Czeska a Polska mentalność...

Od P. Rafała Galickiego. Przypadkiem zaniosło mnie na forum, gdzie wypowiadali się Polacy pracujący i mieszkający w Czechach.

Oprócz typowego protekcjonalnego traktowania naszych południowych sąsiadów jako poczciwych, safandułowatych „Pepików”, obąblowanych piwem, wyzbytych dzielności „Szwejków”, wśród forumowiczów pojawiły się też zupełnie już kuriozalne opinie, jakoby Czesi podziwiali nasze polskie bohaterstwo i zazdrościli nam naszej heroicznej historii.

No nie sądzę.

Sądzę natomiast, że jeśli nasi rodacy pisali te opinie będąc po spożyciu wódki, to stanowczo powinni przerzucić się czym prędzej na pyszne i pożywne czeskie piwo, a jeśli pisali po piwie, to najlepiej w ogóle przejść na herbatę.

Należy mieć świadomość, że między Czechami a Polakami istnieje większa różnica mentalności niż między Polakami a Tatarami (rozumujący z żelazną logiką, morderczą precyzją i nieskory do pochopnego formułowania sądów Clausewitz nazywał nawet Polskę tatarskim krajem leżącym w Europie). Twierdzenie, że jedynym, co łączy nasze narody, jest granica, może zawiera trochę przesady, ale naprawdę tylko trochę.

Wbrew utrwalonym w Polsce przekonaniom czeska historia ma swój okres chwały i heroizmu. W średniowieczu Czechy znaczyły dużo więcej niż Polska Piastów. Potężni i arcybogaci Przemyślidzi panowali zresztą w Polsce, a zamyślali też o cesarskiej koronie. Nie były to bynajmniej mrzonki. Nieco później strach i podziw budził w Europie husycki oręż.

Do pewnego momentu nasze kraje były mniej więcej zbliżone mentalnie. I u nas i u nich decydującą rolę odgrywała bowiem szlachta. To szlachta nadawała bieg spraw w państwie i tylko ona tak naprawdę była wówczas desygnatem słowa Czesi, Polacy. Tym samym wszystko co czeskie czy polskie było równoznaczne z tym co szlacheckie. Jednakże o ile w Polsce z grubsza ta prawidłowość została zachowana, to w Czechach odeszła w niebyt dość raptownie i w gwałtownych okolicznościach. Co z czeskiej szlachty nie poległo w bitwie pod Białą Górą (1620), to dało głowy w brutalnych represjach po bitwie.

Nie tak dawno urządziłem sobie rajd po przepięknych czeskich zamkach i pałacach. Nazwiska ich byłych lokatorów brzmiały: Schwarzenberg, Liechtenstein, Dietrichstein, Herberstein, Auersperg, Neipperg… Całe towarzystwo z partykułą „von” przed nazwiskiem. Po Białej Górze Habsburgowie masowo konfiskowali majątki czeskim buntownikom i nadawali je szlachcie austriackiej i niemieckiej. Jeśli ostały się jakieś czeskie rody, musiały się zupełnie zniemczyć, by przetrwać. I tak panowie z Kounic stali się von Kaunitzami, ród ze Šternberku von Sternbergami… Czeski elity były elitami Wiednia czy Berlina.

Że Czechy nie stały się drugą Bawarią czy Karyntią, zawdzięczają odrodzeniu narodowemu, które jednak wyszło nie od szlachty, a od dołów społecznych, wręcz w kontrze do szlachty, którą uważano za „oderwaną gałąź”. Jej postawy i dorobek był kontestowany. Nowi Czesi wiedli się z ludu, wnosząc w posagu chłopską praktyczność, realizm, przysłowiową koszulę bliższą ciału niźli sukmana, a też niechęć do szlachetczyzny, zapalczywego wymachiwania szabelką, fanfaronady i bufonady.

O swoją tożsamość narodową Czesi walczyli nie w niemających szans powodzenia, straceńczych, wykrwawiających awanturach, a poprzez rozwój przemysłu, architekturę, teatr, muzea, kamienice z podobizną świętego Wacława, patrona Czech. Takie tam, wiecie, proste, banalne przyziemności, całkiem wyprane z ułańskiej fantazji i szlacheckiego polotu. Nudny rozwój, dobrobyt, spokój, równowaga...

Kwestia poddania kraju bez walki w 1938/39 to prosta konsekwencja pragmatycznego, chłopskiego podejścia i kalkulacji Czechów, dla których pojęcie honoru w polityce nie istnieje. Ten zostawiają drobnej grupie żołnierzy i opozycjonistów, niekoniecznie zawsze popieranych. W szczególności jeśli ich działania narażają innych.

