Cesarz Mutsuhito i Odnowa Meiji.

   
Stulecie XIX było na
wskroś okresem dominacji cywilizacji łacińskiej. Nad światem
zapanowały wielkie mocarstwa europejskie, które podbiły ludy na
innych kontynentach np. Wlk. Brytania, Francja, Rosja, Niemcy itd.
Narody szeroko rozumianego zachodu zdominowały świat pod każdym
względem – politycznym, ekonomicznym, naukowym, militarnym. Czas
ten nie bez powodu nazwano „epoką kanonierek”. Do pokonania
afrykańskich i azjatyckich ludów wystarczał zachodnim armiom
ostrzał dział okrętowych oraz desant uzbrojonych w karabiny
żołnierzy. O miażdżącej przewadze ogniowej zachodnich wojsk
przekonali się dobitnie np. mahdyści pod Omdurmanem w 1898 roku.

   Celem ekspansji krajów
europejskich, Rosji i USA stał się także kontynent azjatycki. W
ciągu ubiegłych stuleci azjatyckie imperia z powodzeniem
konkurowały ze światem łacińskim, często zagrażając jego
istnieniu. Wiek XIX był dla narodów Azji czasem porażek i
uzależnienia od zachodu. Doskonałym tego przykładem mogą być
Chiny. Jeszcze stulecie wcześniej Chiny były wielkim imperium –
najludniejszym krajem na świecie (ok. 330 mln ludzi w 1793 roku)
oraz największą gospodarkąi.
W XIX w. stopniowo przeistoczyły się one w niemal bezbronny kraj
półkolonialny. W tym czasie Europejczycy, Rosjanie i Amerykanie
pukali do wrót innego azjatyckiego państwa. Państwa, które ponad
dwa wieki wcześniej niemal totalnie odizolowało się od świata –
Japonii.

   Historia Japonii jest
bardzo długa. Obfituje w wiele różnych wydarzeń, a okresy pokoju
i wewnętrznego rozdarcia przeplatają się wzajemnie. Zgodnie z
legendami początki Kraju Kwitnącej Wiśni sięgają VII wieku
p.n.e., gdy na tron miał wstąpić pierwszy cesarz – na wpół
mityczny Jimmu. Wciągu następnych stuleci władza rezydentów
chryzantemowego tronu słabła. Feudalne przemiany ekonomiczne
doprowadziły do wykształcenia się majętnych rodów, które
sprawowały faktyczną władzę na wyspach od VII w. n.e.. Pojawiła
się warstwa wojowników podobnych do europejskich rycerzy –
samurajów. Najambitniejsi i najbogatsi z nich sięgali po władzę.
Zwano ich szogunamiii.
Od nich wywodzi się nazwa systemu politycznego zwanego szogunatem
(bądź bakufu), obowiązującego na wyspach mniej-więcej od końca
XIII stulecia. Podczas burzliwych dziesięcioleci XVI wieku do
brzegów Kraju Kwitnącej Wiśni dotarli Europejczycy. Przywieźli ze
sobą nieznaną wcześniej broń – muszkiety. Nawiązane zostały
kontakty handlowe. Wraz z Europejczykami do Japonii dotarło
chrześcijaństwo. Na początku XVII stulecia Japonia została
zjednoczona przez szogunów z rodu Tokugawa. Zniszczyli oni swoich
przeciwników oraz zdecydowali się na izolację Japonii.
Chrześcijaństwo zostało poddane okrutnemu prześladowaniu.
Zapoczątkowali Epokę Edo trwającą 265 lat.

   Japonia została
wyrwana z błogiego stanu izolacjonizmu w latach 1853-1854. Wówczas
dwukrotną wizytę na wyspach złożył komodor marynarki wojennej
USA Matthew Perry. Wykorzystując przewagę oraz strach, jaki
wywoływały w Japończykach zachodnie okręty zmusił Kraj Kwitnącej
Wiśni do otwarcia się na świat. 31 III 1854 w Kanagawie podpisano
traktat o „Pokoju i przyjaźni” między USA i Japonią. Był to
pierwszy z tzw. „nierównoprawnych traktatów”. W ślad za
Stanami Zjednoczonymi poszły wkrótce inne zachodnie krajeiii.

