Prawo pokrzywdzonego do skierowania wniosku o ukaranie

Obowiązujące przepisy uprawniają osoby pokrzywdzone do samodzielnego skierowania wniosku

o ukaranie do sądu jedynie w przypadkach, gdy z prawa tego nie skorzystał oskarżyciel publiczny (Policja). W praktyce jednak także i w tych przypadkach pokrzywdzeni nie mają możliwości skorzystania z przysługującego im prawa, gdyż Policja bezpodstawnie odmawia im udostępnienia informacji dotyczących sprawcy wykroczenia, bez których wniosek nie może zostać złożony (poza przypadkami, gdy sprawca jest osobiście znany pokrzywdzonemu).

1. Sytuacje, w których pokrzywdzony może samodzielnie złożyć wniosek

Istnieje grupa wykroczeń, w których pokrzywdzony może samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie do sądu (art. 27 § 1 KPW). Do takich należą m. in. nieopuszczenie cudzego terenu (art. 157 § 1 KW czy też kradzież z ogrodu (art. 123 § 1 KW). W tej grupie nie ma jednak żadnego wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji.

W sprawach o wykroczenia publicznoskargowe pokrzywdzony może wnieść wniosek o ukaranie jedynie wówczas, gdy z prawa tego nie skorzystał oskarżyciel publiczny (Policja), tzn. jeżeli :

a) w ciągu miesiąca nie został powiadomiony o wniesieniu przez ten organ wniosku o ukaranie (brak reakcji organu), lub

b) otrzymał z Policji zawiadomienie, że czynności wyjaśniające nie dostarczyły podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie.

2. Wymogi formalne wniosku

Wniosek o ukaranie pochodzący od pokrzywdzonego winien zawierać:

a) imię i nazwisko oraz adres sprawcy wykroczenia, a także inne dane niezbędne do ustalenia jego tożsamości,

b) określenie zarzucanego czynu, ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia,

c) wskazanie jakie dowody będą mogły zostać przeprowadzone w sprawie,

d) imię i nazwisko oraz podpis, a także adres pokrzywdzonego.

Wniosek może zawierać uzasadnienie (ale nie musi).

Do wniosku winien być dołączony odpis dla przyszłego obwinionego (tyle odpisów ilu obwinionych).

Pokrzywdzony musi więc znać przynajmniej imię i nazwisko oraz adres sprawcy. Wniosek o ukaranie, w którym nie zostaną wskazane dane dotyczące sprawcy, zostanie przez sąd zwrócony pokrzywdzonemu, a postępowanie sądowe nie zostanie wszczęte.

3. W jaki sposób pokrzywdzony może uzyskać dane dotyczące sprawcy?

Art 44 ust. 1 pkt 4 Prawa o ruchu drogowym zobowiązuje kierującego pojazdem w razie uczestniczenia w wypadku drogowym do podania swoich danych personalnych, danych personalnych właściciela lub posiadacza pojazdu oraz danych dotyczących zakładu ubezpieczeń, z którym zawarta jest umowa obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, na żądanie osoby uczestniczącej w wypadku.

Zważyć jednak należy, że:

a) przepis ten dotyczy jednie wypadków drogowych, a nie dotyczy kolizji i innych zdarzeń drogowych,

b) obowiązek podania powyższych danych nie został obwarowany żadną sankcją,

c) nie zabezpieczono żadnych sposobów egzekucji tego prawa, ani żadnych środków przymusu.

Realne uzyskanie powyższych danych ma Policja. Natomiast uprawnienia pokrzywdzonego są iluzoryczne, gdyż de facto ich realizacja zależy tylko i wyłącznie od dobrej woli sprawcy wykroczenia.

Policja po ustaleniu danych dotyczących sprawcy i po przeprowadzeniu czynności wyjaśniających ma obowiązek przekazania ich pokrzywdzonemu w celu umożliwienia mu realizacji uprawnienia wynikającego z ustawy.

4. Procedura po wpłynięciu wniosku do sądu

Prezes sądu rejonowego zawiadamia właściwego oskarżyciela publicznego (z reguły jest nim Policja) o wniesieniu wniosku przez pokrzywdzonego. Reakcja oskarżyciela na tę informację może być dwojaka:

a) w terminie 14 dni składa do sądu swój (publiczny) wniosek o ukaranie, lub

b) w terminie 7 przesyła do sądu materiał dowodowy, który wytworzony został w ramach czynności wyjaśniających, lub też informację, że takim materiałem nie dysponuje.

W przypadku, gdy oskarżyciel publiczny zastosuje wariant „a”, wówczas wniosek złożony przez pokrzywdzonego nie nabierze mocy prawnej. Wniosek ten będzie ex lege potraktowany przez sąd jako oświadczenie pokrzywdzonego o wstąpieniu do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego, który będzie działał obok oskarżyciela publicznego (art. 27 § 4 KPW).

