Kontrola formalna wniosku o ukaranie

Wnioski o ukaranie w sprawach o wykroczenia, po wpłynięciu do sądu, winny być poddawane kontroli formalnej oraz merytorycznej. Prezes sądu, przed wszczęciem postępowania, zobowiązany jest zbadać, czy skarga pochodzi od uprawnionego oskarzyciela, czy wniosek odpowiada wymogom formalnym oraz czy są spełnione ogólne warunki dopuszczalności procesu. Praktyka dowodzi, że znaczna ilość sądów nie wypełnia tego obowiązku i nie reaguje w sposób właściwy na wnioski o ukaranie obarczone wadami formalnymi, a także wszczyna postępowania sądowe, pomimo braku skargi uprawnionego oskarżyciela. Czasami odnosi się wrażenie, że materiałów załączonych do wniosków o ukaranie, a także samych wniosków, nikt nie czyta, a zarządzenia o wszczęciu postępowania podejmowane są w sposób automatyczny.

1. Podmiot dokonujący kontroli

Podmiotem dokonującym kontroli jest prezes sadu. W praktyce kontrola ta (w imieniu prezesa sądu) sprawowana jest przez przewodniczącego wydziału, lub innego upoważnionego sędziego.

2. Zakres formalnej kontroli wniosku

Kontrola zmierza do odpowiedzi na trzy pytania:

a) czy wniosek pochodzi od podmiotu uprawnionego do złożenia skargi,

b) czy wniosek spełnia wymagania formalne,

c) czy nie zachodzą negatywne przesłanki procesowe, o których mowa w art. 5 § 1 KPW.

Ad. a)

Wniosek o ukaranie może zostać złożony przez organ posiadający uprawnienia oskarżyciela publicznego a także – w określonych warunkach – przez pokrzywdzonego. Na temat wniosku składanego przez pokrzywdzonego, była mowa w jednym z wcześniejszych opracowań, dlatego też tę kwestię aktualnie pomijamy.

Prezes sądu badając pochodzenie wniosku ma za zadanie ustalić, czy:

- instytucja, od której wniosek pochodzi posiada status oskarżyciela publicznego,
- instytucja ta wykryła wykroczenie w ramach swej działalności i posiadanych uprawnień.
Jedynie Prokuratura upoważniona jest do występowania z wnioskami o ukaranie we wszystkich sprawach. Szerokie uprawnienia oskarzycielskie posiada Policja, która pełni funkcję oskarżyciela we wszystkich sprawach, z wyłączeniem wykroczeń przeciwko prawom pracownika oraz wykroczeń określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także w sytuacjach, gdy ustawa szczegółowa tak stanowi. Pozostałe instytucje swoje funkcje oskarżycielskie pełnią w granicach swego działania i posiadanych uprawnień – wyraźnie określonych w obowiązujących przepisach.

Ad. b)

Wymogi formalne wniosku o ukaranie określa w art. 57 § 2 i 3 KPW.

Ad. c)

Negatywne przesłanki procesowe wyszczególnione zostały w art. 5 § 1 KPW.

3. Warianty decyzji prezesa sądu

Możliwe są następujące decyzje prezesa sądu (art. 59 KPW):

- zarządzenie o zwrocie wniosku oskarżycielowi celem usunięcia braków formalnych,

- zarządzenie o wszczęciu postępowania i skierowanie sprawy do rozpoznania na rozprawę lub na posiedzenie (jest to jedno zarządzenie, nie dwa – wszczyna się jednocześnie kierując na rozprawę bądź na posiedzenie),

- postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.

Zauważyć przy tym należy, iż w postępowaniu w sprawach o wykroczenia – w przeciwieństwie do procedur przewidzianych w Kodeksie postępowania karnego - przewidziana jest odrębna decyzja prezesa sądu w przedmiocie wszczęcia (lub odmowy wszczęcia) postępowania. W procesie karnym samo wniesienie skargi do sądu powoduje stan zawisłości sprawy. Natomiast w postępowaniu wykroczeniowym, dopóki prezes sądu nie wyda zarządzenia o wszczęciu postępowania – postępowanie to formalnie nie zostaje wszczęte, a więc pomimo złożenia przez oskarżyciela wniosku o ukaranie, nie zostaje przerwany bieg przedawnienia.

W przypadku ujawnienia braków formalnych – prezes sądu zwraca wniosek oskarżycielowi w celu usunięcia braków formalnych w terminie 7 dni.

W przypadku gdy skarga pochodzi od podmiotu nieuprawnionego, albo też zachodzi któraś z okoliczności wymienionych w art. 5 § 1 KPW – prezes sądu obligatoryjnie wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.

Przepisy prawa przewidują ponadto możliwość odmowy wszczęcia postępowania w sytuacjach określonych w art. 61 § KPW – tę problematykę pomijamy w niniejszym opracowaniu.

5. Praktyka

W praktyce zauważa się znaczną liczbę przypadków, gdy kontrola formalna (ale i merytoryczna) wniosków o ukaranie dokonywana jest zbyt pobieżnie, automatycznie. Odnosi się wrażenie, że w bardzo wielu przypadkach, prezesi sądów rejonowych nawet nie zapoznają się aktami załączonymi do wniosków o ukaranie, wydając bezzasadne zarządzenia o wszczęciu postępowania, a wyznaczone składy orzekające, ferują wyroki w sytuacjach, gdy postępowanie w ogóle nie powinno było zostać wszczęte.

Zauważa się przypadki, gdy zarządzenia o wszczęciu postępowania wydawane są, pomimo niewskazania przez oskarżyciela we wniosku o ukaranie dowodów oskarżenia (obwinienia) – a jest to przecież wymóg formalny wniosku, określony w art. 57 § 2 pkt 3 KPW.

