O czystość języka polskiego

Tutaj skład tej Rady.

Skład Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w VII kadencji (2019–2022)

• prof. dr hab. Andrzej Jacek Blikle (informatyka) 
• prof. dr hab. Jerzy Bralczyk (językoznawstwo) – wiceprzewodniczący, członek prezydium
• prof. dr hab. Marian Bugajski (językoznawstwo) 
• red. Bartłomiej Chaciński (dziennikarstwo) 
• prof. dr hab. Wojciech Chlebda (językoznawstwo)
• dr hab. Agnieszka Choduń, prof. US (prawo) – członkini prezydium
• prof. dr hab. Anna Dąbrowska (językoznawstwo) – wiceprzewodnicząca, członkini prezydium
• dr Antonina Doroszewska (socjologia) 
• prof. dr hab. Stanisław Dubisz (językoznawstwo) 
• prof. dr hab. Stanisław Gajda (językoznawstwo) 
• prof. dr hab. Michał Głowiński (teoria literatury)
• dr hab. Dorota Jedynak, prof. UW (językoznawstwo)
• dr hab. Katarzyna Kłosińska (językoznawstwo)  – przewodnicząca, członkini prezydium
• prof. dr hab. Ewa Kołodziejek (językoznawstwo) – członkini prezydium
• dr hab. Danuta Krzyżyk, prof. UŚ (językoznawstwo, edukacja)  – sekretarz naukowy, członkini prezydium
• prof. dr hab. Zenon Leszczyński (językoznawstwo)
• dr hab. Marek Łaziński, prof. UW (językoznawstwo) 
• prof. dr hab. Andrzej Markowski (językoznawstwo) – honorowy przewodniczący, członek prezydium
• prof. dr hab. Mirosława Marody (socjologia) 
• prof. dr hab. Jan Miodek (językoznawstwo) 
• prof. dr hab. Władysław Miodunka (językoznawstwo)
• dr hab. Jolanta Panasiuk (językoznawstwo, logopedia) 
• prof. dr hab. Jerzy Podracki (językoznawstwo)
• prof. dr hab. Renata Przybylska (językoznawstwo) 
• ks. prof. dr hab. Wiesław Przyczyna (teologia) – członek prezydium
• prof. dr hab. Jadwiga Puzynina (językoznawstwo) 
• Jerzy Radziwiłowicz (teatr) 
• dr hab. Michał Rusinek (literatura)
• prof. dr hab. Mariusz Rutkowski (językoznawstwo)
• dr hab. Barbara Sobczak (językoznawstwo) 
• prof. dr hab. Roch Sulima (antropologia kultury) 
• prof. dr hab. Helena Synowiec (językoznawstwo, edukacja) 
• płk Tomasz Szulejko (wojskowość) 
• red. Małgorzata Tułowiecka (dziennikarstwo) 
• prof. dr hab. Tadeusz Zgółka (językoznawstwo) – wiceprzewodniczący, członek prezydium
• dr hab. Rafał Zimny, prof. UKW (językoznawstwo) 
• prof. dr hab. Piotr Żmigrodzki (językoznawstwo)

Tutaj Oświadczenie Rady:

Oświadczenie Prezydium Rady Języka Polskiego w sprawie opinii językowej o słowie Murzyn

W związku z pojawiającymi się w mediach informacjami i artykułami dotyczącymi rzekomego stanowiska Rady Języka Polskiego w kwestii nacechowania ekspresywnego wyrazu Murzyn i zakazu jego publicznego używania Prezydium RJP przekazuje następujące sprostowanie.

1. Rada Języka Polskiego nie podjęła dotąd żadnej uchwały ani nie opublikowała żadnego stanowiska w tej sprawie.

2. Tekst, na który powołują się publicyści i korespondenci Rady, jest odpowiedzią na prywatny list, który został nadesłany do RJP. Takie odpowiedzi są normą w działalności Rady i są publikowane w odpowiedniej zakładce, a nie na stronie głównej. Odpowiedź napisał znawca zagadnienia, prof. Marek Łaziński, poproszony o to przez Przewodniczącą Rady. Nie należy tego tekstu traktować jako oficjalnego stanowiska Rady, które – jak napisano we wprowadzeniu do tamtej odpowiedzi – może zostać podjęte dopiero na posiedzeniu plenarnym RJP.

