Tradycje samorządowe i problem relacji polsko – śląskich

Śląsk jest bardzo specyficzny na tle otaczających go krajów. Przyczynami tej regionalnej specyfiki są: kultura, powstała w wyniku nachodzenia na siebie rdzennej kultury śląskiej i kultur sąsiednich krajów oraz samorządność, niespotykana na taką skalę ani w Polsce, ani w Czechach. Autonomia ziemi śląskiej sięga w przeszłość do środkowego średniowiecza. W 1138 r. Śląsk stał się jednym z księstw dzielnicowych Państwa Piastów. W 1178 r., na mocy bulli papieskiej, stał się niezależnym bytem państwowym i przetrwał tak, dzieląc się na mniejsze państewka, do XIV wieku, kiedy to został ostatecznie zhołdowany przez królów czeskich. Pod zwierzchnictwem Korony Czeskiej powstał pierwszy śląski parlament – Książęcy Sejm Śląski. System samorządowy Śląska został zachwiany i czasowo upadł 400 lat później, kiedy to wskutek wojen śląskich, większość kraju trafiła pod bezpośrednie władanie Prus. Tradycje samorządności śląskiej odżyły w następnym stuleciu, w czasie tzw. Wiosny Ludów. W skutek tego 30 grudnia 1849 r. został powołany do życia Śląski Kraj Koronny z własnym parlamentem – Sejmem Ziemi Śląskiej (dla porównania polsko – ruska Galicja uzyskała podobny status dopiero 20 lat później). Kraj Śląski istniał do upadku Cesarstwa w 1918 r., kiedy to stał się przedmiotem konfliktów granicznych Polski i Czechosłowacji, zakończonych w 1919 r. podziałem, który zachował się do dziś. Wówczas samorządność powróciła na ziemie zagarnięcie wcześniej przez Prusy. Na mocy Traktatu Wersalskiego na Górnym Śląsku miał odbyć się plebiscyt. Pojawiły się wówczas trzy strony konfliktu o przynależność państwową pruskiego Górnego Śląska:

1)      niemiecka, z której strony wyszło podniesienie Rejencji Opolskiej do rangi pruskiej prowincji Górny Śląsk o specjalnych uprawnieniach oraz obietnica przeprowadzenia referendum w sprawie przekształcenia tej prowincji w samodzielny kraj związkowy Niemiec. 

2)   polska, z której strony 15 lipca 1920 r. wyszła, uchwalona przez Sejm Ustawodawczy, konstytucja śląska, zawierająca statut organiczny, nadająca planowanemu województwu śląskiemu szeroką autonomię wewnętrzną (polityczną, administracyjną i gospodarczą). Opcję tę popierał głównie Wojciech Korfanty.

3)   ślązakowska, postulująca powołanie suwerennego państwa górnośląskiego, z równymi prawami dla wszystkich jej mieszkańców. Opcję tę popierali głównie: książęta, przemysłowcy i inteligencja.

Sprawę ostatecznie rozstrzygnął plebiscyt, w którym jednak można było wybierać wyłącznie pomiędzy Polską (wynik: 40%) i Niemcami (wynik: 60%). Prowincję górnośląską podzielono ostatecznie tak, że Polska otrzymała mniejszą jej część, aczkolwiek z przewagą obszarów przemysłowych, których brakowało w odradzającym się państwie. Nowopowstałe województwo śląskie otrzymało regionalny parlament – Sejm Śląski – który mógł poszczycić się bardzo szeroką władzą ustawodawczą, obejmującą chyba wszystkie dziedziny, za wyjątkiem polityki wojennej, walutowej, zagranicznej i niektórych dziedzin wewnętrznych. Przyłączenie tego kraju do Polski wywołało swego rodzaju konflikt ideologiczny. Na Śląsku tradycyjnie żyły obok siebie różne narodowości, mówiące w różnych językach i praktykujące różne wyznania. Takie wymieszanie kulturowo – etniczne, w połączeniu z prawie dwoma wiekami rządów pruskich, skutkowały tym, że Ślązacy nie podzielali charakterystycznej dla Polaków germanofobii. Niemieckość (podobnie jak polskość) była i wciąż jest bardzo ważnym elementem kultury regionalnej i mało kto na Śląsku chce to zmieniać. Dla przykładu Ślązacy chętnie oglądali w kinach niemieckie filmy i nie widzieli w tym nic złego (co innego polscy urzędnicy). Odnośnie samej autonomii to już w 1935 r. Sejm Polski usunął ze śląskiej konstytucji wymóg zgody Sejmu Śląskiego na jej zmianę, co samo w sobie naruszało zasady jej zmieniania (pierwotne brzmienie art. 44: „Ustawa, zmieniająca niniejszą ustawę konstytucyjną, a ograniczająca prawa ustawodawstwa lub samorządu śląskiego (artykuły 1, 4 do 12, 13 do 33, 36 do 42 i 44), wymagać będzie zgody Sejmu Śląskiego.”). Po drugiej wojnie światowej, 6 maja 1945 r., konstytucja śląska została ostatecznie zniesiona – również z naruszeniem prawa – przez polskie władze komunistyczne. W ciągu najbliższych kilku lat zniesiono stopniowo wszystkie ustawy śląskie.

