Szkoda Janowej Doliny

Urzekła mnie ta wołyńska osada. Chociaż znam ją jedynie ze zdjęć i wspomnień, dostępnych dzięki zasobom internetu, bliska mi jest i szczególnie droga.

Właśnie mija kolejna rocznica tragedii, która rozegrała się w 1943 roku. Wtedy też był czas wielkanocny. Ludzie szykowali się do świąt.

 Osada miała być perłą polskiej myśli architektonicznej. Nowoczesna w każdym calu, od elektryczności, przez kanalizację i wodociągi, po rozmieszczone geometrycznie szerokie aleje zabudowane eleganckimi i wygodnymi domami dla mieszkańców.

 Siłą napędową dla miasteczka, zapewniającą stały i solidny dochód, miały być pobliskie kamieniołomy. Bazalt był cennym i poszukiwanym  budulcem. Europa odbudowywała się po wielkiej wojnie światowej.

 Zaprojektowana z wielką pieczołowitością osada miała być domem dla robotników zatrudnionych w kamieniołomach.

  To była polska inwestycja. Wszystko było tam nasze, poczynając od banku, a kończąc na sklepach.

Domy przydzielano według systemu opartego o staż pracy, zaangażowanie i przydatność potencjalnego mieszkańca. Od początku wykluczono dostęp prywatnych handlarzy nieruchomościami do zasobów mieszkaniowych, eliminując tym samym wszelkie działania wypaczające zaplanowany wizerunek osiedla.

 Wzorcowe miasteczko przyciągało wielu chętnych, a przyzwoite zarobki i spodziewany przydział mieszkania sprawiały, że liczna rzesza kamieniarzy decydowała się pomieszkiwać w rozsianych po okolicy, prowizorycznych ziemiankach, do czasu otrzymania obiecanego lokalu.

 W 1939 roku osada liczyła około 3000 obywateli.

Życie mieszkańców Janowej Doliny było nieporównywalnie inne niż w pozostałych miejscowościach zamieszkiwanych przez Polaków. Żeby zobaczyć efekt doskonałej gospodarki przestrzennej i wzorcowy przykład kształtowania społeczności w duchu patriotyzmu, w oparciu o moralne przekazy etyczne, do Janowej Doliny ściągały tłumy ciekawskich. Wszyscy chcieli na własne oczy zobaczyć tę Bazaltową Perłę.

 Wycieczkowiczów witały gościnne podwoje miejscowego domu kultury, kino, teatr, a nawet stadion sportowy dla lokalnej drużyny piłkarskiej.

 II wojna światowa zmieniła wszystko.

Po fali represji sowieckich, nastały sadystyczne porządki niemieckiego okupanta.

Jednak to nie te siły zdziesiątkowały mieszkańców, a Janową Dolinę obróciły w pogorzelisko.

Nocą z 22na 23 kwietnia, do osady zakradły się watahy ukraińskich zwyrodnialców. Polaków wyciągano z mieszkań i w barbarzyński sposób pozbawiano życia.

Ocaleli tylko ci nieliczni, którzy zabarykadowani w bazaltowych piwnicach, nie podusili się dymem z płonących nad ich głowami domów.

 Przez piwniczne okienka widzieli mrożące krew w żyłach sceny rozgrywające się na zewnątrz. Jedno z dzieci zapamiętało nogi biegających wokół domu Ukraińców.

Te nogi nie były obute. Owinięte szmatami i okręcone sznurem. To nie mogły być nogi bojowców UPA. Takie „obuwie” nosiła ukraińska biedota!

 Gieroje od Bandery trzymali w szachu silną, tysiącosobową grupę Niemców, zabezpieczającą teren kamieniołomów. Niemcy nie podjęli walki z bandą. Nie reagowali nawet wtedy, gdy podpalano szpital pełen rannych Polaków – ofiar upowskich napadów na okoliczne miejscowości. Spalono ich żywcem.

Tamtej nocy zamordowano około sześciuset naszych rodaków. Wśród ofiar była Ukrainka – żona Polaka - Jana Jaworskiego i ich dwuletnia córeczka.

Jan Jaworski z żoną

Związanemu Janowi kazano patrzeć na okrutną śmierć ich obu. Nie pomogły błagania. Kiedy mordercy skończyli, zabrali się za niego. Jakimś cudem wyrwał się oprawcom i zniknął w ciemnościach nocy.

Następnego dnia, niedobitków z Janowej Doliny ewakuowali Niemcy. Wśród nich nie było Jana Jaworskiego. Odmówił wyjazdu z Wołynia. Pozostał tam jako mściciel.

Nikt nigdy go już nie widział.

 Janowa Dolina przestała istnieć. Zniknęła niczym baśniowa iskierka z popielnika, która rozbłysła na chwilę, olśniła swym blaskiem i zgasła…

Postscriptum:

Dzisiaj osada wygląda jak wszystkie ukraińskie wioski. Jest zaniedbana, brudna i biedna. Nazywa się nawet inaczej: Bazaltowe.

Bazaltowy jest też pomnik poświęcony upowskim gierojom, pod którym co roku ustawiają się zastępy nowych banderowców, by kwiatami dziękować rezunom za wyzwolenie Ukrainy spod polskiej okupacji.