3. Należy stanowczo podkreślić, że Rada Języka Polskiego nie ma kompetencji, by zakazywać używania jakiegokolwiek słowa lub wyrażenia, ani też, by nakazywać posługiwanie się jakimkolwiek wyrazem. Byłoby to zresztą niezgodne z poglądami członków Rady, którzy nie uważają się ani za właścicieli polszczyzny, ani za osoby mogące ingerować w rozwój języka. Rada wyraża tylko opinie dotyczące kwestii językowych, opinie oparte na analizie istniejącego stanu faktycznego. Tak też jest skonstruowana odpowiedź w sprawie słowa Murzyn, odpowiedź, w której autor przywołuje historię używania tego wyrazu i przedstawia stan dzisiejszy. Nie można ignorować tego stanu i opierać się tylko na własnym przekonaniu, dotyczącym jakiejkolwiek kwestii językowej. Dodajmy, że pojawiające się w mediach stwierdzenie, iż Rada zdecydowała, że słowo Murzyn jest obraźliwe, nie ma podstaw: Rada bowiem nie decyduje o nacechowaniu słów, a jedynie analizuje i opisuje to, jak są one używane przez społeczeństwo. 

4. Pojawiające się w wypowiedziach w mediach zarzuty, że Rada Języka Polskiego nie zajmuje się kwestiami istotnymi dla dzisiejszej polszczyzny, są nieprawdziwe. Wystarczy przeczytać zawartość strony internetowej Rady, przejrzeć ponad tysiąc odpowiedzi na listy o różnorodnej tematyce, zapoznać się ze sprawozdaniami o stanie ochrony polszczyzny, składanymi od wielu lat Sejmowi i Senatowi RP, prześledzić sprawozdania z dwunastu Forów Kultury Słowa czy z finałów Ambasadora Polszczyzny, przewertować liczne sprawozdania z działalności dziewięciu zespołów problemowych Rady, by zobaczyć, że zakres działalności Rady jest o wiele szerszy niż tylko zajmowanie się poszczególnymi słowami i ich odbiorem społecznym.

5. Rada Języka Polskiego chętnie podejmuje dyskusje społeczne, czego dowodem jest choćby najnowsza  kampania „Ty mówisz – ja czuję. Dobre słowo – lepszy świat”. Odpowiadamy na listy, wyjaśniamy rozmaite kwestie językowe ważne dla naszych korespondentów. Nie odnosimy się natomiast do – często anonimowych – ataków hejterskich i do nieopartych na faktach zarzutów, zwykle wypełnionych złymi emocjami. Wypełniamy zadania, jakie nakłada na nas ustawa o języku polskim i nasze poczucie odpowiedzialności za dobro wspólne, jakim jest polszczyzna.

sierpień 2020 r.

https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1898:slowo-murzyn&catid=109&Itemid=55

w językowym nieładzie

takiej językowej

cóż poradzić radzie

w takim składzie

językowym nieładzie?!

„Murzyn” i „Murzynka”

Do Rady Języka Polskiego nadesłano list z prośbą o opinię na temat pejoratywizacji rzeczownika Murzyn:

„Od pewnego czasu jestem nagminnie atakowany (głównie w Internecie) za to, iż uważam, że słowo Murzyn nie ma pejoratywnego znaczenia. Grono głównie obcokrajow mieszkajacych w Polsce rozpoczęło specjalną akcję w sieci pod hasztagiem #dontcallmemurzyn, która ma na celu napiętnowywanie oraz wywieranie presji na Polakow, którzy tak jak ja uważaja, że to słowo nie jest obrazliwe (...)”.

Odpowiedź przygotował dr hab. Marek Łaziński, prof UW.

Odbiór słów Murzyn i Murzynka (wszystko, co piszę, odnosi się do obu rzeczowników), niegdyś neutralnych i podstawowych wśród możliwych nazw oznaczających osoby czarnoskóre, dziś niewątpliwie jest obarczony bagażem negatywnych konotacji. Od kilku lat wyraz Murzyn pojawia się w prasie i tekstach publicznych po różnych stronach politycznej barykady bardzo rzadko, a jeśli już, to zwykle nie jako neutralne określenie człowieka, lecz jako słowo, o które toczymy spór. Wielki słownik języka polskiego PAN stwierdza jednoznacznie „Współcześnie wyraz uważany za obraźliwy” (wsjp.pl), choć w innych, starszych słownikach tej informacji nie znajdziemy.