Te dwa jakże istotne wydarzenia wskazują na to co tak naprawdę łączyło nas z resztą Państwa Polskiego. Pokazuje nam to, że Rząd Warszawski traktował Śląsk jak kolonię wewnętrzną. Kiedy po pierwszej wojnie światowej zabiegał o Górny Śląsk, nie robił tego z chęci pomocy, ani nawet z chęci współpracy, lecz z egoistycznej żądzy pieniądza, śląskiego pieniądza. Jedyne co nas zawsze łączyło z Warszawą, to wagony przyjeżdżające tu PUSTE, a odjeżdżające zawsze wyładowane po brzegi: pieniędzmi, surowcami, dziełami sztuki i maszynami fabrycznymi. Warszawa już od 100 lat okrada Śląsk, a w zamian (sic!) oczekuje wdzięczności. Kiedy w 1945 r. rząd komunistyczny ostatecznie zrealizował plany polskich elit rządzących sprzed 25 lat, rozpoczęła masowa akcja okradania naszego kraju ze wszystkiego, począwszy od dzieł sztuki, na cegłach zabytkowych budynków kończąc (warszawska starówka zbudowana jest właśnie z nich). Wraz z końcem autonomii skończyła się także wolność kulturowo – etniczna Górnoślązaków; śląskość stała się wręcz czynem zabronionym. Rozpoczęła się masowa akcja polonizacyjna – odsunięto ludność rdzennie śląską od stanowisk państwowych; w szkołach zabroniono uczniom posługiwać się ślůnskom godkom (etnolektem śląskim); zabroniono ludziom bycia po prostu Ślązakami. Duży wpływ na to miały wspomniane odrębności śląskie oraz bardzo liczne (dochodzące nawet do kilkudziesięciu procent) deklaracje narodowości górnośląskiej, których skutkiem była właśnie polityka polonizacji Ślązaków, w myśl zasady, że każdy Ślązak musi stać się Polakiem. Warto także wspomnieć o ludności regionu, którą polscy komuniści wypędzili, lub zmusili do emigracji, czyli o całych rzeszach Ślązaków i Niemców śląskich, którzy przed wojną byli lojalnymi obywatelami województwa śląskiego i którzy ciężko pracowali na jego rozwój oraz na to by Warszawa mogła dostać swoją tangetę, a których po wojnie bezpodstawnie obwiniano za całe zło nazizmu, z którym często nie mieli wiele wspólnego (niestety ten kłamliwy pogląd żyje do dziś). Powszechną praktyką stosowaną wobec ludności rodzimej było wyrzucanie całych rodzin z domów na ulicę i wprowadzanie na ich miejsce zupełnie nam obecnej kulturowo ludności polskiej z Ukrainy. Dochodziło do takich absurdów, że w jednym małym mieszkanku zamieszkiwało kilka rodzin, oczekujących na weryfikację narodowościową. A nawet gdy przeszli ją pozytywnie, to nie mieli już do czego wracać, ponieważ ich domostwa były ich już zamieszkane!

Jeżeli zaś chodzi o współczesną gospodarkę ziemi śląskiej, to dane Głównego Urzędu Statystycznego pokazują jasno, że Śląsk jest, po subregionie Warszawa, najbogatszym i najlepiej rozwiniętym regionem całej Polski! Poziom śląskiego PKB zawsze przekracza średnią krajową. Według Eurostatu z 2006 r. województwa śląskie wytworzyły w relacji do unijnego PKB: 56% (dolnośląskie), 42% (opolskie) i 55,5% (śląskie), przy średniej Polski – 52,3% PKB UE, co daje praktycznie najwyższy wynik w państwie. Również nominalny dochód na mieszkańca, w stosunku do średniej krajowej, jest jednym z najwyższych – 102,6% (dolnośląskie), 88% (opolskie) i 112,2% (śląskie). Obecnie województwa śląskie wytwarzają łącznie 25% PKB Polski oraz obejmują 13% jej obszaru i 22,4% ludności (w 1939 r. było to odpowiednio: 46% oraz 1,32% i 4,4%). A to wszystko pomimo polityki marginalizacji prowadzonej względem ziemi śląskiej.