   Pojawienie się
cudzoziemców wywarło bardzo mocny wpływ na życie polityczne wysp
i w konsekwencji miało przyczynić się do obalenia szogunatu. Dotąd
względnie słaba opozycja przeciwko władzy Tokugawów zaczęła
rosnąć w siłę. Ród Tokugawa obawiał się wchodzenia w konflikt
z krajami zachodu. Powodowało to oskarżenia ze strony poddanych o
ugodowość wobec obcokrajowców. Co niezwykle ważne, aktywniej
zaczął działać cesarz Komei (panujący od 1846). Zdarzało mu
się krytycznie odnosić do shogunaiv.
Co jakiś czas dochodziło do zabójstw cudzoziemców. W latach
1863-1864 pan feudalny z hanu
Choshu wypowiedział wojnę cudzoziemcom. W obawie przed zagraniczną
interwencją dwór cesarza i szoguna połączyły siły w celu
poskromienia feudała.

   Jasnym stawał się
fakt, że pod rządami Tokugawów Japonia może podzielić los innych
krajów azjatyckich. Rosła liczba osób gotowych aby obalić
szogunat. Rekrutowali się spośród średniej rangi samurajów z
księstw Satsumy, Choshu, Tosa, Hizenv.
Wśród wrogów Tokugawów zaczął się modyfikować stosunek do
cudzoziemców. Nienawiść do nich połączyła się z fascynacją i
podziwem. Uważano, że „barbarzyńcy” stoją pod względem
kulturowym i duchowym niżej od Japończyków, ale dysponują
nowoczesną techniką i gospodarką, które warto wprowadzić na
wyspach. Ratunku kraju upatrywali oni w przywróceniu pełni władzy
nowemu cesarzowi – młodemu (16-letniemu) Mutsuhito.

   Przyszły monarcha,
symbol nowej Japonii urodził się 3 XI 1852 roku w Kioto. Był
drugim synem cesarza Komei. Miał łącznie pięcioro rodzeństwa.
Wychowywany był podobnie jak poprzedni cesarze tzn. nacisk kładziono
na wypełnianie różnych symbolicznych funkcji np. sprawowania
funkcji kapłana religii shinto
oraz wrażliwości na sztukęvi.
W styczniu 1867 roku zmarł cesarz Komeivii.
Jako że jego starszy brat zmarł (jak i reszta rodzeństwa),
Mutsuhito był jedynym dziedzicem tronu. Zasiadł na chryzantemowym
tronie 13 II 1867 roku. Trudno dziś ocenić, jak wielu ludzi zdawało
sobie wówczas sprawę z przełomowego znaczenia tej daty.

   W
latach 1867-1868 szogunat został obalony. Ostatni szogun Yoshinabu
został zmuszony do ustąpienia z urzędu przez stronników cesarza.
Wraz ze swymi zwolennikami usiłował odzyskać władzę. Starania te
doprowadziły do wojny domowej zwanej wojną Boshin.
Został pokonany. Dnia 6 IV 1868 ogłoszono tzw. „Przysięgę
Cesarską”. Mówiła ona, iż zostaną zwołane zgromadzenia
obradujące, wszystkie klasy społeczne będą współpracować dla
dobra kraju oraz będą mogły realizować swe aspiracjeviii.
Stwierdzała także, że odrzucone zostają niecywilizowane obyczaje
oraz iż wiedza przydatna dla rozwoju cesarstwa będzie poszukiwana
na całym świecieix.
W X odbyła się oficjalna intronizacja cesarza. Ogłoszono na niej,
że nastała era Meiji (Oświeconych Rządów). W VI 1868 roku
ogłoszono tzw. „księgę struktury rządu”. Wprowadzono podział
na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, które miały
być sprawowane przez Dajokan (Wielką Radę Stanu), jako organ
najwyższy. Cesarz Mutsuhito stał się symbolem przemian. Jego
postać była gwarancją, iż będzie można je przeprowadzić.
Popierał je i interesowały go. Nie mniej za ich formę odpowiadali
członkowie nowego rządu. Zostali nimi przywódcy dawnego ruchu
procesarskiego. Jednymi z najbardziej znanych twórców nowej Japonii
byli np. Yamagata Aritomo, Ito Hirobumi, Matsukata Masayoshi. Ludzie
ci z czasem zostali określeni mianem „Oligarchii Meiji”.
Oficjalną religią cesarstwa został shintoizm na miejsce
admirowanego przez Tokugawów neokonfucjanizmu. W wyniku interwencji
państw zachodnich w 1873 cofnięto antychrześcijańskie
ustawodawstwox.