W przypadku, gdy oskarżyciel publiczny zastosuje wariant „b” – wówczas pokrzywdzony (jeśli sprawa zostanie przez sąd wszczęta) będzie występował w sądzie jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny, czyli zamiast, a nie obok oskarżyciela publicznego.

5. Wszczęcie postępowania sądowego

Jeśli wniosek o ukaranie spełnia wymogi formalne prezes sądu rejonowego wydaje zarządzenie o wszczęciu postępowania (art. 59 § 2 KPW). W przypadku zaistnienia braków formalnych prezes zwraca wniosek pokrzywdzonemu w celu ich usunięcia w terminie 7 dni (art. 59 § 1 KPW).

6. Pomiędzy wszczęciem postępowania a rozprawą

Wraz z wydaniem zarządzania o wszczęciu postępowania prezes sądu podejmuje decyzję co do jego dalszego biegu. Sprawa może zostać skierowana bezpośrednio na rozprawę – wówczas wyznacza on termin rozprawy. Może też być skierowana na posiedzenie, które jest niejawne. Przyczyny skierowania sprawę na posiedzenie mogą być różnorodne. W przypadku, gdy wniosek kieruje pokrzywdzony (teraz już nazywa się go oskarżycielem posiłkowym), najczęściej wystąpią dwa powody:

a) niezbędne jest polecenie Policji lub innemu organowi dokonania określonych czynności dowodowych (art. 60 § 1 pkt 6 KPW);

b) zachodzi potrzeba umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku podstaw obwinienia (art. 60 § 1 pkt 5 KPW).

Na postanowienie o umorzeniu postępowania przysługuje oskarżycielowi posiłkowemu (pokrzywdzonemu) zażalenie.

7. Praktyka

W przypadkach odmowy skierowania wniosku o ukaranie Policja nie przekazuje pokrzywdzonym podstawowych danych dotyczących sprawcy wykroczenia, które są niezbędne do skierowania wniosku o ukaranie. Tym samym – poza przypadkami, gdy sprawca wykroczenia jest osobiście znany pokrzywdzonemu – uprawnienie do samodzielnego skierowania wniosku o ukaranie przez pokrzywdzonego jest niemożliwe do zrealizowania.

8. Przykład

W dniu 18 sierpnia 2007 r. pokrzywdzony skierował do Komendanta Miejskiego Policji w Lublinie zawiadomienie o popełnieniu w tym dniu wykroczenia drogowego przez kierowcę samochodu Zaporożec o wskazanym numerze rejestracyjnym.

W zawiadomieniu tym pokrzywdzony zwrócił się o przekazanie mu danych tej osoby koniecznych do skierowania przeciwko niej wniosku o ukaranie – w razie gdyby Policja podjęła decyzję o niekierowaniu przeciwko niej wniosku o ukaranie do sądu.

Pismem z dnia 26 października 2007 r., Policja zawiadomiła, że „przeprowadzone czynności wyjaśniające nie dostarczyły podstaw do skierowania wniosku o ukaranie do Sądu Rejonowego”. Poinformowała jednocześnie, iż „zgodnie z treścią art. 27 § 1 kpow/27 § 2 KPW przysługuje Panu prawo do samodzielnego wniesienia wniosku o ukaranie jako oskarżycielowi posiłkowemu”. W piśmie tym, miejsce przewidziane na wpisanie nazwiska osoby przeciwko której były prowadzone czynności wyjaśniające zostało wykreskowane.

W związku z powyższym pokrzywdzony skierował w dniu 22 listopada 2007 r. skargę do Inspektoratu Komendanta Wojewódzkiego Policji w Lublinie, podnosząc w niej, że Komenda Miejska nie przekazała mu koniecznych personaliów sprawcy wykroczenia, ani też nie podała przyczyn oraz podstaw prawnych odmowy udzielenia tych informacji.

Komenda Wojewódzka Policji nie dopatrzyła się w powyższym działaniu żadnych nieprawidłowości. Pismem z dnia 25 stycznia 2008 r. (N-DX-5695/S-470/07) podinsp. mgr Halina Kołpuć pełniąca funkcję Zastępy Naczelnika Wydziału Kontroli KWP w Lublinie odnosząc się do zarzutu odmowy udzielenia informacji przez KMP w Lublinie wyjaśniła, iż:

„Uprzejmie wyjaśniam, że na etapie czynności wyjaśniających w sprawie o wykroczenie, Policja nie była uprawniona do udostępnienia Panu danych osobowych kierującej samochodem Zaporożec nr rej LUB E555.

Zgodnie z art. 44 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo o ruchu drogowym (..) udostępnienia tych danych mógł Pan żądać od kierującego w/wymienionym pojazdem na miejscu zdarzenia drogowego.”