Smutne wspomnienie

Dwa fakty zadecydowały, iż pokonałem obrzydzenie przed sięganiem do dawnych dokumentów i konfrontowaniem ich z otaczającą rzeczywistością.
Pierwszy fakt, to wiadomość mailowa od pracownika IPN, z prośbą o uzupełnienie materiałów do notki biograficznej Stanisława Helskiego w redagowanym po raz trzeci II-im tomie Historii Solidarności. Uzupełnienie dotyczyć miało szczegółów dat wyroków oraz nazw sądów, które wyrokowały w sprawie „ukamienowania” generała Jaruzelskiego 11.10.1994 roku we Wrocławiu. Niedawno minęła kolejna rocznica.
Zmarł także właśnie przyjaciel ojca, prof.Jerzy Przystawa, który odegrał niebagatelną rolę w tej sprawie. I to jest ten drugi fakt, który posadził mnie przed klawiaturę. Za poręczeniem prof.Przystawy, Stanisława Helskiego zwolniono z aresztu śledczego i choć trafił prosto do szpitala psychiatrycznego, to winny jestem Panu Profesorowi wdzięczność, bo okazał się jednym z niewielu luminarzy polskiej nauki i członków elit intelektualnych, który pochylił się nad losem chłopa, i wygłosił także mowę pożegnalną nad urną Stanisława Helskiego, za którą nie zdążyłem mu podziękować.
Przebieg postępowania organów ścigania w świetle dokumentów jest bardzo ciekawy, a trudno przewidzieć, co w Encyklopedii Solidarności się ukarze. Więc pozwolę sobie przypomnieć parę drobiazgów.
Zamach miał miejsce 11.10.1994 roku w księgarni na placu Legionów we Wrocławiu. Poszkodowany wylądował w Szpitalu Wojskowym we Wrocławiu, zamachowiec zaś w areszcie śledczym. 12.10.1994 wydano dwa postanowienia.
Jedno – prokuratora, który przekazał zamachowca pod dozór policji w miejscu zamieszkania, ze względu na przyznanie się do winy złożenie przez niego wyjaśnień, oraz zeznań świadków potwierdzających przebieg wydarzeń.
Drugie – Sądu Rejonowego dla dz.Wrocław – Śródmieście, oddalające zażalenie na areszt i przywracające go. Brak w dokumentach owego zażalenia.
13.10.1994 prokurator wydał postanowienie o powołaniu dwóch biegłych lekarzy psychiatrów ze Szpitala Psychiatrycznego przy Rejonowym Areszcie Śledczym we Wrocławiu w celu stwierdzenia:
„1. czy podejrzany Stanisław Helski cierpi na chorobę psychiczną lub niedorozwój umysłowy?
2. czy podejrzany w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu miał z powodu niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych zniesioną lub w znacznym stopniu ograniczoną zdolność rozpoznania jego znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem?
3. czy aktualny stan zdrowia psychicznego podejrzanego pozwala na jego uczestnictwo w prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu karnym?
4. czy w przypadku stwierdzenia u podejrzanego choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego jego pozostawanie na wolności groziłoby poważnym niebezpieczeństwem dla porządku prawnego?”
Uzasadnienie: „….Z uwagi na charakter i okoliczności popełnienia podmiotowego czynu , a także biorąc pod uwagę wyjaśnienia Stanisława Helskiego uznano, że wyłoniły się uzasadnione wątpliwości odnośnie stanu poczytalności podejrzanego w chwili czynu.”
19.10.1994 roku prokurator wydał postanowienie o zastosowaniu poręczenia osobistego Prof. Jerzego Przystawy, iż Stanisław Helski stawi się na każde wezwanie organów ścigania.
20.10.1994 prokurator wydał postanowienie o umieszczeniu Stanisława Helskiego w Szpitalu Psychiatrycznym we Wrocławiu, w celu poddania go badaniu psychiatrycznemu łącznie z obserwacją. W uzasadnieniu podano”…W związku z uzasadnionymi wątpliwościami co do stanu poczytalności podejrzanego w chwili czynu, Stanisław Helski został poddany badaniom sądowo-psychiatrycznym. Biegli lekarzy psychiatrzy w swojej opinii zgodnie stwierdzili, że z uwagi na rodzaj i okoliczności zarzucanego podejrzanemu czynu, powinien on zostać poddany obserwacji sądowo-psychiatrycznej w warunkach szpitalnych.”
