Piłsudski w Japonii

Już Napoleon stwierdził, że do prowadzenia wojny potrzeba trzech rzeczy:  pieniędzy, pieniędzy i pieniędzy.

Mowił tak, kiedy posiadał już wojsko. 

Piłsudski wojska nie posiadał, dopiero je budował. Dlatego potrzebował tego samego, ale w znacznie większej ilości. 

 Jak je zdobyć?

Z początkiem 1904 roku na Dalekim Wschodzie wybuchła wojna. Moskiewski zaborca starł się z rosnącą w siłę nową potęgą - Japonią. W końcu stycznia Piłsudski  wraz z Jodką i Jędrzejowskim  zwrócili się do posła japońskiego w Wiedniu, wicehrabiego Nabuoki Makino, przedkładając propozycję współpracy.

Pod wpływem rozwoju sytuacji na Dalekim Wschodzie, w kierownictwie PPS zaczęto myśleć o zorganizowaniu konspiracyjnych oddziałów bojowych. Pragnąc wyzyskać kłopoty carskiego reżimu, ponoszącego klęski w wojnie z Japonią, działacze PPS zaczęli nawiązywać nieoficjalne kontakty z przedstawicielami innych ugrupowań niepodległościowych, także Narodowej Demokracji. W rozmowach m.in. z Romanem Dmowskim pośredniczyli Zygmunt Barlicki i Stanisław Grabski. Socjaliści postulowali tworzenie legionów polskich w Japonii, złożonych z Polaków dezerterujących z armii carskiej i ochotników z Ameryki. Do pomysłu tego działacze ruchu narodowego podchodzili bardzo sceptycznie. PPS próbował nawiązać kontakty z wysłańcami japońskimi w Londynie i Paryżu, pragnąc dostarczać im informacje wywiadowcze w zamian za podniesienie sprawy niepodległości Polski na przyszłej konferencji pokojowej. To się jednak nie udało i PPS postanowił wysłać do Tokio Piłsudskiego i Tytusa Filipowicza. Ci przez Londyn (przybyli 2 czerwca), Nowy Jork(gdzie odwiedzili jednego z założycieli PPS - Aleksandra Dębskiego), San Francisco i Honolulu dotarli do stolicy cesarstwa japońskiego (11 lipca). Wysłannicy odwiedzili m.in. Sztab Generalny, wysuwając w rozmowach propozycje pod adresem rządu japońskiego: stałe subwencje dla PPS-owskich organizacji bojowej, dostawa broni, stałe podnoszenie kwestii polskiej na arenie międzynarodowej i utworzenie legionu polskiego na terenie Japonii. Rząd japoński reprezentował gen. Muratu, który od razu odrzucił koncepcję utworzenia polskich oddziałów zbrojnych.

Stanowisko Polaków z punktu widzenia Japończyków nie było jednak jednolite, ponieważ w tym samym czasie w Tokio przebywał Roman Dmowski, który rysował im obraz PPS-u jako grupy marginalnej. Dmowski i Piłsudski spotkali się, ale przebieg ich rozmowy jest nieznany. Po latach Dmowski miał napisać o tokijskim spotkaniu: "Próbowałem dowiedzieć się od kierowników PPS, co mają zamiar osiągnąć przez ruch powstańczy w Królestwie, jak im się przedstawiają widoki jego powodzenia, jak sobie wyobrażają realne jego skutki. 

Usiłowałem ich przekonać, że to, co chcą zrobić, jest nonsensem i zbrodnią wobec Polski. Ani jedno, ani drugie mi się nie udało. 

Krytycy Piłsudskiego podkreślają, że jego wyprawa do Japonii w 1904 r. zakończyła się fiaskiem w wyniku kontrakcji Dmowskiego, występującego w Tokio w interesie Rosji i torpedującego zamiary polskiej delegacji. Popełniają jednak zasadniczy błąd, uznając za sukces jedynie spełnienie programu maksymalnego, czyli wszystkich postulatów wyjściowych, co niemal nigdy w negocjacjach się nie zdarza.

Negocjacje to szereg rund, podczas których strony nieraz rezygnują z niektórych swych oczekiwań, by uzyskać progres w innych. Niebagatelne znaczenie ma też pozycja negocjatorów, a po drugiej stronie mieliśmy przecież rząd Japonii - wschodzącego mocarstwa właśnie bijącego z powodzeniem potężne imperium carów. Czy taki partner w ogóle mógł być zainteresowany rozmowami z osobami de facto prywatnymi, gdzieś z końca świata? A pamiętać należy, że Piłsudski, postać właściwie nieznana, a mimo to uzyskał od Japonii szereg koncesji. Co prawda wygrywający wojnę z Rosją kraj kwitnącej wiśni, nie potrzebował dodatkowych oddziałów (z tego względu odmówiono formowania legionów polskich z jeńców wojennych) ale zgodzono się na odseparowanie Polaków i dostęp do nich polskich mężów zaufania i zapewniono lepsze traktowanie (Dmowskiego los polskich żołnierzy w niewoli zupełnie nie zajmował).
Po wtóre Japończycy sfinansowali i ułatwili dostawy broni (kilka tysięcy karabinów, amunicja, materiały wybuchowe) dla Organizacji Bojowej, oraz zorganizowali w Szwajcarii szkołę instruktorską bojowo-wojskową.
I po trzecie, Japończycy wypłacili Polakom od ręki 10.000 funtów i drugie tyle w roku następnym.

Dzięki temu moskiewscy siepacze już nie mogli bezkarnie pacyfikować pokojowych demonstracji. Carscy żandarmi zamiast ścigać konspiratorów kryli się po bramach ze strachu przed bojowcami, a Polacy po raz pierwszy od r. 1863 mogli oglądać spadających z koni kozaków, a nie polskie głowy ścinane szaszkami.
 

Źródła i przypisy:

1. R.Dmowski, Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1926, 

2. Opis za: W.Pobóg-Malinowski, Józef Piłsudski 1901-1908. W ogniu rewolucji. Warszawa 1935,  s.214.