   Na
pierwszy rzut oka plany nowej władzy (może poza pomysłem powołania
zgromadzenia) nie wydawały się niczym rewolucyjnym. Jednakże
zmiany spowodowane przez wydarzenie zwane Restauracją Meiji,
Rewolucją Meiji, czy też Odnową Meiji miały w ogromnym stopniu
zmienić Japonię. Tokugawowie sztucznie utrzymywali system
feudalnyxi.
Co za tym idzie, Kraj Kwitnącej Wiśni w kilka dekad lat przeszedł
drogę, którą Europa przechodziła przez kilkaset latxii.
Elity rządzące epoki Meiji zdawały sobie sprawę, że muszą
scentralizować władzę wokół instytucji cesarza, zlikwidować
feudalizm oraz wprowadzić reformy likwidujące zacofaniexiii.
Gdy, zaś kraj stanie się silny należy dążyć do rewizji
nierównoprawnych traktatów. Japończycy, jako pierwsi na
kontynencie azjatyckim mieli zmierzyć się z problemem
zmodernizowania swego kraju. Czerpano garściami z zachodnich
wzorców, aczkolwiek starano się je w miarę możliwości dopasować
do własnych realiów. Dawało się usłyszeć poglądy bardzo
radykalne, jak np. Yukichiego Fukuzawy, głoszącego, iż Japonia
winna ideologicznie związać się z Europąxiv.
Nie mniej pod koniec lat 80 zaczęto krytykować ślepe kopiowanie
wzorców zachodnich. W 1890 roku wydano Reskrypt
cesarski o wychowaniu,
który miał wskazywać drogę, jak mądrze wykorzystywać wzorce
cudzoziemskie i nie zatracić przy tym własnej tożsamości. W
ciągu kilku dekad Japonia przekształciła się z kraju zacofanego,
feudalnego, narażonego na skolonizowanie - w nowoczesne,
kapitalistyczne, uprzemysłowione mocarstwo o ekspansjonistycznym
nastawieniu.

   Przez
setki lat Japonia składała się z autonomicznych księstw tzw.
hanówxv.
Rządzone
były przez daimyo
(lokalnych
możnowładców). Budowa nowoczesnego państwa wymagała
centralizacji jego struktur. Księstwa nie zasilały skarbu państwa,
a ten świecił pustkamixvi.
W latach 1869-1871 miało miejsce wydarzenie zwane „Zwrotem
rejestrów”. Wielu panów feudalnych przekazało swe ziemie
cesarzowi. Często robili to dobrowolniexvii.
Opierający się zostali do tego zmuszeni w 1871 roku. Na miejscu
dawnych hanów
wprowadzono
istniejące po dzień dzisiejszy prefektury. Nierzadko dawni
feudałowie zostawali gubernatorami. W ten sposób feudalizm został
w Japonii zlikwidowany.