Podkreślam, że słowo Murzyn było niegdyś neutralne, a w każdym razie najlepsze z możliwych, można znaleźć bez trudu neutralne i pozytywne konteksty tego rzeczownika, a osoby, które używały go w latach osiemdziesiątych czy dziewięćdziesiątych, nie mają w żadnym razie powodu do wyrzutów sumienia. Jednak słowa zmieniają skojarzenia i wydźwięk w toku naturalnych zmian świadomości społecznej. Dziś słowo Murzyn jest nie tylko obarczone złymi skojarzeniami, jest już archaiczne.

Można wskazać kilka przyczyn stopniowej pejoratywizacji rzeczownika Murzyn w polszczyźnie. Po pierwsze we wszystkich językach świata zachodniego (wliczam tu Polskę i polszczyznę) nazwy osób czarnoskórych podstawowe w epoce niewolnictwa ustąpiły lub ustępują nazwom nowszym. Zmiany te najpierw zaszły w angielskim i francuskim – w językach społeczeństw najbardziej zaangażowanych w handel niewolnikami, a później obejmujących największą liczbę osób czarnoskórych, a później w i w innych językach, choć w różnym tempie i w różnym stopniu.

Po drugie słowo Murzyn w języku polskim obrosło wyjątkowo silną frazeologią obraźliwą, jak 100 lat za Murzynami. Oczywiście krzywdząca frazeologia dotyczy też innych grup ludzkich czy narodów, ale stereotypizacja osób czarnoskórych jest w polszczyźnie wyjątkowa i nieporównywalna z sytuacją w językach sąsiednich. Frazeologia wzmacnia też skojarzenie Murzyn – niewolnik. Nie ma gwarancji, czy zmiana określenia powstrzyma krzywdzącą frazeologię, ale na pewno skłoni do zastanowienia.

Po trzecie (w związku z pierwszym i drugim): czarno- i ciemnoskórzy Polacy, w większości przybyli z Afryki w pierwszym lub drugim pokoleniu, oraz mieszkający w Polsce czasowo czarnoskórzy Amerykanie w zdecydowanej większości traktują to słowo jako obraźliwe. Częściowo decyduje o tym automatyczne porównanie z innym i językami (słowo Murzyn było w słownikach polsko-angielskich i polsko-francuskich bardzo długo tłumaczone bez komentarzy jako Negro, nègre), częściowo ciągłe doświadczanie przejawów stereotypizacji ze względu na kolor skóry, a nierzadko rasizmu. Warto uszanować wrażliwość odbiorców. Nasi sąsiedzi o czarnej skórze wolą być nazywani ze względu na konkretną narodowość (np. Senegalczyk, Nigeryjczyk), wolą być Afrykanami, czarnoskórymi, ciemnoskórymi lub po prostu czarnymi (choć jeszcze kilkadziesiąt lat temu konotacje przymiotnika czarny w odniesieniu do człowieka czarnoskórego były gorsze niż rzeczownika Murzyn). Złożenie Afropolak na wzór Afroamerykanina nie jest dla polszczyzny typowe.

Po czwarte i dla językoznawcy najważniejsze: w wielu kontekstach słowo Murzyn było i jest używane niepotrzebnie. Określa nie narodowość ani pochodzenie geograficzne, tylko kolor skóry, a ta cecha podobnie jak kolor włosów, wzrost, typ figury nie musi być istotna w opisie człowieka. Słowo Murzyn w podmiocie zdania zastępuje nam słowo podstawowe człowiek czy mężczyzna (Murzynka zastępuje słowo kobieta), zmusza nas do wskazania cechy fizycznej, która mogłaby pozostać nienazwana, gdyby była przymiotnikiem. Łatwiej powiedzieć po prostu człowiek zamiast czarnoskóry człowiek niż zastąpić słowo Murzyn innym. Nietrudno znaleźć polskie przekłady z obcych języków, w których pojawia się słowo Murzyn, choć w oryginale nie ma mowy o kolorze skóry wynika tylko on z szerszego kontekstu (por. cytaty w tekstach polecanych do lektury na końcu tej opinii).

Wszystkie powyższe argumenty skłaniają mnie ku jednoznacznemu zaleceniu, by słowa Murzyn nie używać inaczej niż na prawach historycznego cytatu (jak Murzyn zrobił swoje… w cytacie z Fryderyka Schillera). Ponieważ trudno jest zmienić przyzwyczajenia mówiących, ograniczam swoją rekomendację do komunikacji publicznej: mediów, administracji, szkoły. W tych kręgach zresztą omawiane tu słowa i tak są używane coraz rzadziej, ponieważ większość mówiących ma świadomość, że budzą co najmniej kontrowersje.

