11-letnia Erwina, pierwsza dziecięca ofiara II wojny w Gdańsku

Autor: Dorota Karaś

Data publikacji: 2013-06-23

Erwina Barzychowska Fot. Materiały Muzeum Poczty Polskie

Erwina Barzychowska z bratem Janem i Małgorzatą Pipkową Fot. Materiały Muzeum Poczty Polskiej. Gdynia 1938 rok.

Pocztowiec Bernard Majewski (w kapeluszu) na spacerze z żoną Jadwigą i bratem Fot. własność Jolanty Sikorowskiej

Bernard Majewski, jeden z obrońców Poczty Polskiej (ostatni po prawej) z rodziną w grudniu 1937 roku. Fot. własność Jolanty Sikorowskiej

Atak na Pocztę Polską w Gdańsku 1.09.1939 roku Fot. Materiały Muzeum Poczty Polskiej

Uroczystości 3 maja w 1937 roku na stadionie Polskiej Rady Sportowej w Gdańsku Fot. Materiały Muzeum Poczty Polskiej

Znaczek wyemitowany przez Pocztę Polską w Gdańsku Fot. Materiały Muzeum Poczty Polskiej

Pierwszym dzieckiem w Gdańsku, które padło ofiarą Niemców w dniu rozpoczęcia II wojny światowej, była 11-letnia Erwina Barzychowska. Razem ze swoimi opiekunami znajdowała się w budynku Poczty Polskiej. Muzeum Poczty poszukuje zdjęć siedmiu pocztowców, których twarzy nie znamy do dnia dzisiejszego.

W środku znajduje się 55 pocztowców, dozorca, jego żona oraz ich 11-letnia podopieczna, Erwina Barzychowska. Poczta ma się bronić sześć godzin, po tym czasie ma przyjść wsparcie polskiego wojska z Gdyni.

Rozpaczliwa obrona trwa kilkanaście godzin, a nie jak zaplanowano - sześć. Wychodzący z budynku z białą flagą Jan Michoń, dyrektor Okręgu Poczt i Telegrafów w Gdańsku, zostaje zastrzelony przez Niemców.

74 lata od tamtych zdarzeń wciąż nie znamy twarzy niektórych z obrońców. Muzeum Poczty Polskiej, które mieści się w budynku zaatakowanym we wrześniu 1939 roku, poszukuje fotografii pocztowców. Na wystawie, którą przygotowuje, chce przypomnieć ich historię - nie tylko tę tragiczną i zawodową, ale również prywatną.

Pocztowiec ćwiczy głos

- Przez kilkadziesiąt lat o pocztowcach z Gdańska mówiło się praktycznie tylko w kontekście bohaterskiej obrony budynku - tłumaczy Ewa Malinowska, kierownik Muzeum Poczty Polskiej, oddziału Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. - Chcemy od tego odejść, pokazać tych ludzi od prywatnej strony, wytłumaczyć, skąd wzięła się ich postawa. O niektórych wiemy sporo dzięki rodzinom, które utrzymują z nami kontakt. Część znamy tylko z nazwiska i stanowiska. Dopiero teraz zaczynamy odtwarzać ich losy, szukać powiązań rodzinnych, dowiadywać się, czym zajmowali się przed wojną, w czasie wolnym.

Wśród pocztowców, których losy są znane, jest podreferendarz Alfons Flisykowski, który z żoną i dwójką dzieci zajmował służbowe mieszkanie w budynku Poczty Polskiej w Gdańsku. Żona pocztowca była zapaloną lekkoatletką, działała w polskich klubach sportowych. Flisykowski był jednym z sześciu obrońców, którym udało się uciec z budynku. Był ranny w nogę, został złapany 2 września.

Dozorca, jego żona i ich podopieczna

Dzień przed atakiem budynek poczty opuszczają mieszkające w służbowych pomieszczeniach kobiety i dzieci. Pozostaje jedynie Małgorzata Pipkowa, żona dozorcy i ich podopieczna, Erwina Barzychowska. Dziewczynka była przez małżeństwo wychowywana - prawdopodobnie trafiła do Gdańska z Kaszub po śmierci matki, krewnej Małgorzaty Pipkowej.