   Nowy
rząd miał spore problemy finansowe. Dysponował niezwykle skromnymi
dochodami z przybytków religijnychxviii.
Temu bardzo poważnemu problemowi starano się zaradzić na różne
sposoby. Konfiskowano ziemie należące do Tokugawów ze szczególnym
uwzględnieniem znajdujących się na ich terenie obiektów
związanych z przemysłem strategicznym. Często były one mocno
przestarzałe, ale dochody z nich pokrywały przynajmniej część
wydatków państwa. Działaniem mającym na celu wzrost dochodów
państwa był także wspominany wcześniej „Zwrot rejestrów”. W
latach 70 dokonano podstawowej reformy systemu finansowego. Procesem
tym kierował ówczesny minister finansów Matsukata Masayoshi.
Ujednolicił środki płatnicze, wprowadzając stopniowo jena oraz w
1873 powołał wzorowany na amerykańskim system bankowyxix.
W tym roku dokonano także reformy systemu podatkowego. Ziemia
została uznana za własność tych, którzy ją uprawiali oraz
obłożona podatkiem od wartości, a nie od produktuxx.
Podatek zaś był uniwersalny i wypłacany w pieniądzachxxi.
Dzięki tym wszystkim działaniom dochody podatkowe państwa wydatnie
wzrosły – o ile w 1868 wynosiły 2 mln jenów, to w 1873 już 60
mlnxxii.
W owym czasie japońska gospodarka cierpiała z powodu wysokiej
inflacji, którą jednak udało się w latach 1881-1886 zlikwidować
dzięki polityce deflacyjnej ministra Masayoshiego xxiii.
Matsukata Masayoshi podobnie, jak Władysław Grabski wykonał wielką
pracę w celu uzdrowienia finansów publicznych.

   Stopniowe
uporządkowanie finansów publicznych umożliwiło zintensyfikowanie
polityki Shokusan
Kogyo ,
czyli industrializacji i ogólnego unowocześnienia gospodarkixxiv.
W roku 1870 utworzono Ministerstwo Industrializacji. Jego szefem
został Ito Hirobumi, uszlachcony syn chłopa. Celem owej instytucji
było m.in. dozorowanie obiektów państwowych, zachęcanie
przedsiębiorców do inwestowania w przemyśle, sprowadzenie i
opłacanie zagranicznych i własnych ekspertów, dbanie o
infrastrukturęxxv.
Modernizacja gospodarki odbywała się przy bardzo dużym udziale
państwa. Unowocześniano oraz budowano kopalnie, fabryki, stocznie.
Bardzo energicznie rozwijał się przemysł włókienniczy
(jedwabniczy i bawełniany)xxvi.
Na przełomie XIX i XX stulecia Japonia stała się największym
dostawcą surowego jedwabiu na rynek światowyxxvii.
Z myślą o przyszłej ekspansji tworzono przemysł zbrojeniowy. Pod
koniec lat 70 rząd zaczął sprzedawać przedsiębiorstwa prywatnym
właścicielomxxviii.
Skorzystały na tym tzw. Zaibatsu, czyli wielkie grupy
bankowo-przemysłowe kierowane przez pojedyncze rodziny. Część z
nich powstało już w czasach szogunatu Tokugawa, a reformy okresu
Meiji otwarły przed nimi nowe możliwości. Dla przykładu Grupa
Mitsui powstała jeszcze w XVII stuleciu i początkowo zajmowała się
handlem, prowadząc sieć sklepów. Po modernizacji kierownictwo
firmy zainteresowało się przemysłem stoczniowym i w szczytowym
okresie japońskiego militaryzmu produkowało okręty dla Cesarskiej
Marynarki Wojennej. Inne zaibatsu powstały już po restauracji np.
Mitsubishi, czy Kawasaki. Dbano o rozwój infrastruktury
transportowej pokrywając cesarstwo siecią linii kolejowych.
Inwestowano także w rolnictwo poprzez zakładanie szkół
rolniczych, nowych gospodarstw oraz propagowanie nowych metod
gospodarowaniaxxix.
W epoce Meiji Japonia znacząca rozwinęła się gospodarczo, jej PNB
przyrastał średnio 2,5% roczniexxx.
Wzrastał udział sektora przemysłowego we wzroście PNB – o ile w
1878 roku było to 30% (w rolnictwie ponad 60%), to w roku 1910 już
40% (udział rolnictwa spadł poniżej 40%)xxxi.
Naturalnie w porównaniu do krajów zachodu gospodarka japońska
wciąż była zacofanaxxxii.
Mimo wszystko, jak miała pokazać historia, ówczesny poziom rozwoju
ekonomicznego pozwolił Krajowi Kwitnącej Wiśni zostać mocarstwem
w swym regionie.