Osoby przyzwyczajone do języka sprzed lat będą dalej używać słowa Murzyn w rozmowach prywatnych w przekonaniu, że słowo to jest neutralne. Taką opinię podziela część językoznawców. Dlatego nie zachęcam do poprawiania wszystkich i w każdej sytuacji. Sam nie mówię Murzyn od lat nawet w rozmowach prywatnych, innych zachęcam, by nie używali tego słowa w przestrzeni publicznej.

Nie tylko dziś Polacy, w tym językoznawcy toczą spory, jak nazywać innych. W roku 1927 na łamach „Języka Polskiego” trwała zażarta dyskusja, czy mamy nazywać wschodnich sąsiadów, a wtedy także obywateli jednego państwa Rusinami czy Ukraińcami. Tradycjonaliści bronili nazwy Rusin i pytali „dlaczego ktoś chce mówić nam Polakom, jak mamy nazywać innych?”. Padały też rzeczowe historyczne argumenty za niejednoznacznością nazwy Ukrainiec. A jednak zwyciężyła wrażliwość odbiorcy. I tak się zwykle w historii dzieje.

Więcej o słowie Murzyn, jego historii i konotacjach współczesnych w poniższych tekstach. (Reagowałem w nich także na uproszczenia i generalizacje ze strony najostrzejszych krytyków stereotypizacji w polszczyźnie, którzy widzą rasizm tam, gdzie ja go nie widzę. Jednak w sprawie słowa Murzyn w tekstach publicznych jesteśmy zgodni).

sierpień 2020 r.

M. Łaziński 2008: Murzyn zrobił swoje. Czy Murzyn może odejść? Historia i przyszłość słowa Murzyn w polszczyźnie, „Poradnik Językowy” 4/2007, s. 47–56.

M. Łaziński 2014: Jeszcze o słowie Murzyn i o stereotypach. Po lekturze artykułu Margaret Ohii Mechanizmy dyskryminacji rasowej w systemie języka polskiego, „Przegląd Humanistyczny” 5/2014, 127–141.

M. Łaziński 2020: Spory o słowo Murzyn, „Polityka” 21/6.2020, s. 70–71.

https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1892:murzyn-i-murzynka&catid=44&Itemid=208

--------------------------

A zatem Rada uległa politpoprawnej presji pod wpływem akcji (głównie obcokrajowców) w sieci pod hasztagiem #dontcallmemurzyn, która miała na celu napiętnowywanie oraz wywieranie presji na Polaków używających słowa Murzyn. Fajnie.

Słowa mają swoje desygnaty. Róża będzie różą, gówno będzie gównem, nawet gdy jakakolwiek najwyższa rada nakaże na gówno mówić róża, a na różę gówno.... To tak jak ze słowem pedał. Zrobiono modę na gej (zamiast pedał) i dzieci wyzywają się "ty geju", a nie "ty pedale"... Rzeczy więc zostają takie same, niezależnie jak je nazwiemy.

Jedynie rozsądny komentarz Gawriona, Bo to jest faktycznie głupie. Są gorsze potworki niż "murzyn? Są wszędzie: w TV, w obiegu urzędowym, szkolnym, na targu, zieleniaku, takie kwiatki jak Okay, sorry (nawet w jednym z komentarzy), hejt, hejytować, I to nie półświatek tego używa, ale "noblessa", celebryci, no oczywiście także pod budką z piwem. To jest dopiero zachwaszczenie języka polskiego, ale szanowne grono rabinów językowych tego nie zauważa. ich rajcuje "murzyn" No, może jeszcze "murzynka". Ja wracam do esperanto, którego naukę przerwałem przed 60 laty. Myślę, że tam Rady Języka nie ma więc można się czuć bezpiecznie. 

Muszą za COŚ brać kasę, więc "wysoka rada" wymysla te bzdury. Może wypowiedzą się nad językiem lamparcicy jej publicznymi bluzgami i obrażaniem obywateli. W tej materii nie słyszę Pana Bralczyka i innych....

Serdecznie pozdrawiam.

Przepraszam Rebeliantkę. Zwyczajnie przesadziłem i dostałem psztyka (a czy to dobra polszczyzna? 