Sporadycznie zdarzają się sytuacje, gdy postępowania wszczynane są, pomimo tego, iż oskarżyciel publiczny nie wskazał we wniosku o ukaranie przepisu, pod który zarzucany czyn podpada – zgodnie z wymogiem określonym w art. 57 § 3 pkt 1 KPW.

W ostatnim czasie, w niektórych sądach, wszczęte zostały postępowania sądowe oraz wydane zostały wyroki nakazowe w sprawach o przekroczenia prędkości, zarejestrowane przez straże gminne w okresie od stycznia do 27 czerwca 2011 r., pomimo, iż straże te, nie były w tym czasie upoważnione do dokonywania kontroli prędkości z powodu braku przepisów wykonawczych, a tym samym nie były upoważnione do występowania z wnioskami o ukaranie.

Natomiast jako szczególną zuchwałość niektórych sędziów należy traktować przypadki wszczynania postępowań przeciwko właścicielom samochodów za nieudzielenie funkcjonariuszom Straży Gminnych informacji, co do tożsamości osoby kierującej pojazdem w okresie, gdy ujawnianie tego rodzaju wykroczeń nie należało do zakresu działania Straży Gminnych, a tym samym funkcjonariusze tej formacji nie posiadali uprawnień oskarżycielskich w tym zakresie.

Powyższe decyzje sądów określamy „zuchwałymi”, gdyż nie tylko naruszyły one obowiązujący porządek prawny (tego rodzaju zarzut nie robi większego wrażenia na sędziach), ale w sposób jaskrawy i jednoznaczny sprzeciwiły się stanowisku wyrażonym przez Sąd Najwyższy (a to już jest poważna sprawa). W postanowieniu z dnia 29 czerwca 2010 r. (I KZP 8/10) Sąd Najwyższy orzekł, iż w przypadku wniesienia przez Straż Gminną wniosku o ukaranie w zakresie wykroczeń polegających na niewskazaniu osoby, której powierzony został pojazd do kierowania lub używania, zachodzi ujemna przesłanka procesowa określona w art. 5 § 1 pkt 9 k.p.s.w. w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela.

6. Przykłady

A. Brak wskazania dowodów

Komenda Powiatowa Policji w Janowie Lubelskim skierowała do Sądu Rejonowego w Janowie Lubelskim w dniu 30 czerwca 2005 r. wniosek o ukaranie (RSOW 169/46/05) o dwa wykroczenia „komunikacyjne”. Wniosek ten sporządził sierż. sztab. Leon Momot, a podpisał go ponadto komisarz Jacek Iracki – obecnie Naczelnik Wydziału Prewencji i Ruchu Drogowego w Komendzie Powiatowej Policji w Janowie Lubelskim, w szarży podinspektora. Do wniosku nie załączono żadnych dowodów, a rubrykę „wykaz dowodów” pozostawiono pustą. Pomimo powyższego braku formalnego Przewodniczący Wydziału Grodzkiego Tomasz Orzeł wydał w dniu 4 lipca 2005 zarządzenie o wszczęciu postępowania (VI W 134/05).

B. Błędne wskazanie przepisów, pod które zarzucany czyn podpada

Komisariat Policji w Bełżycach sporządził w dniu 18 października 1999 r. (RSOW 257/99) wniosek o ukaranie z postawionym obwinionemu zarzutem, iż „podczas manewru wyprzedzania nie zastosował się do znaku poziomego
wjeżdżając na pas przeciwnego ruchu, tj. za popełnienie wykroczenia określonego w art. 92 § 1 kw w związku z art. 45 ust. 1 pkt 5 Ustawy (…) Prawo o ruchu drogowym”.

Problem jednak w tym, iż wskazany przez Policję we wniosku art. 45 § 1 pkt 5 PRD zawiera zakaz wjeżdżania na pas – nie normuje natomiast kwestii zastosowania się do znaku
, ani tym bardziej nie odnosi się do wykonywania manewru wyprzedzania.

Powyższy wniosek sporządził sierżant Zbigniew Wrzesień, natomiast „z ramienia organu” sygnował go nadkomisarz Tadeusz Nowacki – ówczesny zastępca Komendanta Komisariatu w Bełżycach.

Ciekawostka: komisarz Nowacki dokonywał kontroli wniosku o ukaranie, pomimo iż w przedmiotowej sprawie występował w roli świadka…

Postępowanie w sprawie zostało wszczęte decyzją Przewodniczacego Kolegium do Spraw Wykroczeń w Kraśniku (podpis nieczytelny). Wnioski obwinionego o dokonanie korekty wniosku o ukaranie składane na rozprawach przed Kolegium oraz w Sądzie Rejonowym w Kraśniku pozostawały bez odpowiedzi.

C. Brak skargi uprawnionego oskarżyciela

(Informacja za: http://washko.wordpress.com/2007/02/09/uprawnienia-strazy-miejskiej-mandaty/#comment-798)

W połowie 2009 r. Straż Miejska w Gnieźnie złożyła wniosek o ukaranie do Sądu Rejonowego w Gnieźnie o popełnienie wykroczeniaz art. 65 § 2 KPW. Sąd Rejonowy wydał zarządzenie o wszczęciu postępowania i po rozpoznaniu sprawy wydał w dniu 7 czerwca 2010 r. (II W 968/09) wyrok skazujący. Wyrok ten został uchylony przez Sąd Okręgowy w Poznaniu na skutek apelacji złożonej przez obwinionego.