O dążeniu do mądrości

Szkopuł z mądrością jest taki, że nie da się jej wystudiować, wypraktykować u boku jakiegoś mistrza, ba – nie ma nawet jej definicji! Jest tylko… pragnienie.

Wprawdzie Platon uważał, że bez kompletnej wiedzy nie można być mądrym – ale już jego uczeń (Arystoteles) dodał, że sama wiedza zazwyczaj nie wystarcza do podejmowania właściwych decyzji i wymaga jeszcze posiadania szeregu określonych zdolności psychicznych. Stoicy z kolei uważali, iż jest ona darem (za nimi Św. Augustyn), choć specyficznym: albo ktoś ją otrzymał „całkowitą”, albo nie posiadł jej wcale – uff…

W tym wszystkim najbardziej roztropne wydaje się podejście Tomasza z Akwinu:

„mądrości nabywa się samemu w toku cnotliwego i pracowitego życia; nikomu nie jest ona automatycznie darowana, ale też nikomu nie można jej automatycznie odmówić”.

Miałem – pozwólcie na osobiste wspomnienie – 16 lat, gdy obejrzałem Siedmiu samurajów Akiry Kurosawy; nie perypetie zbiorowych przecież bohaterów wzbudziły we mnie jednak (po raz pierwszy) wzmiankowane pragnienie, a bohater poboczny (choć kluczowy dla późniejszego biegu akcji) - Starzec Gisaku; żył poza ową filmową społecznością w nędznej chacie i w podobnej do niej kondycji materialnej, trochę w obustronnej pogardzie (choć z respektem – w końcu to do niego zwrócono się o zwycięską radę), ale w pełni świadomym, rozumnym dystansie (Gisaku do przybyłych samurajów: Po prostu są głupi. To wieśniacy. Boją się – boją się wszystkiego. Drżą przed deszczem, suszą, wichrem i burzą. Budzą się ze strachem i zasypiają ze strachem); zaintrygował mnie jego wybór drogi (no i nie chciałem być „wieśniakiem”); warto jeszcze zaznaczyć, że Gisaku nie był jakimś „uczonym”: po prostu wybrał swój los z pragnienia „bycia oświeconym” - co nie wyklucza przecież, że posiadł jakąś uporządkowaną wiedzę)…

Drogi najlepiej sformułowany w słynnej już frazie:

Boże, daj mi cierpliwość, bym pogodził się z tym, czego zmienić nie jestem w stanie, daj siłę, bym zmieniał to co zmienić mogę i daj mądrość, bym odróżnił jedno od drugiego - przypisywanej Markowi Aureliuszowi (był stoikiem!), ale utrwalonej (Serenity Prayer) przez Reinholda Niebuhra (perypetie z datowaniem tego autorstwa można znaleźć tu: ]]>https://translate.google.pl/translate?hl=pl&sl=en&u=https://www.chronicle.com/article/Who-Wrote-the-Serenity-Prayer-/146159&prev=search]]> )

– która dodaje do warunków, jakie na tej drodze trzeba spełnić, by osiągnąć cel – silną wolę, odwagę, pogodę ducha: nie są one łatwe!

Pozostaje jeszcze – każdemu aspirującemu - kwestia samooceny: czy jestem mądry?

Nie ukrywam, że naprowadził mnie na nią komentator mojej poprzedniej notki, Kol. Piko, pisząc: wolę sam pobłądzić dochodząc do tego jak jest niż być mądrym cudzą mądrością; gdyby uznać, że mądrość znaczy „wiedzieć jak jest”, to pytanie wydaje się proste: skąd pewność, że się nie mylę? nawet przecież „niepodważalne” wyniki badań naukowych są z czasem podważane! A zatem - czy ta pewność bierze się ze społecznych interakcji, z przynależności do jakiejś grupy społecznej, która mówi nam, co akceptować? Uważajmy z tym jednak, bo można skończyć jak Giordano Bruno (po prawdzie jego historia jest w powszechnej świadomości zmitologizowana – ani nie był on uczony, ani prawy: zginął z powodu swego wichrzycielstwa), albo jak ci, co „wykonywali tylko rozkazy”...

„Mądrość” nie może więc istnieć w oparciu o cudzy osąd – jest związana, jak człowiek jest związany osobiście, z Bogiem i moralnością (ateista sam sobie jest bogiem); z własnym sumieniem. Lecz też z doświadczeniem innych, które należy poznawać w swoim do niej dążeniu: uważnym, ale i ostrożnym (by unikać fałszywych proroków), jednak niezbędnym choćby do konfrontacji z własną drogą, konfrontacji dla samego siebie, nie pod publiczkę - można więc być mądrym cudzą mądrością, ale nie bezrefleksyjnie.

Zatem zdolność do refleksji jest kolejnym warunkiem, bez którego nie posuniemy się na tej drodze. A gdy tę zdolność posiedliśmy (co można, jak przekonywałem uprzednio - metodą "raportów dziennych" - w pewnym stopniu ćwiczyć), odpowiedz na pytanie: czy jestem mądry? jest jasna: idę tą drogą (jak każdy swoją: w końcu i tak – jak podają najstarsze spisane przekazy – wszystkie one zbiegają się na moście Czinwat). Jednak w miarę nią kroczenia otrzymujemy na tej drodze pewnego rodzaju bonusy, na innych drogach niedostępne: oto świat przestaje nas zaskakiwać, rozumiemy, co się dzieje (jakkolwiek nie zawsze to jest nam miłe).

Więc mimo wszystko – warto tą drogą kroczyć: inne są dużo bardziej kosztowne i uciążliwe!

P.S.

Żeby powyższe nie wyglądało na jakąś „filozofię (fileo – miłuję) egoizmu” znów trzeba by wrócić do Starca Gisaku: okazał się przecież wybawicielem! Poświęcimy tej kwestii następne Słowo na sobotę.