Przypominam swój tekst na ten temat: Bić "Murzyna!” czy „Czarnego!”?

Lewa strona ma problem nie tylko z Murzynem. Ma też problem z Cyganem. Nawet nie wiem czy mogę bezkarnie pisać Żyd, Eskimos albo mulat?

Pamiętam nie tak dawne znowu czasy, kiedy słowo murzyn było zupełnie obojętnym słowem tak jak Eskimos, Arab, Azjata. Wciąż zresztą jest. Bardzo dokładnie określa przynależność do konkretnej grupy i ma setki lat tradycji.

Użycie zaś słowa Czarny za moich czasów było wprost nie do pomyślenia. Było tak rasistowskie i poniżające dla Murzynów, że było po prostu wyzwiskiem. Aż nagle wszystko zaczęło przychodzić z zachodu jak prawda objawiona. Bez zastanowienia, bezrozumnie, wykreślane przez sztuczną inteligencję która "czuje" angielski ale z grosz nie czuje języka polskiego.

Tylko dlaczego "Polacy inaczej" na to się godzą i promują? 

Amerykanie wciąż na Cyganów mówią Gypsy, tak jak mówili 100 lat temu. Nikt tam nie mówi Romana jak określają sami siebie amerykańscy Cyganie. Dlaczego my musimy zmieniać Cygana w Roma? Bo co? Cyganie polskiego nie znają? Może powinniśmy mówić na siebie Głupki albo Barbarzyńscy bo tak w języku cygańskim jesteśmy nazywani - Gadzio. I nie - polska Wikipedia nie tłumaczy tego słowa poprawnie. Znów poprawność polityczna nie pozwoliła im napisać prawdy.  Gadzio to nie "obcy". Gadzio to głupek. Angielskojęzyczna jeszcze tego nie usunęła...

Niedługo zabronią nam używać słowa Eskimos bo w Ameryce jest on już na czarnej liście. Powinniśmy mówić po amerykańsku Inuit. Albo Aborygen. Tylko wtedy nie wiesz który aborygen. Ten z Alaski czy ten a Australii?

Mogę zacząć określać murzynów słowem Czarny. Mogę. Ale nikt nie zabroni mi wtedy myśleć tego co będę myślał. A powiem największe przekleństwo jakim można określić Murzyna. Tak już mam to od dziecka zakodowane. To tak jakbym w Ameryce powiedział do Murzyna Nyger.

Sierżant artylerii Hartman. Będę waszym szkoleniowcem. Nie wolno wam się odzywać bez pytania. Każde zdanie będziecie kończyć słowem: „sir!”. Zrozumieliście, ludzkie larwy? Nie dosłyszałem. Głośniej, pokażcie, że macie jaja. Moje pannice, jeśli uda się wam przeżyć to szkolenie, będziecie „aniołami śmierci” modlącymi się o wojnę. Ale na razie jesteście tylko rzygowinami! Najniższą formą życia na ziemi. Nie jesteście nawet ludźmi! Tylko podrzędnym, amebim gównem! Nie polubicie mnie, bo jestem twardy. Im bardziej mnie znienawidzicie, tym więcej się nauczycie. Jestem twardy, ale sprawiedliwy! Nie ma tu miejsca na rasizm. Nie mam nic przeciwko czarnuchom, żydkom ani makaroniarzom. Wszyscy jesteście tak samo niczym. Przesieję nieudaczników, którzy nie zasługują na pozostanie w moim ukochanym korpusie. Rozumiecie, larwy? Cholera! Nic nie słyszę!

Full Metal Jacket (1987)

którzy wynaleźli że słowo "nigger" ma wydźwięk pejoratywny. Na temat "białasów" ("honky"?) nic nie wiem, chyba to słowo takiego wydźwięku póki co nie ma.  No ale wiadomo, skoro Słońce Narodów Towarzysz Josif Wissarionowicz Stalin był zasłużonym językoznawcą to przeciętny doktor habilitowany też może. Wiadomo bowiem, że "doktor" może pochodzić od tego że pacholęciem będąc mógł się bawić w doktora ze swoją siostrą, a "habilitowany" pochodzi od "habilis" czyli, w wolnym tłumaczeniu, mający zdolności do ręcznych robótek Czyli, tak czy inaczej, niedawno zszedł z drzewa. To jak teraz poprawnie powinno się nazywać doktorów habilitowanych?