Polską inteligencję, która z czasem uzyskała rząd dusz, tworzyła natomiast w XIX w. zdeklasowana, wysadzona z siodła szlachta, ludzie przegrani, zgorzkniali, zatruwający atmosferę wokół odorem swej klęski. W dziejowych zawieruchach potracili majątki, dworki, niewolników pańszczyźnianych, ojczyznę. Zdziadziali i smętni, z głowami fabrycznie wykręconymi do tyłu, zamiast kreślić wizje przyszłości, programy na nadchodzące czasy, zamiast „z żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe”, snuli się przez cmentarze i pobojowiska z nosami do ziemi, tęsknie zerkając w przeszłość, w stronę świetności dawnej Rzeczpospolitej, ich świetności i ich, szlacheckiej Rzeczpospolitej, „w udwiędłych laurów kiść z uporem strojąc głowę”.

Psychologiczny mechanizm obronny narzucił im niejako kurczowe trzymanie się dawnych, zbankrutowanych ideałów, należało tylko na siłę, wbrew rzeczywistości, nadać im jakiś „wyższy sens”. Tak jak ich przodkowie krzepili się mitami „przedmurza” i „spichlerza Europy”, tak oni słodzili sobie konstruktem „zwycięstw moralnych” i Polski jako „Chrystusa narodów”. Taka postawa uniemożliwiła wyciąganie prawidłowych wniosków z przeszłości, zamykając tym samym drogi do naprawy i wymuszając popełnianie ciągle tych samych błędów. Tragicznych błędów.

Wielki Talleyrand, stary polityczny wyga i szczwany lis, był również wielkim łapówkarzem. W 1807 przyjął też wziątkę od Polaków w zamian za poparcie ich sprawy u Napoleona. Talleyrand lubił Polaków, a jeszcze bardziej lubił Polki, ale szybko się zorientował, że nawet on, arcymistrz dyplomacji, nie jest w stanie dojść z nimi do ładu i składu. Uznał, że politycznie to on jednak woli trzymać się od tych niebezpiecznych wariatów na odległość. Łapówkę zwrócił – rzecz absolutnie niebywała w biografii tego człowieka, o którym Napoleon mawiał, że bez mrugnięcia spieniężyłby własną matkę.

I tak to właśnie u nas jest. Niczym kalkulacja, prosty rachunek zysków i strat. Fantazja wszystkim. Plus rozdęta symbolika. I honor, bo to bardzo fajna sprawa jest ten honor, a przy tym łatwo daje się go schować do kieszeni i wywieźć, gdy się spierdala z kraju przez Zaleszczyki, zostawiając naród samemu sobie.

To bezmózgowie polityczne przechodzi z dziada na ojca, z ojca na syna i końca tego ponurego dziedzictwa nie widać.

Nieszczęście polega na tym, że to te szlacheckie przegrywy narzuciły reszcie społeczeństwa narrację historyczną, zatruły dusze, meblując głowy nawet potomkom pańszczyźnianych niewolników. Stąd wszechobecny kult bezrozumnej bohaterszczyzny, będącej duktem szlachetczyzny, afirmacja klęsk i apoteoza przegranych bohaterów, gonitwa za mirażami, a pogarda dla przyziemnej praktyczności, skrzętności, pracowitości. Stąd do dzisiaj choćby tu, na fejsie, te wszystkie „szlachta nie pracuje”, czy stadionowe „Litewski chamie, klęknij przed polskim panem”, bazgrane przez tych, których przodkowie chodzili srać za stodołę, a musieli się przy tym sprężać, bo trza było chyżo wracać i obrabiać panu pole - tyle mieli z panami wspólnego.

Pewien przewodnik oprowadzający wycieczki po Pradze przytaczał zasłyszane od polskich turystów tekściki: „Podobno Czesi kręcą film o swoim powstaniu – będzie dłuższy niż samo powstanie”. Huehuehue. Albo: podczas realizacji filmu o czeskim powstaniu zginęło więcej statystów niż powstańców w '45 roku. Huehuehue. Bo to przecież bardzo śmieszne jest, że ktoś swoimi imperatywami bohaterstwa i honoru nie doprowadził do zagłady własnej stolicy albo nie skazał młodych ludzi, posłanych wcześniej z gołymi rękami przeciwko czołgom, na śmierć w cuchnących kanałach. Huehuehue.

Wracając do tego podziwu i zazdrości, żywionych przez Czechów wobec pełnych fantazji Polaków…

Wyobraźmy sobie miłośnika wycieczek rowerowych i długich spacerów, który nade wszystko ceni sobie kontakt z naturą, święty spokój i ciszę, przerywaną tylko ewentualnie śpiewem ptaków, ale w głębi duszy wielce podziwia zidiociałego pirata drogowego i zazdrości mu udziału w nielegalnych, szaleńczych wyścigach urządzanych na mieście. Prawdopodobne?

No, to właśnie tak samo Czesi nas podziwiają i zazdroszczą nam naszej bohaterskiej historii.