   Wraz
z reformami ekonomicznego dokonywano zmian społecznych. W czasach
szogunatu społeczeństwo japońskie dzieliło się (przynajmniej w
teorii) na cztery klasy – samurajów (warstwę rządzącą),
chłopów, rzemieślników oraz kupcówxxxiii.
Ideałem Tokugawów było, aby każdy mieszkaniec Japonii rodził się
i umierał w tej samej warstwie oraz nie próbował jej zmienićxxxiv.
W 1872 roku rząd dokonał reformy systemu społecznego. Odtąd
społeczeństwo wysp miało dzielić się na arystokrację, szlachtę
oraz gminxxxv.
Arystokracja wciąż miała przywileje. Tylko jej przedstawiciele
mogli prowadzić przedsiębiorstwa oraz zarządzać rolnictwemxxxvi.
Nie mniej znacząco rozszerzono prawa klas niższych. Ich członkowie
mogli odtąd nosić nazwiska, wchodzić w małżeństwa z
przedstawicielami arystokracji i szlachty oraz swobodnie zmieniać
miejsce zamieszkania i  do pewnego stopnia zawódxxxvii.
W celu wyrównania szans oraz poszerzenia wiedzy wśród
społeczeństwa zreformowano oświatę. W 1872 ujednolicono
szkolnictwo, zaś w 1879 wprowadzono czteroletnie obowiązkowe
szkolnictwo elementarne, a od 1906 sześcioletniexxxviii.
W 1877 utworzono Uniwersytet Tokijskixxxix.

   Jednym
z symboli modernizującego się cesarstwa były jego nowe siły
zbrojne. Zastąpiły one oddziały samurajów, które od stuleci
strzegły cesarstwa. Głównym ich twórcą był Yamagata Aritomo.
Podczas budowania nowej armii lądowej wzorowano się najpierw wojsku
francuskim, później niemieckimxl.
Marynarkę wojenną tworzono wzorując się na flocie brytyjskiej.
Siły zbrojne opierała się na wprowadzonym w 1873 powszechnym
poborze, któremu podlegali wszyscy mężczyźni powyżej 20 roku
życiaxli.
Przy jej tworzeniu odrzucono dawne feudalne zwyczaje. Awanse nie
zależały od pochodzenia społecznego, a od zdolności
poszczególnych żołnierzy. Powołano dwa ministerstwa, wojsk
lądowych i marynarki wojennejxlii.
Powołano szkolnictwo wojskowe. Początkowo Japończycy korzystali z
broni importowanej z zachodu. Wraz z rozwojem rodzimego przemysłu
zbrojeniowego zaczęli produkować własną broń np. w 1880 roku
wyprodukowano karabin Murata,
pierwszy japoński karabin, zastąpiony w 1899 przez karabin Arisaka.
W 1881 utworzono Kempeitai
żandarmerię, pełniącą funkcję tajnej policji. Miała ona okryć
się złą sławą na terenach podbitych przez cesarstwo w
przyszłości.

   Szybko
zachodzące zmiany nie wszystkim przypadły do gustu. Chłopi burzyli
się przeciwko zbyt wysokim podatkom. Grupą społeczną, która
najwięcej straciła na modernizacji byli samuraje. Likwidacja hanów
(wypłacały
samurajom pensje) doprowadziła wielu wojowników do nędzy, a
równouprawnienie pozostałych grup społecznych samuraje uznali za
agresję na swoje przywileje. W roku 1871 samuraje zostali zwolnienie
z obowiązku noszenia dwóch mieczy, a w roku 1876 wręcz im tego
zakazanoxliii.
Bardzo krytycznie odnosili się oni do przyjmowania różnych wzorców
z zachodu np. chrześcijaństwa, które uważali za nabytek
szkodliwy. Buntowali się przeciwko nowej władzy. Najważniejsze
powstanie miało miejsce w 1877 roku. Pewnym paradoksem był fakt, że
doszło do niego w prowincji Satsuma, która mogła uchodzić za
przykład pod względem reform. Przywódcą buntu był Saigo
Takamori, osoba bardzo zasłużona dla restauracji władzy
cesarskiej. Po ośmiu miesiącach walk powstanie zostało stłumione
przez nowoczesną armię rządową.

