Spacerkiem po Elizjum

Jak okiem sięgnąć łąka, zdobiona kwietnymi plamami złotogłowów. W cieniu topól czas-nieczas zatacza wieczne kręgi, przystanie dla starych, dobrych znajomych. Rozejrzyjmy się.

Azyl legendarny. Umorusany bohater, kurczowo ściskający w dłoni pozbawiony amunicji pistolet. Obok zjawiskowa niewiasta, arystokratyczny młodzieniec. Ona z krwi, on z wyboru. Ich sława prześcignęła rzeczywistość, fikcja nabrała cech fizycznych, z mitu tworząc tradycję. Dawid Apfelbaum oraz Esterka i Walentyn Potocki.

Azyl szachowy. Tłumnie tu. Nie bez powodu. Złota aureola reputacji z wiktorii hamburskiej, zaszczytne wzmianki towarzyszące aż do ostatniej partii. Nasi mistrzowie, dzielący się rozgłosem z przybranymi ojczyznami. Jan Zukertort, Dawid Janowski, Henryk Salwe, Akiba Rubinstein, Dawid Przepiórka, Paulin Frydman, Szmul Rzeszowski, Mieczysław Najdorf.

Azyl wojskowy. Oficer AK, powstaniec warszawski. Żołnierz WP, komandos, uczestnik walk we Francji i we Włoszech. Dowódca związku wojskowego. Mają co wspominać. Niepokonani. Stanisław Aronson, Henryk Jedwab, Paweł Frenkiel.

Azyl literacki. Ołtarz polszczyzny, nieusuwalny filar dorobku pisarskiego. Barwnie tu, czasem zjadliwie, czasem rytmicznie, pogodnie, dostępnie, wysmakowanie. Stałe miejsce odniesień i inspiracji. Wielkie słowa są na swoim miejscu. Jan Brzechwa, Wilhelm Feldman, Stanisław Jerzy Lec, Bolesław Leśmian, Anatol Stern, Leopold Tyrmand, Aleksander Wat.

Azyl polityczny. Najbardziej różnorodne towarzystwo. Opozycjonista, szef wywiadu, sowietolog, premier, poseł-ponadnarodowy patriota, dyplomata… Długo można wyliczać tych sławnych i tych po prostu ważnych, jeśli nie dla świata, to dla kraju, z którego się wywodzą. Antoni Zambrowski, Piotr Naimski, Ryszard Pipes, Menachem Begin, Salomon Seidenman, Arie Lerner.

Azyl naukowy. Lekarze, artyści języka polskiego, wynalazcy, naukowcy, drukarze – po prostu niezwykli kreatorzy niepomijalnych dokonań. W kolekcji znajdziemy esperanto, dzieła historyczne i przyrodnicze, słownik,  setki wydawnictw… Adolf Beck, Ludwik Zamenhof, Abraham Stern, Zdzisław Żmigrodzki-Konopka, Maksymilian Baruch, Szymon Askenazy, Szymon Tenenbaum, Wacław Kopaliński, Natan Glücksberg…

Azyl sportowy. Emocje i chwile radości, szacunek i uznanie na świecie. Duma ze zdobycia dotąd niezdobytego. Medale. Mazurek Dąbrowskiego wypełniający zagłębienie stadionu. Maryla Freiwald, Irena Szewińska.

Azyl dla każdego. Bankier, samorządowiec i Honorowy Obywatel Bydgoszczy, twórca Kujawsko-Pomorskiej Wyższej Szkoły Handlowej, poseł Landtagu. Lewin Aronsohn. Działacz polityczny i społeczny, organizator kupiectwa, odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi w pracy społecznej i zawodowej. Mieczysław Hertz. Naczelny rabin Wojska Polskiego, członek Polskiej Organizacji Wojskowej, w 1919 roku obrońca Lwowa. Zamordowany w Katyniu. Baruch Steinberg. Kompozytor, autor melodii do piosenek Ach, jak przyjemnie, Już taki jestem zimny drań, Miłość ci wszystko wybaczy, Na pierwszy znak, Umówiłem się z nią na dziewiątą. Henryk Wars. Finansista, filantrop i działacz społeczny, uczestnik powstania styczniowego, sponsor tanich wydań dzieł literackich Henryka Sienkiewicza, Elizy Orzeszkowej, Bolesława Prusa i Adama Mickiewicza. Hipolit Wawelberg.

Jeśliby Bóg nie dał Żydom Polski jako schronienia, los Izraela byłby rzeczywiście nie do zniesienia. Mosze ben Israel Isserles.