy Londyn już należy do Israel >>>> ? //
chyba juz nie, bo jak pisze znany alfons coś tam coś tam, to w U.K są tera same banderowce ot co
@Józio z Londynu...
16 Kwietnia, 2015 - 12:49
.... Józio :-)))))))
M.
ps.
...... a tak bardzo poważnie, ..... bardzo proszę o ukłony dla JW. Elżbiety II.
Oby była jeszcze 25 lat -co najmniej !
maruś - 16 Kwietnia, 2015 - 11:49
16 Kwietnia, 2015 - 12:55
za te kilkanascie lat "zesłania' miałem raz okazje widzieć ją na żywo, była w świetnej formie, też żałuje że nie dane mi było jej zapytac o rodowód co tak bardzo interesuje naszego Trybingera vel Trybeusa. Dla niego ważna jest czystośc rasowa tzn: czy pochodzi od rasy panów czyli narodu wybranego.
Ale może jeszcze nadarzy sie taka okazja :-))))))))))
@Jozio z Londynu
16 Kwietnia, 2015 - 11:17
Witaj
Hmmmm... to jednak Trybinger, mówisz?
A ja juz się przyzwyczaiłem się do Trombeusza KAWASAKI.
To by tłumaczyło dlaczego dopiero przyszła żona zmusiła go do przyjęcia wiary katolickiej.
I to tłumaczy gorliwość konwertyty i te miłosne sowieckie tęsknoty. Ciekaw jestem, czy drób jest koszerny, bo on o żadnym innym mięsie nie mówi.
No popatrz - Trybinger potomek koszernego szojcheta.
Twoje odkrycie i dotarcie do źródeł czyni ten dzień pieknym.
Uściski Józiu
JK
Przepłynąłeś kiedyś sam ocean? Wokół tylko morze. Stajesz oko w oko ze swoim przeznaczeniem.
@jazgdyni
16 Kwietnia, 2015 - 11:24
To dopiero początek drzewa genealogicznego rodziny Trybeusa ,mam w zanadrzu jeszcze sporo ciekawostek i niespodzianek, ale muszę poczekać co na to sam "zainteresowany" czy zaprzeczy i wyrzeknie się własnego ojca
@JzL
16 Kwietnia, 2015 - 11:46
Tyś mnie nie raczył zapodać odpowiedzi, czy drup jest kosierny?
Czy trybinger macając kurie lub kapłona musiał cuś szpecjalnego szeptać.
Szalom
JK
Przepłynąłeś kiedyś sam ocean? Wokół tylko morze. Stajesz oko w oko ze swoim przeznaczeniem.
@jazgdyni
16 Kwietnia, 2015 - 11:49
Wysłałem w tej jakże poważnej sprawie list-petycje do Trybeusa , czekam na odpowiedz
Szalom
@jazgdyni
16 Kwietnia, 2015 - 12:47
Właśnie otrzymałem p.w o Trybeusa vel Trybingera odpowiedz na dreczące nas pytania, odesłał mnie do swojego kuchennego Talmudu i Tory , gdzie jest wszystko dokładnie napisane, co wolno a czego nie wolno :
Specyfiką kuchni żydowskiej jest koszerność. "Koszer" to po hebrajsku: "nadający się", "stosowny", "dobry". W potocznej mowie "koszerny" to tyle co "legalny", lub zgodny z przepisami. Odnosi się to zresztą nie tylko do jedzenia. Koszerne może być wszystko, co nie jest trefne, a więc wszystko, co jest słuszne, poprawne, a w szczególności zgodne z przepisami religijnego prawa żydowskiego. Gdyż - właśnie - źródło słowa "koszerny" wywodzi się od żydowskich zasad żywienia przedstawionych w Piśmie Świętym. To właśnie Prawo Mojżeszowe przedstawia szczegółową formułę koszerności polegającą na przestrzeganiu szczegółowych zasad przygotowywania określonych pokarmów w sposób rytualnie czysty, w odróżnieniu od tzw. "trefnego", czyli niezgodnego z żydowską tradycją. Przepisy religijne dotyczące jedzenia i picia nazywane są kaszrut. Jeśli coś nie jest koszerne, to jest trefne (hebr. "trefa", jidysz "treif"), a więc nieczyste.
Formuła koszerności obejmuje całość przepisów dotyczących przyrządzania i przechowywania pokarmów, włączając w to zasady uboju bydła i drobiu. W rzeczywistości są to rozsądne reguły higieniczne, korzystne do stosowania w warunkach ciepłego klimatu, gdzie żywność szybko się psuje. Stosowanie tych reguł chroniło i chroni przed możliwością zatrucia pokarmowego.
W Torze znajduje się 613 nakazów, z czego 30 dotyczy obyczajów związanych z jedzeniem. Przepisy te były rozwijane przez rabinów i w dzisiejszym Izraelu zostały podniesione do rangi przepisów prawnych. Dla właścicieli lokali gastronomicznych i dla przemysłu spożywczego w Izraelu jest to wielce kłopotliwe, mający wyraźny wpływ na cenę końcową produktu. Wymusza także wyeliminowanie wielu gatunków mięsa i dodatków. Prawo Mojżeszowe dzieli zwierzęta na czyste i nieczyste. Dozwolone jest jedzenie zwierząt parzystokopytnych (które mają racice) i przeżuwających (np. krowy, owce, sarny). Niedozwolone jest jedzenie mięsa: wielbłąda (koń, osioł), świstaka (jeż, borsuk), zająca (królik, góralek), świni, żab, ślimaków, krewetek i homarów. Każdy ptak drapieżny, który używa pazurów jest nieczysty. Można jeść zwierzęta wodne, które mają płetwy i łuski (skrzela). Małe zwierzęta (np. krety, myszy, jaszczurki, żółw) są nieczyste.
]]>http://www.izrael.badacz.org/kultura/kosher.html]]>