Faszyści kontra słoiki

Mechanizm propagandy zasadza się najczęściej na podziale na obozy „my” i „oni”, przy czym nadawca propagandy na różne sposoby zachęca odbiorców do przyłączenia się do obozu „my”. Przekonuje, że jest to lepszy wybór niż pozostanie w grupie „oni”, albowiem przykładowo „my” to rosnąca stale społeczność ludzi mądrych, światłych, postępowych i rozsądnych. Natomiast „oni”, to wstecznicy zamknięci w zapyziałym ciemnogrodzie i wyznający dawno zmurszałe idee.

Istnieje wiele sposobów namawiania, przekonywania i skłaniania do przyłączenia się do obozu „my”, ale w większości są to warianty kilku podstawowych metod:

• kategoryzacja – są to ataki ad personam, polegające na przypisywaniu konkretnym osobom z grupy „oni”określonej ideologii (np. „faszysta” lub „komunista”), zaliczaniu ich do nie skonkretyzowanej, specyficznej społeczności (np. „określonych sił” lub „grupy nacisku”), a także na podważaniu ich umiejętności zawodowych (np. „pozbawiony profesjonalizmu” w odróżnieniu od „autorytetu” lub „propagandysta” w odróżnieniu od „wybitnego” znawcy przedmiotu).

• etykietowanie – czyli ataki ad personam wykorzystujące fakt, że łatwiej jest atakować niż się bronić (trudno jest udowodnić, że nie jest się wielbłądem). Etykieta ma przy tym wyrzucać atakowanego poza obóz „my”. Ulubionymi etykietami są „ekstremista” lub „radykał”, które w założeniu wykluczają obdarzonego taką etykietką z umiarkowanej większości ludzi światłych i rozsądnych oraz skłaniają do ignorowania jego argumentów. Podobną funkcję eliminacji spełniają etykiety „wstecznik”, „oszołom”, itp. Przylepiający komuś etykietę żeruje na tym, że bez względu na swą rzeczywistą wartość, ludzie chcą być postrzegani jako lepsi, a nie gorsi i boją się etykiet uważanych za negatywne. Również odbiorcy chętniej sympatyzują z ludźmi postrzeganymi, jako lepsi.

• generalna pochwała – to znaczy werbalna prezentacja obozu „my” w pozytywnym świetle z użyciem kojarzących się dobrze określeń w rodzaju: demokracja, tolerancja, postęp, cywilizacja, sprawiedliwość, równość, pokój, itp. Terminy te wykorzystuje się obficie, ale bez precyzyjnego wyjaśniania o co konkretnie chodzi. Interpretację pozostawia się w zamyśle odbiorcom, u których użyte określenia mają rozbudzić, niekoniecznie logiczne, ale zawsze pozytywne emocje. Zaczerpnięty z propagandy handlowej, czyli marketingu, przykład to napisy na środkach spożywczych „w zgodzie z naturą”, „w pełni naturalne” lub „100% organiczne”. Wprawdzie terminy te odnoszą się w równym stopniu do łajna, co do konfitur, ale zazwyczaj budzą raczej delikatesowe skojarzenia.

• przeniesienie skojarzeń – wykorzystanie w danym obszarze pojęć różnorodnych, pozytywnych lub negatywnych, symboli, określeń, haseł, itp. skrótów myślowych od dawna zakorzenionych w innym obszarze. Przykładem jest eksploatacja barw narodowych, konturu Polski z uśmiechem mającym świadczyć, jakie szczęście ją spotyka, gwiazdy Dawida, swastyki, lub obdarzanie etykietkami „kibol” wszystkich maszerujących pod narodowym sztandarem.

• przeniesienie prestiżu – eksploatacja popularności lub autorytetu znanych postaci/organizacji/terminów do promowania określonych treści. Metody są różne. Od pojawiania się znanego aktora w towarzystwie polityka na wiecu wyborczym, poprzez szermowanie mniej lub bardziej otwartym poparciem grupy społecznej cieszącej się powszechnym szacunkiem, aż po teksty obfitujące w wyrazy obce i ładnie brzmiące sformułowania naukowo-techniczne. Celem pierwszego zabiegu jest przeniesienie popularności aktora na polityka. Zadanie drugiego to legitymizacja przez grupę ludzi obdarzonych społecznym zaufaniem. Lingwistyczna ekwilibrystyka trzeciego rozwiązania ma skłonić odbiorców do przyjęcia podsuwanego wniosku końcowego bez zastanawiania się nad tokiem rozumowania prowadzącym do tego wniosku.

• selektywna prezentacja – wykorzystywanie i uwypuklanie wygodnych faktów i pomijanie niewygodnych. Jest to jedna z najpopularniejszych metod propagandowych, chociaż z prawnego punktu widzenia mieści się w kategorii „oszustwo”.

• budowanie obozu – skłanianie odbiorców do utożsamienia się z nadawcą. Od powszechnie stosowanego przez mówców wiecowych sformułowania „my” zamiast „ja” po mniej lub bardziej subtelne wabienie do wskoczenia na tę samą platformę postępowej większości w odróżnienie od zaściankowej mniejszości, albo do dołączenia do nowoczesnej awangardy w odróżnieniu od wstecznych szowinistów.

Powyższe metody mają skłonić odbiorców propagandy do szybkiej decyzji. Do błyskawicznego wyboru obozu „my” albo „oni”. Propaganda nie zostawia pola do manewru stawiając odbiorców przez wyborem „albo-albo”. Albo pełen entuzjazmu jesteś „z nami”, albo idziesz „przeciwko nam” drogą, która jest „zła” i „mylna”. Pewną odmianą jest prezentacja rzeczywistości skłaniająca do wyboru „mniejszego zła”, co jednak w konsekwencji prowadzi do dołączenia do obozu „my”.

Sefton Delmer, wirtuoz brytyjskiej propagandy z lat II wojny światowej, podkreślał, że działania i kontr-działania informacyjne, to „wojna intelektów”. Wygrywa bardziej pomysłowy i błyskotliwy, ten, kto ukuje bardziej chwytliwy slogan i barwniejszą etykietkę. Możliwości techniczne i finansowe nie odgrywają decydującej roli. Przede wszystkim liczy się dowcip, jak intelektualna brzytwa, bowiem jedną celną ripostą można rozłożyć szeroko zakrojoną i kosztowną kampanię propagandową.

Przemyślenia brytyjskiego profesjonalisty sprzed kilku dziesięcioleci sprawdzają się w zupełności podczas lektury lub oglądania współczesnych polskich mediów. Dwa obozy, nieustanne zmuszanie do wyboru, pełna gama przedstawionych wyżej metod, slogany, etykietki, inwektywy i połajanki. Obozy różni jednak wigor i poczucie humoru. Jeden musuje intelektem, drugi powiela propagandową sztampę. Jeden produkuje spontanicznie nowe slogany lub etykiety, drugi monotonnie powtarza zwietrzałe hasła lub pojęcia jeszcze sprzed II wojny światowej: faszysta, antysemita, rasista, szowinista, ciemnogród i dwie nowości „pisior” oraz „moher”. A po drugiej stronie? „POlszewiki”, „bufetowa”, „lemingi”, „słoiki”, „pancerna brzoza”, „seryjny samobójca” niemal każdy tydzień dopisuje jakąś nowość, a skutki widać w sondażach.