   Aktem
wieńczącym okres modernizacji było przyjęcie konstytucji. Została
promulgowana w 1889, zaś weszła w życie rok później. Powstała
przy współpracy członków biura ds. konstytucji, doradców z
Europy oraz w obecności cesarzaxliv.
Konstytucja
Wielkiego Cesarstwa Japonii była
połączeniem japońskich tradycji politycznych Japonii oraz
rozwiązań zachodnich, głównie II Rzeszy Niemieckiej. Cesarz
otrzymał suwerenną i najwyższą władzę, aczkolwiek musiał
sprawować zgodnie z literą konstytucjixlv.
Miał prawo inicjatywy ustawodawczej, sankcjonował, decydował o
promulgowaniu i wprowadzeniu w życie ustaw parlamentuxlvi.
Monarcha miał prawo zwołać i rozwiązać parlament, zaś gdy ta
instytucja nie obradowała, mógł on w szczególnych przypadkach
wydawać reskrypty z mocą ustawxlvii.
Cesarz powoływał i odwoływał ministrów i ważnych urzędników,
decydował o organizacji wszystkich gałęzi administracji oraz był
naczelnym dowódcą wojsk lądowych i marynarkixlviii.
Konstytucja nie wspominała o istnieniu rządu oraz premiera,
pozostawiła ten problem w gestii zasłużonych członków
oligarchiixlix.
Pierwszymi premierami Japonii zostali ludzi zasłużeni dla
modernizacji np. Ito Hirobumi, Yamagata Aitomo, czy Matsukata
Masayoshi. Ustawa zasadnicza powoływała dwuizbowy parlament, zwany
Zgromadzeniem Narodowym. Każda ustawa i prawo wymagały jego zgodyl.
W izbie wyższej – Izbie Arystokracji, zasiadali przedstawiciele
rodziny cesarskiej, arystokracji, wyznaczone przez monarchę osoby
zasłużone dla cesarstwali.
Izba niższa – Izba Reprezentantów była wybierana przez naródlii.
Czynne prawo wyborcze mieli mężczyźni, którzy ukończyli 25 lat i
płacili podatek wyższy niż 15 jenów rocznieliii.
Liczba wyborców wynosiła trochę ponad 1% ludności (1890 r. - 39,9
mln)liv.
Władzę sądowniczą wykonywały sądy w imieniu monarchylv.
Konstytucja zagwarantowała poddanym podstawowe wolności
obywatelskie, aczkolwiek w granicach prawa i w zakresie nie
podważającym władzy monarszejlvi.
Ustawa zasadnicza z 1890 roku jest dokumentem ciekawym i
skomplikowanym. Z jednej strony uczyniła z Japonii monarchię
konstytucyjną. Z drugiej strony w myśl jej przepisów cesarz
dysponował niemalże absolutną władzą. W praktyce jednak
zasiadający na chryzantemowym tronie rzadko korzystali ze swej
władzy. Należała ona do członków oligarchii – ludzi , którzy
brali udział w restauracji oraz przedstawicieli elit wyrosłych w
toku modernizacji. Nowoczesna Japonia, posiadająca, jak wszystkie
cywilizowane kraje konstytucję, mogła zacząć szukać dla siebie
odpowiedniego miejsca na arenie międzynarodowej.

   Unowocześnienie
Kraju Kwitnącej Wiśni oraz zmiany w sytuacji międzynarodowej
spowodowało zmianę nastawienia krajów zachodu do niego. W 1875
roku podpisano traktat z Rosją, na mocy którego w zamian za praw
Rosjan do Sachalinu Japonia uzyskała kontrolę nad archipelagiem
Kurylilvii.
Obawy Wlk. Brytanii o utratę dominującej pozycji we wschodniej Azji
(Rosja zapowiedziała budowę kolei transsyberyjskiej, ponadto
podpisała sojusz z Francją), doprowadziły do podpisania przez nią
nowego traktatu z Japonią w 1894 rokulviii.
Z czasem inne kraje zachodnie zdecydowały się renegocjować
traktaty z Japonią.