23.11.1994 pismo dziennikarzy programu „Sprawa dla reportera” do prokuratora z prośbą o zezwolenie na rozmowę z przebywającym w szpitalu psychiatrycznym Stanisławem Helskim. Rozmawiać mieli: Elżbieta Jaworowicz, Jacek Kurski, Michał Balcerzak.
23.11.1994 Odpowiedź prokuratora: „ Uprzejmie informuję, iż nie wyrażam zgody na przeprowadzenie rozmowy z podejrzanym Stanisławem Helskim, który jest aktualnie poddany obserwacji sądowo-psychiatrycznej. Wszelkie bowiem rozmowy przedstawicieli prasy, radia i telewizji z wymienionym podejrzanym, zakłóciłyby prawidłowy przebieg rozpoczętych badań, a tym samym prawidłowy tok śledztwa.”
24.11.1994 Pismo do Włodzimierz Cimoszewicza jako min.sprawiedliwości oraz Jacka Zochowskiego jako min.zdrowia i opieki społecznej od członków klubu „Tradycja i Przyszłość”. „ W połowie listopada pan Stanisław Helski z Kobylej Głowy został decyzją wrocławskiej prokuratury siła wtrącony do szpitala psychiatrycznego. Stanowczo protestujemy przeciw użyciu psychiatrii w Polsce do celów politycznych, do celów zastraszania społeczeństwa. ..” Lista 33 podpisów tych niewielu sprawiedliwych.
02.12.1994 postanowienie prokuratora o powołaniu kolejnego biegłego psychiatry. Tym razem ze szpitala przy areszcie śledczym.
02.12.1994 postanowienie prokuratora o uchyleniu postanowienia z 20.10.1994 o badaniach psychiatrycznych w szpitalu. Uzasadnienie:” …Stanisław Helski nie wyraził zgody na przeprowadzenie tychże badań, wobec czego biegli lekarze psychiatrzy stwierdzili, że wymieniony powinien zostać poddany obserwacji sądowo–psychiatrycznej w warunkach szpitalnych celem uzyskania stosownej opinii. … Jak wynika z informacji otrzymanej z zakładu leczniczego z dnia 24.11.1994 obserwacja podejrzanego została przerwana 23.11.1994 wobec jego destrukcyjnego nastawienia do procesu leczenia, a zwłaszcza niemożliwości (bez użycia przemocy) przeprowadzenia badań psychiatrycznych. Następnie Stanisław Helski poddał się badaniom psychologicznym, które przeprowadzone zostały przez biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii ze szpitala Psychiatrycznego przy Areszcie Śledczym. Wobec powyższego postanowienie o przeprowadzeniu badania w/w w zakładzie leczniczym, stało się bezprzedmiotowe.”
Akt oskarżenia z 11.03.1995 roku. Co się stało, wiadomo. Ale stwierdzenia o „ znacznie ograniczonej zdolności pokierowania swoim postępowaniem” czy „głębokim zaburzeniu osobowości, prawdopodobnie pogłębionej przez rozwijający się zespół psychooragniczny w chwili popełnienia zarzucanego czynu” budzi śmiech u znających człowieka i samych psychiatrów i psychologów. Stan zdrowia podejrzanego zezwalał jednak na uczestnictwo w procesie no i nie stanowił on jednak zagrożenia dla panującego porządku prawnego.
Co potwierdził wyrok Sądu Rejonowego z 21.06 1995 roku. 2 lata więzienia w zawieszeniu na 3 lata, grzywna 200 zł oraz nawiązka na rzecz szpital im.Korczaka we Wrocławiu 200 zł., przepadek dowodów rzeczowych (kamienia i książki).
Przyglądając się otaczającej nas rzeczywistości trudno oprzeć się wrażeniu, że miał facet rację. Pomijając personalne powiązania z tą sprawą.
Trudniej jeszcze przedstawiają się sprawy w trakcie przeglądania księgi wpisów, telegramów i korespondencji ludzi do głodujących chłopów z kościoła św.Józefa w Świdnicy z roku 1981.
Co czują teraz Ci, co jeszcze żyją ,widząc Urbana w telewizji i czekając na wsparcie dzieci myjących gary w Europie lub pracując za parobków na cudzych zagonach. Jakoś zniknęło ze środków masowego przekazu określenie, którym szeroko niegdyś ferowano. Miała się nam poprawić „jakość życia”, i to nie tylko ta, według suchych kryteriów danych statystycznych unii. Ale ta, na którą składa się bardzo wiele elementów życia człowieka i jego otoczenia, może nawet w wydaniu polskim i dla Polaków bardziej skomplikowana. Ale to odrębny temat.
Robert Helski