Śląsk od zawsze posiadał olbrzymi potencjał. Niestety obecny ustrój administracyjny Polski uniemożliwia mu jego uwolnienie, ponieważ sprawy, które są dla Śląska istotne rozpatrywane są w oddalonej od Śląska Warszawie. Nie ulega wątpliwości, że decyzje istotne dla nas i dla naszego regionu muszą być podejmowane tutaj, na miejscu, w Katowicach, Opolu i Wrocławiu, a w perspektywie czasu w coraz to niższych ośrodkach, by jak najlepiej mogły sprostać lokalnym potrzebom i wyzwaniom. Dlatego niezbędny jest powrót do naszych wielowiekowych tradycji samorządu i autonomii. Jeżeli spojrzymy na inne państwa i kraje, to zauważymy, że autonomia to rozwój. Dla przykładu kraje autonomiczne znajdują się: w Danii (Grenlandia), Rosji (Jakucja, Tatarstan, Karelia), Chinach (Tybet, Mongolia Wewnętrzna, Hongkong), Wielkiej Brytanii (Szkocja), Finlandii (Wyspy Alandzkie), we Włoszech (Sycylia, Sardynia, Trydent-Górna Adyga) oraz na Ukrainie (Krym). Natomiast wyłącznie z krajów autonomicznych złożone są: Niemcy, Szwajcaria, Austria, Hiszpania, Brazylia, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia oraz wiele innych państw zregionalizowanych i federalnych. Doświadczenia tych państw i krajów oraz samego Śląska, pokazują jasno że samorządy o wiele lepiej zarządzają pieniędzmi, niż rząd scentralizowanego państwa, jakim jest bez wątpienia Rzeczpospolita Polska. Władze państwowe muszą w końcu zrozumieć, że Śląsk i inne regiony Polski nie mogą wykorzystać swego potencjału, kiedy centrala podejmuje za nie decyzje.

Polityka władz polskich prowadzona od 100 lat wobec Śląska nie mogła zapisać się pozytywnie w oczach jego ludności. Jak na ironię to właśnie ona odgrywa dużą rolę w odbudowie śląskiej świadomości etnicznej, którą Ślązacy zademonstrowali już w Narodowym Spisie Powszechnym w 2002 r., kiedy to 173 tys. Polaków zadeklarowało narodowość śląską. Dalsze utrzymywanie, że takowa narodowość nie istnieje przyśpiesza jedynie motor wydarzeń, których polonizacja nie jest już w stanie powstrzymać i które w perspektywie czasu doprowadzą do przywrócenia Ślązakom należnych im praw. Warszawa może już jedynie zaakceptować fakt dokonany i rozpocząć nieunikniony proces decentralizacji i regionalizacji, której rezultatem będzie Polska Rzeczpospolita Federalna… Będzie to państwo o nowym podejściu do wspólnoty państwowej, które nie będzie już utożsamiać swojej egzystencji od przynależności narodowej, etnicznej, językowej, czy wyznaniowej obywateli, lecz od ich przywiązania do Rzeczypospolitej jako wspólnego i niepodważalnego dobra nas wszystkich. Taki stosunek państwa do obywatela doprowadzi do przyjęcia przez pozostałą część polskiej wspólnoty państwowej, niektórych elementów kultury i tradycji regionów pogranicza, takich jak Śląsk, czy Kaszuby – elementów głoszących, że poczucie przywiązania do Heimatu i stawianie go na pierwszym miejscu, nie stoi na przeszkodzie wspólnej tożsamości państwowej z mieszkańcami innych regionów. Osoba deklarująca narodowość zewnętrzną (niemiecką, czeską, żydowską), czy też regionalną (śląską, kaszubską) nie stoi naprzeciw Państwu Polskiemu, ponieważ poczucie przywiązania do państwa, nie musi iść w parze z tożsamością narodową, czy wyznaniową.

Musimy wszyscy pamiętać, że regionalizm nie jest dążeniem do oderwania kawałka Polski, lecz sposobem na lepsze zarządzanie naszym wspólnym dobrem jakim jest Rzeczpospolita. Musimy pamiętać, że najczęściej głównymi wrogami separatystów nie są centraliści, lecz właśnie regionaliści, gdyż uznają oni separatyzm za wypaczenie idei regionalizacji i decentralizacji.

Proszę o przeczytanie publikacji przed jej skomentowaniem.

Komentarze, które nie odwołują się do treści publikacji, są sprzeczne z prawem i zasadami prowadzenia dyskusji, napisane są w celach prowokatorskich, lub zawierają treści obraźliwe będą zgłaszane do usunięcia.

Jeżeli ktoś chce sobie pogadać o rewizjonizmie, separatyzmie, lub innych tego typu patologiach niech założy osobny temat.