   Na
równi z renegocjowaniem nierównoprawnych traktatów, cesarstwo
rozpoczęło budować swoją mocarstwową pozycję na arenie
międzynarodowej. Rozwój przemysłu, handlu połączone z brakiem
surowców, stało się przyczyną japońskiego ekspansjonizmulix.
Już w 1879 zajęto za zgodą Chin wyspy Riukiu. Chęć
podporządkowania Korei doprowadziła do konfliktów z jej
protektorem stopniowo słabnącymi, cesarskimi Chinami. O ile w 1885
jeszcze udało się zażegnać wybuch wojny, to w 1894 już nie.
Japońska armia rozniosła chińskie oddziały na terenie Korei. W
bitwie morskiej u ujścia rzeki Yalu pokonana została chińska
flota. Wojska japońskie wkroczyły do Mandżurii, a z czasem zaczęły
zagrażać Pekinowi. W 1895 podpisano traktat pokojowy w Shimonoseki.
Japonia otrzymała Półwysep Liaodong, Tajwan, Peskadory, Chiny
otwarły cztery miasta oraz uznały niepodległość Korei. W wyniku
interwencji obawiających się o swoje wpływy w tym rejonie świata
Rosji, Francji i Niemiec musiał zrzec się Półwyspu Liaodong. W
roku 1900 wspólnie z mocarstwami europejskimi i USA wzięła udział
tłumieniu Powstania Bokserów na terenie Chin. Narastała
rywalizacja o wpływy na Dalekim Wschodzie między Japonią a Rosją.
Doprowadziła ona do wojny w latach 1904-1905. Do stycznia 1905
Japońska armia wyparła Rosjan z Korei, wkroczyła do Mandżurii,
zdobyła bazę rosyjskiej marynarki w Port Artur. Następnie odniosła
sukces w bitwie pod Mukdenem. Dopełnieniem rosyjskiej klęski była
rzeź carskiej floty w Bitwie pod Cuszimą. Ogromne straty oraz
wybuch rewolucji zmusiły Rosjan do rozmów pokojowych. Pokój
podpisano 5 IX 1905 w Portsmouth. Na jego mocy Japonia otrzymała
Półwysep Liaodong, południową cześć Sachalinu, prawa do Kolei
Południowomandżurskiej. Podpisano porozumienie odnośnie japońskich
połowów u rosyjskich wybrzeży Mórz Japońskiego, Ochockiego i
Beringa. Cesarstwo uzyskało niekwestionowaną pozycję w Korei,
anektując ją w 1910 roku. Zwycięstwo nad Rosją było dla Japonii
tym, czym dla Prus pokonanie Francji w latach 1870-1871. Stało się
przepustką do grona mocarstw.

   Cesarz
Mutsuhito zmarł w Tokio 30 VII 1912 roku. Stał się symbolem
nowoczesnej Japonii. Reformy, które umożliwiło jego panowanie
uratowało Japonię przed podzieleniem losu np. Chin. Po jego śmierci
kraj pogrążył się w żałobie. Następcą Mutsuhito został jego
syn Yoshihito. W przeciwieństwie do ojca w niewielkim stopniu
interesował się polityką. Wolał rozrywkę, miał także spore
problemy zdrowotne. Władza niemal całkowicie przeszła w ręce
oligarchii, która jednak musiała liczyć się z rozwojem
parlamentaryzmu. Za czasów wnuka Mutsuhito, Hirohito z powodu
rosnącego japońskiego ekspansjonizmu, militaryzacji życia
społecznego oraz zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej
ogromny wpływ na władzę zdobyło wojsko. Kres japońskiemu
imperium wyznaczyły dwa atomowe grzyby w 1945 roku.