- Żona dozorcy świadomie podjęła decyzję, by zostać w budynku - mówi dr Janusz Trupinda z Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. - Nie chciała zostawiać męża i domu. Podczas walk pomagała obrońcom, opatrywała rannych. Piekło rozpętało się, gdy pocztowcy schronili się w piwnicy, do której Niemcy wpompowali benzynę i podpalili ją miotaczami ognia. Zachęcała ich wówczas do wspólnego odmawiania modlitwy.

Oślepiona kobieta z karabinem

Przed godz. 19 zapada decyzja o kapitulacji Poczty. Nie nadeszła spodziewana pomoc ze strony Wojska Polskiego. Podczas walk i w ogniu ginie ośmiu obrońców. Dozorca Jan Pipke wychodzi z piwnicy tak poparzony, że widać jego gołą czaszkę. Umiera nazajutrz. Poparzona jest również Małgorzata Pipkowa. Kobieta jest oślepiona, nic nie widzi. Przed budynkiem poczty Niemcy wciskają jej jeszcze do ręki karabin i filmują. Jej zdjęcie zostaje wykorzystane przez hitlerowską propagandę, a ona sama ochrzczona jako "Flintenweib" - "Kobieta z karabinem". W szpitalu, do którego trafia, siostry zakonne myją jej poparzone ciało szarym mydłem. Ból jest nie do zniesienia. Zamiast na salę szpitalną Pipkowa trafia do kostnicy, tam spędza noc.

- To było bezinteresowne bestialstwo - mówi dr Janusz Trupinda.

W bardzo ciężkim stanie jest również Erwina. Umiera dopiero po siedmiu tygodniach męczarni, w październiku 1939 roku. Trudno wyobrazić sobie, co mogło spotkać dziecko przed śmiercią w niemieckim szpitalu.

- Erwina Barzychowska była pierwszym dzieckiem w Gdańsku, które padło ofiarą Niemców po rozpoczęciu II wojny światowej - mówi Ewa Malinowska.

+ zobacz powiększenie

Gdyby zawiódł wyżej zamieszczony kierunkowskaz (@Onwk):

m.trojmiasto.gazeta.pl/trojmiasto/55,106540,14146028,,,,14146092.html

Uciekli z poczty, poszli na piwo

Sześciu pocztowcom udaje się uciec z budynku. Znajdują schronienie w kamienicy przy ulicy Sukienniczej, w pobliżu poczty.

- Zostawili tam zniszczone mundury i legitymacje i przebrali się w znalezione ubrania cywilne - opowiada dr Janusz Trupinda. - Starali się wtopić w tłum, dwóch z nich poszło na piwo do restauracji przy ulicy Grodzkiej. Wokół toczyło się jeszcze normalne życie. Atak na pocztę przypominał dzisiejszą akcję policyjną, trwała walka, ale większość mieszkańców nie zdawała sobie sprawy co działo się w tym punkcie Gdańska.

Ranny Alfons Flisykowski spędził noc pod schodami budynku przy ulicy Sukienniczej, został złapany 2 września. Leona Fuza aresztowano dopiero w grudniu 1939. Pozostałej czwórce - Andrzejowi Górskiemu, Augustynowi Młyńskiemu, Władysławowi Milewczykowi i Franciszkowi Mielewczykowi - udało się przeżyć wojnę. Przez długi czas PRL-owskie władze traktowały ich podejrzliwie, nie wierzono, że faktycznie bronili Poczty Polskiej. Przez pewien czas sądzono, że walk nie przeżył żaden z obrońców - życie ocaliła jedynie Małgorzata Pipke. Po jej śmierci w 1963 roku gazety ogłosiły, że umarła "ostatnia obrończyni Poczty Polskiej w Gdańsku".